Vísir - 11.12.1970, Blaðsíða 7

VÍSIR . Föstudagur 11. desember 1970.
P '■
cTVlenningarmál
Kristján Bersi Ólafsson skrifar um sjónvarp:
Meistari sjón-
varpsskermsins
ANDI í
SKRIFBORÐINU
]Y*"yndlíkingar bafa sótt veru-
1 1 lega á í nýíslenzkum bók-
menntum, hvort heldur er í ljóð
um eöa lausu máli. Þær eru
fornt listibragð skáldskapar,
langt aftan úr öldum, en kyn-
slóðirnar hafa bmkað þær mis-
mikið. Tíð beiting myndlik-
inga í rituðu máli er mjög skilj-
anleg nú á dögum, þegar helft
alilra frétta er tjáð i myndefni.
Áhrif kvikmynda koma hér einn
ig tiil og ekki síður, aðferðir
þeirra hafa sveigt athyglisgáfu
skálda og rithöfunda að sjón-
arheimi meira en áður var, yfir-
leifct'.
Myndlíkingar geta reynzt á-
hrifamikið listbragð, sé kunn-
áttusamlega með þær farið, þá
megna þær að hneppa langa
sögu í fáein orð, og oftast gróp»-
ast þær betur í hug lesandans
en vanalegt orðalag. Þær eru
safngler hugsunar SígMt ís-
lenzkt dæmi sMkra tnyndlíkinga
er siglingarvísa Egils: Þél höggr
stórt fyr stáli. Hún er kennslu
dæmi um skarplega sjónskynj-
un sem hefur verið felld að
ská'ldlegu ímyndunarafli og rifar
hvergi á milli. Þess háttar mynd
lfkingar eru því tniður olf sjald-
séðar í íslenzkum ská'ldskap,
hitt er miklu tíðara að ,,auga“
höfundarins hoppi og skoppi á
þeim hlutum sem fjallað er um,
fleygist úr einu í annað. Virð-
ist mér sú „aðferð“ heldur á-
aerast í seinni tíð, sér í lagi 'þeg
ar mynd er sett fram í sam-
líkingum. Þá vill brenna við að
'iver samlíkingin ráðist á aðra
og hámi hana í sig. Og lesand-
inn sér ekkert fyrir sér. Sam-
líking fær ekki að vera í friði,
heldnr er nýrri samlíkingu óð-
ara dembt upp að henni, þó
ekki svo, að ein vaxi út úr hnn-
arri, í listrænni stígandi, held-
ur hrúgast þær upp, úr sinni
átíánni hver, og byria útrýming-
arstríð innbyrðrs. Þetta grautar-
lega ofhlæði kallast af sumum
andriki eða fjör, jafnvel sfcíl-
snifli, og skilst mér á höfundun-
um sjálfum — rödd þeirra und-
ir niöri í slíkum texta — að
þanrog heri mönnum að skrifa.
þessi læti eru einn anginn af
hinum nýja leirburði. Nýj-
um tímum fylgir nýr leirourður.
Það kann að taka í^sendur
nokkra stund að sjá við nýjum
leirburði, af því hugmyndir
þeirra um leirburð eru bundn-
ar að svo og svo miklu leyti
eldra mati. Og þessi nýi leir-
burður verður Mklega talinn í
húsum hæfur lengur en ella fyr-
ir þá sök að hann hefur á sér
sjaidhafnarsvip.
EFTtR
HANNES
PÉTURSSON
Ég býst viö að lesaranum
þyki nauðsyn að skýringardæmi
sé tekið trm þá iíkingasmíði sem
átalin var. Gnott er þeirra í ljóð-
um og frásögnum, en af þvf bæk
umar fossa nú á markaðinn, er
handhægast að grípa fiunkunýtt
sýnishorn, m.a. af þeiiri ástæöu
að það var notað í ritdómi
(Álþbl. 8. des.) sem vitnisburður
góðrar frásögu. Það er því ekki
kroppað út úr bók að geðþótta
mínum.
’T'ilvitnun sú, sem tekin er upp
í ritdóminn, geymir úfclist-
un hafnarinnar í Vestmannaeyj-
um, ásamt ofboðslitilli jarðmynd
unarsögu, sem er án myndlfking
ar að því slepptu, að höfnin er
„rammgirt bergrisum á fcvo
vegu“. Segir í næstu setningu
aö þeir bergrisar séu „hrikaiegar
hraunstorkur sem .. . urðu sér
úti um grænar húfur fyrir óra-
löngu“. Áf því leiðir, að berg-
risar þessir eru rrieð grænar
húfur, og eru það að visu nokk-
uð kómiskir bergrisar. Sá hrika
leiki sem þarna á að vera í text-
anum er gufaður upp, eftir
standa bergrisar með grænar
húfur á höfðinu, líkast ti! frænd
ur jólasveinanna dönsku.
Höfninrw sjáiiri, eðh henoar
og ásigkomulagi, er lýst á svo-
felldan hátt: „Hötfnin er ails-
herjarkjaftur samfélagsins —
hvorki meh-a né minna — það-
an sem al'lir munnar fá nóg
en mettast þó aldrei“. Og síðar:
„Við fyrstu dagskímu hreytir
höfnin úr sér öLlu sem í henni
flýtur, griðarlegum filota báta
með menn innan í sér og ofan
á. Og um nónbil svelgir hún
flotann í sig á ný, að viöbætt-
um sjávaraflanum.“
Tjetta er einn voðalegur kjatft-
ur, víst er um það. En
bvernig er myndlikingin hugs-
uð? Hvað verður eftir af henni,
sé hún skoðuð? Liking þanf að
eiga sér innri samkvæmni,
ella molnar bún i sundur og
frussast í ailar áttir. Lítum nián
ar á: Það sem „alsheríarkijaft-
ur samfélagsins“ gleyprr hefur
hann mestonegnis hreytt út ér
sér áður. Þetta beinir athygli les
andans að alþ öðru en því sem
höfundur mun haía aettezt til.
Matsiðir þeir s«m hér er lýst
samsvara verknaðinum: að
hræfeja út úr sér fæðunná með
fyririitningu, skóffla henni svo
u pp f sig af'tur sreinna (í textan-
um hefur floíinn verið bragð-
bættur með sjávarafla). Er. sam
kvæmt líkingunni er ekki þar
með búrð, því fæða.n snýr við í
„aMsherjarkjafti satnféiagsins“
og fer út aftur, þar eö ár
„aiils'herjarkjaftinum" fá „a'llir
munnar nóg, en mettast þó
. aldrei.“
Sú mynd'iiking Vestmannaeyja
þafnar sem átti að bera henni
lof, er þannig orðin aö þofeu-
legri afskræmingu, kijafturinn
ógurlegi er umsnúinn í 'águnlega
kjaftaþvælu.
Þetta dæmi um myndfíkingu
sem gloprast niður af þvf hún er
óhugsuð af höfundinum, er einn-
ig tíH vitnis um ósjálfráða skrift,
Hún komst í tízku hériendis upp
úr seinna striði og hefur tfmg-
azt f öLlum greinum fagurbók-
mennta. Þegar ósjáTfráð skrift
gengur lengst, virðist höfundur
inn ekki einu sinni halda um
pennann héldur andi (Polter-
gesst) i skrifborðinu.
I jvj miður gat ég ekki séö sjón-
varpsmynd Ingmars Berg-
mans á sunnudagskvöldið og
þótti skaði. Hins vegar sá ég
viðtalið við Gylfa Þ. Gísiason á
þriðjudagskvöld; og það var sjón
arspi'I Iflca á sinn hátt. Ég held
að tæpast geti leikið á því néinn
vafi, hver íslenzku flokksforingj
anna er mestur sviðsmaðurinn,
hver þeirra kann bezt að haga '
orðum sínum og fasi fyrir fram
an myndavélarnar á þann hátt,
sem æbla má að gangi í augun á
horfendum heima í sfcofunni
steot. Gyifi Þ. Gistlason er meist
ari sijónvarpsskermsins meöalis
lenzkra stjórnmáialeiðtBga, og i
viðtalinu við Eið Guðnason og
Magnús Bjamfreðsson var hann
fyliiiega í essinu sínu. Honum
var aldrei svars vant og ekkert
virtist geta sett Isann úr jafn-
vægi, hann svaraði öllum spurn
ingum þeirra með góð'látlegum
yfírburöasvip manns, sem veit
að hann hefur ætíð á réttu að
standa, en er hins vegar nægjan
lega góðsamur og umburðarlynd
ur til að svara fávíslegum spurn
ingum Visast hefði hann getað
haldið fram ailt öðrum sjónar-
miðum með sama sannifæi'ingar
kraftinum, ef svo hesfði borið
undir, er það sýnir einmifct hye
vel hann kann við sig i sviðs-
' hann getur nofcfært sér þá mögu
leika sem sjónvarpsskermurinn
býður upp á.
Greinilegt var að spyrjendurn
ir höfðu fulian hug á að spyrja
ráðherrann „óþægilega" í bland
eins og það er kallað. En ráð-
herrann sneri öll vopnin úr hönd
um þeirra. Hann svaraöi að visu
ekki spurningum þeirra nema
stundum, en þegar hann skaut
sér undan að svara var það svo
fimlega gert, aö næstum óger-
legt var aö festa hendur á þvi.
Og ræðan sem hann filutti tmdir
lokin um stefnumál jafnaðar- j
manna í öðrum löndum, þar á
meðal Islenzkra jafnaöarmarma,
var blátt áfram hjartnæm. ÞaS
er greinilegt að það verður gann
an að fylgjast með sjónvarpinu i
vor, þegar kosningar taka að
nálgast fyrst upphafið er svorta
frálbært.
Nýjar bækur
9a koifflfi ót
Helgafeil hebir gefið út Teik-
gerð Kristnihalds unriir Jökil.
1 sem Letkfélag Reykjavíkur sýn-
ir um þessar mundir í lönó
við mifelar vinsæMir og aðsóitn.
Hefur sem kunnugt er rrrörg-
um þótt iei'kgerðin aðgengifejgri
og auðveldari skiteings en
skáidsagan — leiða söguiflólfcið
fyrir sjónir i nýju Ijósi. Iffin
prentaða gerð teifesins nefnist
Úa, en í f'lutningi á swiði var
leikurinn nokfeuð styittnr frá
þeirri gerð sem hér er prentuð.
Sveinn Bioarsson sneri skáld-
söguimi í teiferit i satnráði við
höfund, og var hann jafnframt
leiksfcjóri sýnmgarinnar f Iðnó.
Hún fcostar kr. 544 Isr.
• Ævisaga
Bamards lækros
Eftt lif nefnist ævisaga hins
nafntogaða hjarta-sknrðkeknis
Ohristians Bamards, rituö af
honum stfáif.um og Curtis Bill
Pepper. ísafold ge.fur 'böfeina út,
en ffitersíeinn Báissoa þýddi. —
Þetta er mfkil bölc aS wöxtum,
pcýdd mörgum myndum, og
skiptist hún í eftirtalda megin-
þæfcfci: Stóra Karoo, Hofðaborg,
Ungur læknir, Leitarár, Ainer-
íka' Heimfeoman og ífjaiitafflutn-
ingur. Bófcin er 400 Ibls. að stærö
og kostar bún kr. 777 Ifcr.
• Það gefur á bátinn
Ragoar Þoæstetesson frá
Höfðaforekfcu er faBíftmdur þess-
arar s'káidsögu. Ragnar er efeki
nýgræðingur á þessu sviði, því
etftrr hann iiggja þegar 3 foæk-
ur, Vfkingablóð, Ormur í hjarta
og Morgunroöi, auk fjotmargra
smásagna og Ijóða. Hressilegir
atburðir sebja svip sinn á efniö
og mann'Iffinu getð sfcil. Hiver
persóna heftir við sín vandamál
að strfða og hregzt við þeim
samfcvæmt eöli stea og upptegi
Sagan gerist nofcfcru eftir foelms
stycjöMina, m. a. er dregin upp
myod af ágengni eriendra tog-
ara á grurmmið fslendinga, sem
aftur hofðu öriagarik áhrif á af-
komu foeila byggðariaga. Verð
bökarinnor er ítr. 477.50.