Vísir - 16.08.1973, Blaðsíða 6

i
6
Vísir. Fimmtudagur 16. ágúst 1973.

1
Ctgefandir-Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Auglýsingastjóri: Skúli G. Jóhannesson
y Auglýsingar: Hverfisgötu 32. Slmar 11660 86611
Afgreiösla: Hverfisgötu 32. Simi 86611
Ritstjórn: Síðumúla 14. Simi 86611 Cl lfnur)
Askriftargjald kr. 300 á mánuöi innanlands
I lausasölu kr> 18.00 einfakiö.
Blaðaprent hf.
Hvergl friður
Rennur sá dagur brátt, að fólkið i Indókina geti
lifað i friði á landi sinu, gengið til starfa sinna,
litið til himins án þess að skelfast flugvélar, flytj-
andi drápssprengjur? Geta feður og synir ræktað
akur sinn án þess að skelfast að verða neyddir til
herþjónustu framandi striðsmanna? Hugsan-
lega, en þó er liklegra, að sá dagur sé ekki
skammt undan.
Bandarikjamenn hafa hætt sprengjukasti eftir
rúmlega tiu ára sprengjuregn. Þetta þýðir þó
ekki, að friður sé i Kambódiu. Einu likurnar til
friðar nú eru, að sögn fréttamanna, að
uppreisnarmenn, þeir sem standa með kommúm
istum, vinni skjótan sigur.
Foringi þeirra, Sihanouk, fyrrum valdhafi i
Kambódiu, segist ekki munu semja við stjórnina.
Her hans muni berjast, þar til sigur vinnist.
Ekki er friður i öðrum hlutum Indókina-
skagans, Vietnam og Laos. Nú er meira en hálft
ár liðið, siðan samið var um vopnahlé i Vietnam.
Þar er þó enn barizt. Mannfallið hefur vissulega
oft verið meira, en þó munu meira en 70 þúsund
hafa fallið eða særzt, meðan þetta svokallaða
vopnahlé hefur staðið. Þetta er nærri jafnmikið
og var á sama timabili, áður en vopnahléið var
gert.
Friðurinn i Suður-Vietnam er þvi mest i orði
kveðnu. Kanadamenn i eftirlitsnefndinni með
vopnahléinu urðu leiðir á þessum látalátum og
fóru heim. Samkvæmt vopnahléssamningum ætti
nú að vera búið að semja um pólitiska framtið
landsins, svo sem hvort verða skuli samsteypu-
stjórn allra flokka, og önnur mikilvæg atriði.
Ekkert af þessu hefur verið gert.
Nú standa vonir til þess i Laos, að striðsmenn
nái samkomulagi og stofni samsteypustjórn. Þar
er við völd Souvanna Phouma, sem er kallaður
hlutlaus i deilum stórvelda. Hálfbróðir hans,
Souphanouvong, stýrir liðið uppreisnarmanna,
sem hafa stuðning Norður-Vietnama. Þeir
þykjast nú ætla að semja. Það lofar hins vegar
ekki góðu, að þeir hafa áður samið með svipuðum
hætti tvisvar sinnum i 19 ára striði, og jafnan
farið að berjast aftur.
Til þess að friður verði i Indókina á næstunni,
þarf þvi þrennt að gerast: Ganga þarf frá alvöru-
samningum i Vietnam, samningar i Laos verða
að reynast haldgóðir, og uppreisnarmenn þurfa
að sigra i Kambódiu, nema Sihanouk snúi við
blaðinu og semji.
Af þessu er talið liklegast, að uppreisnarmenn
vinni sigur i Kambódiu. Staða uppreisnarmanna
er talin miklu sterkari en stjórnarhersins. Höfuð-
borgin, Phnom Penh, er umsetin og gæti fallið i
hendur þeirra á hverri stundu. Með þvi félli þar
rikisstjórn, sem hefur fylgt Bandarikjunum að
málum. Það mundi herða Norður-Vietnama og
þjóðfrelsishreyfinguna i baráttunni gegn rikis-
stjórn Suður-Vietnam. Þannig yrði friður i
Kambódiu varla til að auka likur á friði annars
staðar i Indókina.
Það er vel, að Bandarikin hafa að miklu leyti
komið sér upp úr pyttinum i Indókina. Þvi miður
hefur það ekki fært fólkinu skjótan frið.
Leynisamnhtgar
Churchills og
Stalíns
Öfugt við fjöllin, sem
verða blárri eftir því sem
fjarlægðin er meiri á miili
okkar og þeirra, þá virðast
stríðsárin koma æ skýrar
og greinilegar í Ijós, eftir
því sem lengra líður frá
þeim.
Það gera leyndarskjölin,
sem legið hafa í læstum
skjalahirzlum þess opin-
bera frá stríðslokum, vand-
lega hulin þagmælskunnar
hjúp. Sum þeirra eru nú
farin að líta dagsins Ijós,
þegar þau eru orðin mein-
lausari með aldrinum.
Einhver leyndustu skjöl sir
Winston Churchills voru þannig
birt um sfðustu mánaðamöt. Þau
lutu að leynilegum samningavið-
ræðum hans við Josep Stalin i
Moskvu 1944, þar sem helzt lítur
út fyrir, að leiðtogi Bretanna hafi
selt Pólland Rússum á vald.
1 umsögn um þessi leyndarskjöl
segir hið ihaldssama dagblað
„Daily Telegraph” að samning-
urinn, sem Churchill gerði til að
afla stuðnings Rússa við eftir-
striðsáraáætlanir Breta ,,kunni
að hafa verið mesta stjórnmála-
skyssa” siðari heimsstyrjaldar-
innar.Þvi að svo lauk um siðir, að
Bretland hlaut engan varanlegan
hagnað af þessum leynisamningi.
En i þessi leyniskjöl, sem
ganga undir dulnefninu „Premier
3” vantaði einn þýðingarmikinn
kafla. Stjórnin og skjalasafn þess
opinbera hafa ekki getað gefið
skýringu á hvarfi þessara skjala.
Það sem vantar eru nefnilega
„.pólitiskar viðræður” þessara
tveggja þjóðarleiðtoga, er hefðu
getað varpað skýrara ljósi á
leynisamning þeirra.
En Churchill vildi tryggja sér
aðstoð Stalins, og treysti greini-
lega á, að hún lægi á lausu eftir 20
ára vináttusamninga Breta við
Rússa. Hugsanlega gætu týndu
skjölín skýrt út, hvi Churchill
taldi sér svona mikla nauðsyn á
stuðningi Stalins.
Leyniskjölin voru loks lögð
fram einu og hálfu ári siðar en
önnurskjöl á leyndarlistanum, en
öryggis rikisins vegna hefur al-
menningi ekki verið veittur að-
gangur að þeim i 30 ár. Em-
bættismenn segja, að þessi háttur
á birtingu þessara skjala fremur
en hinna, stafi af óreiðunni, sem á
þeim var, en ekki vegna þess, að
þau hafi þótt svona viðkvæmari
en önnur. Lagaheimildir éru fyrir
þvi að geyma skjöl i „leyndar-
kistlinum” i allt að 100 ár.
Hvað sem þvi liður, þá þykja
skjölin leiða i ljós nokkrar þver-
sagnir við endurminningar
Churchills sjálfs. Þar var það
einfaldlega gefið i skyn, að
Churchill hefði reyht að fá pólsku
útlagastjórnina til þess að fljúga
til Moskvu til viðræðna um fram-
tið lands þeirra eftir striðið. — En
skjölin, sem nú voru birt, sýna, að
Churchill hafi kaldhæðnislega
verið reiðubúinn til þess að varpa
Póllandi fyrir vargana i skiptum
fyrir stuðning Rússlands, meðan
á torsóttum saningum stóð við
Stalin og nánustu ráðgjafa hans.
Churchill flaug til Moskvu með
utanrikisráðherra sinum,
Anthony Eden, eftir að honum
SBIIIBIIRIII
m
Umsjón:
Guðmundur
Péfursson
hafði mistekizt að ná samkomu-
lagi við Franklin D. Roosevelt
Bandarikjaforseta um framtið
brezkaheimsveldisins i Austur-
löndum fjær. Hann óttaðist, að
Þjóðernissinna Kina með
stuðningi Bandarikjamanna
mundi krefjast Hong Kong. Hann
virðist hafa verið reiðubúinn til
að þess að sleppa af Póllandi
hendinni, bandamanninum, sem
dró Breta inn i heimsstyrjöldina
eftir innrás Hitlers 1939, ef Stalin
vildi styðja viðleitni Breta til þess
að halda Hong Kong og áhrifum
sinum á Miðjarðarhafi eftir
striðið.
Út á við var látið svo heita, að
Churchill hefði tekizt þessa ferð á
hendur til Moskvu til þess að fá úr
skorið, hvenær Rússar mundu
taka þátt i striðinu við Japani. En
þessari grimu virðist hafa verið
brugðið upp til þess að styggja
ekki Bandarikin. Og það talar
sinu máli, að sendiherra Roose-
velts i Moskvu, Averill Harri-
man, var ekki boðið að vera við-
staddur fundi Stalins og
Churchills.
Leyniskjölin sýna, að Churchill
sagði Stalin, að þvinga mætti
pólsku útlagaleiðtoganna i
London til þess að ganga að sam-
komulagi þeirra, ef þeir væru
fluttir til Moskvu eftir að Bretar
og Rússar hefðu gert sina
samninga.
Leiðtogarnir urðu sammála
um, að Pólland mundi lenda inn á
áhrifasvæði Ráðstjórnar-
rikjanna. En það var svo kald-
hæðni örlaganna, að Bretar hlutu
engan hagnað af þessu samkomu-
lagi, jafnvel ekki, þótt þeir svikju
Pólland i tryggðum.
Þegar leið á viðræðurnar, sagði -
Churchill um Balkanlöndin, að
Bretar yrðu að vera hið leiðandi
afl Miðjarðarhafsins og að hann
vonaðist til þess, að Stalin mar-
skálkur mundi láta hann ráða
málum Grikklands. Stalin sam-
sinnti.
Meðal skjalanna var ein örk af
risspappir, þar sem Churchill
hefur krafsað tillögur sinar um,
hvernig Balkanlöndunum skyldi
skipt upp á milli stórveldanna.
Þar stendur: „Rúmenia: Rúss-_
land 90 prósent — aðrir ío’
prósent. Grikkland: Stóra-
Bretland 90 prósent —• aðrir
10 prósent. Júgóslavia: 50-50.
Ungverjaland: 50-50. Búlgaria:
Rússland 75 prósent, aðrir 25 pró-
sent.” Stalin virðist hafa gengizt
inn á þetta, en daginn eftir
heimtaði utanrikisráðherra hans,
Molotov, að Moskva fengi 75
prósent itök i Ungverjalandi. —
Eftir striðið fengu Rúsar alger-
lega á sitt vald Rúmeniu, Júgós-
laviu, Ungverjaland og Búlgariu.
Itök Breta i Grikklandi dofnuðu
hins vegar eftir þvi sem frá leið.
Um Þýzkaland segir i skjölun-
um: „Forsætisráðherrann
(Churchill) segist vera fylgjandi
harðlinustefnu. Skoðanir voru
skiptar i Bandarikjunum. Bezt
væri að knýja Þjóðverja til skyl-
yrðislausrár uppgjafar og siðan
segja þeim fyrir verkum.”
Þetta stingur mjög i stúf við
yfirlýsingar Churchills á siðari
ráðstefnum bandamanna, þar
sem hann lagðist gegn þvi, að
„valtarinn yrði látinn fara yfir
Mið-Evrópu.”