Tíminn - 30.04.1966, Blaðsíða 3

Tíminn - 30.04.1966, Blaðsíða 3
LAUGARDAGUR 30. apríl 1966 3 MJNNING Þorkell Pétursson Á vordögum árið 1907 hélt dá- lítill hópur fóiks úr Þingvallasveit, sem leið lá vestur Öxarárdal og Leggjabrjót með búsgögn á klyfja- hestum. Þetta fólk var að flytjast búferlum héraða á milli, og íörinni var heitið vestur í Hvalfjarðardali. Fyrirliðinn var ungur bóndason- ur, Þorkell Pétursson, sem var í þann vegimi að reisa bú í Lilta- Botni í Botnsdal, og í för með hfbnum voru foreldrar hans roskn- ir og ung systir. Nýútsprunginn skógurinn heilsaði ferðafólkinu með þrastakliði og sætri angan, er það kom af fjallinu, lambær á við og dreif í brekkum og kjörr- um áin eins og blár strengur um eyramar og framundan vogur inn stöðuvatni líkastur. STíkt mátti vera geðþekkt ung- um manni, sem hugði á búskap. Þetta ferðalag varð ekki heldur neitt fardagaflan: Þorkell bjó i Litla-Botni sem næst hálfa öld við mfkla giftu, og þar sat hann löng- um á efstu árum hjá syni sínum, eftir að hann sjálfur lét af bú- skap, þótt búið hefði hann sér heimili annars staðar. Það var ekki sízt á vorin, að hann gerðist fús til ferðar inn í dalinn. Að þessu sinni mun hann þó ekki ganga í hlað uim það bil, er túnið fer að grænka. Hann andaðist á Akranesi 24. apríl, röskra áttatíu og sex ára gamall. Þorkell fæddist í Heiðarbæ í Þingvallasveit 7. desemiber 1879. Foreldrar hans, Pétur Einarsson frá Mjóanesi og Sigríður Jónsdótt- ir, kynjuð úr Grímsnesi, höfðu þá fyrir nokkru byrjað þar búskap sinn. Pétur var mikill maður vexti og þreklegur, enda elfdur að burð um — hinn kempulegasti öldung- ur, sem ég minnist frá bernsku minni með breitt skegg á bringu niður. En fésæll var hann ekki, og má vera, að hann hafi ekki verið mikill búsýslumaður að upp- lagi. Það varð hlutskipti þeirra hjóna að hrekjast býla á milti framan af og oft voru þau í tví- býli og jafnvel þríbýli á jarðnæði, sem varla var til skiptanna. Frá Heiðarbæ fóru þau vestur í Mos- fellsveit og bjuggu þar í Laxnesi og Bringum og ef til vill víðar, en héldu síðan austur yfir á ný, og bjuggu á Brúsastöðum, í Vatns- koti og Svartagili, þar sem þau staðnæmdust lengst.— tólf ár sam fleytt. Þorkell var tekinn í fóstur i Reykjavík fárra ára og átti nokk- ur bemskuár á þeim slóðum, er nú er Lindargatan. En þegar for- eldrarnir fluttust að Vatnskoti, fór hann aftur heim til þeirra og var síðan með þeim alla tíð, nema hvað hann leitaði stundum atvinnu utan heimilis um stundar sakir, þar til þau létu búskap sínum lokið. Hann átti því öll unglings- ár sín og hin fyrstu manndóms- ár í Þingvallasveit. Ókvæntur var Þorkell, er hann fluttist vestur yfir fjallið, þótt kom inn væri hann nálægt þrítugu, og var móðir hans fyrir búi innan stokks í Litla-Botni nokkur hin fyrstu ár. En árið 1914 kom til hans ung stúlka úr Lundarreykja- dal, ein hinna mörgu, glaðværu Brennusystra, Kristín Jónsdóttir. Næsta vor, hinn 22. maímánaðar voru þau Þorkell gefin saman í hjónaband á æskuheimili brúðar- innar. Voru fjórar Brennusystur um langt skeið húsfreyjur á bænda býlum í suðurhluta Borgarfjarðar- frá Litla Botni Kristín hafði stundað nám í Kvennaskólanum í Reykjavík, og lært hafði hún að leika á orgel. Þá voru ekki margar konur í þess- um sveitum, sem af því gátu státað. Ég hyigg, að hún hafi á þeim árum haft yndi af dansi og gleðifundum, og vön var hún fjör- miklu félagslífi úr Borgarfjarðar- dölum. Þetta var í árdaga ung- mennafélagshreyfingarinnar, og unga fólkið í Lundarreykjadal var ekki eftirbátur annarra. í Botns- dal var fásinni meira, bæir aðeins tveir, og félagrbyggja óþroskaðri sunnan heiðar en efra. Það hljóta því að hafa verið viðbrigði nokk- ur að setjast í húsmóðursessinn við búsannir og barnauppeldi. En vel farnaðist ungu hjónunum. Kristín var dugmikil til verka, skjót til úrræða og ósérhlífin, en bóndi hennar árvakur og forsjáli búmaður. Það ætla ég, að snemma hafi verið búskaparregla Þorkels að vera jafnan birgur og við öllu bú- inn og eiga aldrei sitt undir kasti þeirrar kylfu, sem blint er varp- að og hending ræður, hvar niður kemur. Ósennilegt þykir mér, að hann hafi nokkurn tíma í búskap sinum verið að því kominn að gefa upp öll sín hey og fráleitt, að ’það hafi hent hann að komast í þrot. Þótt hann byggi á þeirri jörð sveitarinnar, þar sem torveld- ast var að afla heyja og slægjur utan túns nálega engar, nema for- blautir brokflóar uppi á regin- heiði, varð hann fljótt sá maður- inn, sem grónastur var að fyrn- ingum. Stráin voru ekki heldur lát- in fara í súginn. Hann sló svo vandlega hvem blett, sem ljár var berandi á, að því var líkast, að rakað væri, og umgengni hans í hlöðum var slík, að ég hef hvergi séð annað eins: Stálið ævinlega eggslétt og þráðbeint, ekki strá á gólfi, allt strokið og snurfusað. Aldrei stakk hann svo heysting í heystál, að hann styddi ekki við annarri hendinni því til varnar að út drægist svo stór tugga, að slöður myndaðist eða ójafna. Ég held, að það sé ekki ofsagt, að honum þótti vænt um heyin sín, svo sem góðum bónda getur fram- ast þótt, og áhyggjusamlegur gat hann stundum orðið á sumrin í þrálátum, sunnlenzkum óþurrkum En þótt hann sóaði ekki heyjum, hagaði hann svo fóðrun búpen- ings, að öllu var vel borgið og arður viss, og jafnan átti hann gott og gagnsamt bú. Á vetrum var það yndi hans að sýna gestum gripi sína og hey- forða og skoða hey og búfénað á grannbæjunum, þegar hann kom þar. Við það var stundum sem hann gleymdi sér við orðræður um það, sem að þessu laut, og fylgdi löngum einhver torskýrð, dulmögnuð hlýja þessum viðræðu- stundum í fjárhúsum og hlöðu. Kappsmaður var hann um verk, og aldrei bar við á bæ hans, að neitt það sem gera þurfti á ákveðnum tíma drægist úr hömlu. Hann taddi tún og lét vinna á velli svo fljótt sem við varð komið, hóf ævinlega slátt í fyrra lagi, lét ekki neina þerris- stund ganga sér úr greipum á sumrin, baðaði fé sitt svo fljótt sem hentugt var, reis árla úr rekkju að jafnaði og hafði góða gát á öllu, er snerti verkahring hans.Um flesta hluti var hann hinn mesti búhyggindamaður. Hann var varkár maður í eðli TÍIWIWN og rasaði ekki um ráð fram. Samt var hann ótrauður að ráðast í það, sem hann hafði sannfærzt um, að til hagsbóta horfði. Hann girti tún ið og hið rýra slægjuland jarðar- innar flestum mönnum fyrr, leiddi snemma vatn í hús og steypti ibaðþró í fjárhúsgarða. Hann keypti hestverkfæri til jarðyrkju í samlögum við næsta granna sinn löngu fyrir daga dráttarvélanna. Hann byggði öll hús jarðarinnar að nýju og vakti yfir því, að allt væri það traust og haldgott. Því hafði hann komið í verk á miðj- um búskaparárum sínum. Og áður en lauk var búið að rækta allt það land, sem tiltækilegt var út frá túninu. Á efri árum lagði hann vaxandi kapp á allt, sem orðið gat til þæginda og hægðarauka á heim ilinu. Þótti honum þau hjónin eiga það skilið eftir langa starfs- ævi, að sem notalegast færi um þau og aðra í ellinni. Ég býst við, að Þorkell hafi þegar verið búinn að draga sam- an ofurlítil efni, er hann hóf bú- skapinn í Litla-Botni. Með ein- hverjum ráðum náði hann að minnsta kosti eignarhaldi á jörð inni. Og vist er það, að fljótlega rýmkaðist hagurinn og þeim mun meir, sem á ævina leið. Varð hann þó eitt sinn fyrir allmikilli skrá- veifu, er á hann féll víxill eða ábyrgð, er hann hafði gengið í snemma á árum. Voru sumir þeir, sem skrifað höfðu á þetta skjal með honum, fallnir frá, en aðrir lítils megnugir, og varð byrði sú, sem hann hlaut að axla, þeim mun þyngri. Þá svarf svo að hon- um, að hann varð að skerða bú- stofn sinn í bili. Hafði hann fá orð um, og fljótt réttist hagur hans aftur. Lítil. saga skýrir kannski bezt mat hans á fjármunum og manns- lund. Svo bar við, að við fórum samtímis úr föðurgarði til nokk- urrar dvalar í öðrum landsfjórð- ungi, ég og eldri sonur hans, með heldur lítil fararefni, en þó svo að nægja mátti. Hann fylgdi okx- ur á götu venju fremur fámáll. Utan túnhliðsins kvaddi hann okk ur og lagði okkur að skilnaði ein- falt ráð, sem mér hefur verið í minni síðan: „Farið vel með það, sem þið eigið, án þess að vera sínkir, og skerist aldrei úr leik, þegar það hæfir ekki.“ Þetta ætla ég gott ráð. Þorkell var hæglátur maður og óhnýsinn, yfirlætislaus í öllum hlut um, mikill hófsmaður, trölltrygg- ur og grandvar í gerðum. Aldrei myndi hafa að honum hvarflað að ganga á bak orða sinna eða sælast til neins, sem honum ekki bar með fullum rétti. Hinu hefði hann þó sennilega kunnað illa að láta troða sér um tær, ef einhver hefði til þess gerzt, því að undir hæg- lætinu bjuggu skapsmunir. Granni var hann svo góður, að ég veit ekki til, að þar bæri nokkurn skugga á, og aldrei fór öfugt orð á milli Litla-Botnsfólks og míns fólks, alla þá áratugi, sem það nábýli varaði — aldrei þvarg út af skepnum, aldrei öfund né vtni, en þeim mun meiri samhjálp. Hitt var ekki skaplyndi Þorkels að halda því á loft, er hann liðsinnti mönnum, og er í þvi mannlýsiag, að eitt sinn að vorlagi eftir gjafa- frekan vetur flutti hann ótilkvadd ur hey heim til bónda, sem tæpt var staddur með fóður — og valdi nóttina til heyflutningsins, svo að síður vitnaðist á bæina í kring. Þorkell var alvörugefinn mað- ur. En góður var hann heim að sækja, glaður og reifur á vinafund- um og kunni vel að taka gaman- málum. Hann hafði ekki sízt yndi af sögum ýmsum af þeirri ky.nslóð, sem uppi var, þegar hann var ung- ur. Þótti hann yndi hag sínum hið bezta í Botnsdal, svo sem vel mátti vera, fannst mér æviniega, að Þingvallasveitin ætti innsta strenginn. Hann hélt ævilaagri tryggð við æskufélaga sína þar, og minntist æskubyggðar sinnar jafnan með ást og aðdáun. Oft vék hann talinu að Hannesi gamla í Skógarkoti og hinu sterkguia, holdsama og harðgerða fjárkyni hans, og alla ævi bar málfar hans keim af því, sem tíðkaðist austan fjalls — til dæmis talaði hann ávallt um svartbak, en ekki veiði- bjöllu eins og við vestanmenn gerðum. Þorkell var tæplega meðalmaður á hæð, liðlega vaxinn, holdgrann- ur alla ævi, léttur á fæti lengi vel og teinréttur í baki til siðasta dags. Heilsugóður var hann lengst af. Þó var hann lengi þjakaður af kjálkameini á fyrstu búskapar- árum sínum, og á efri árum varð hann að gangast undir erfiðan uppskurð sökum meinsemdar í maga. En svo vel beitti Guðmund- ur prófessor Thoroddsen hnífnum, að hann komst til fullrar heilsu og kenndi sér ekki meins síðan, annarra en þeirra er fylgja háum aldri, unz hann fékk heilablóðfall fáum dægrum áður en hann and- aðist. Þegar hann gerðizt aldurhniginn, fékk hann yngri syni sínum, Pétri, er þá var kvæntur Kristibjörgu Kristófersdóttur, í hendur jörð og bú, en átti þó sjálfur um nokk- urt skeið laglegan fjárstofn, sem hann setti á fyrningar sínar. Kom þá og þar, að hann keypti sér húsnæði á Akranesi, þar sem þau hjónin voru, þegar þau lysti, en þess á milli í Litla-Botni. Hafði þá eldri sonurinn, Jón, kvæntur Guðleifu Þorsteinsdóttur frá Löndum í Stöðvarfirði, búið all- lengi í Stóra-Botni, svo sem hann enn gerir, en dæturnar giftar í kaupstað, Málfríður Brynjólfi tré- smíðameistara Kjartanssyni á Akranesi og Sigríður Jónasi tré- smíðameistara Magnússyni i Reykjavík. ★ Nú er vor eins og forðum og gróðurnál að koma í brekkum Selfjalls og Háafells, þar sem gamli bóndinn átti svo mörg spor við kindurnar sínar. Og það gerist hlýtt og gott fyrir lambfé 1 hvömm -unum við Paradísarfossinn En kynslóðir koma. og kynslóðir fara og gildir jafnt um allt, sem lífs- anda þiggur { dag verður Þorkeli Pétursson lagður í mold í Görðum á Akranesi og getur ekki lengur glatt sig við vorsól og gróðurfar. Ég þakka langa og góða kynningu og votta ekkju hans, börnum og öllum þeim, sem hlut eiga að máli, samúð mína. J.H. Á VÍÐAVAtMGI Vinnuhjúaskildagi Hannes á horninu í Alþýðu blaðinu minnir réttilega á það í gær, að stjórnendur borgarinn ar sem kjörnir eru til starfa ákveðið kjörtímabil eru raun- ar ekkert annað en starfsmenn borgaranna. Hannes segir: „Á fundum, í blöðum og bók um segja talsmenn Sjálfsiæðis flokksins frá þvi, hvað þeir geri fyrir borgarana. Þeir minnast aldrei á það, hvað borgarariyr geri fyrir þá. Borgarfulltrúa og aðrir stjórnendur borgarinnar og fyrirtækja hennar eru hreint ckkert annað en vinnumenn á heimili borgaranna. Borgararn ir fá þcim verk að vinna og borga þeim kaup. Þeir eiga að skila verkefnunum af sér og borgararnir líta yfir afköst og verkhyggni . . . Við spyrj- um á úttektardegi, hvernig vinnufólkið hafi unnið og hvern Iig það hafi ráðstafað þeim ó- grynnum auðæva, sem það hef- ur fengið til ráðstöfunar. Ég spyr, og þú spyrð“. í samræmi við þetta sjónar- mið Hannesar ber auðvitað að g líta á kosningadaginn sem vinnuhjúskildaga, og þá skiptu góðir búmenn um vinnufólk, þegar þeir töldu sig geta bætt um til hins betra. Þeir sem höfðu verið í vinnumennsku á sama heimilinu á fimmta ára- tug, voru ekki taldir til mik- illa verka lengur, og þótt þeir væru ekki hraktir af heimil- um, voru þeir teknir í liornið eða á próventu, en öðrum nýrri og vaskari mönnum fcng in aðalverkin að vinna. Það er því komið mál til, að íhald ið í Reykjavík fari í hornið eða á próventu hjá borgurunum, en ráðnir verði nýlr vire/iu- menn til aðalverka á vinnujíjú skildaga höfuðborgarinnar 22. maí næstkomandi. Enn slys Það gengur ekki slysalaust enn hjá íhaldsblöðunum að finna sér heppilegar fyrirsagnir á ávörp þau, sem ihaldsfull- trúar fá að flytja á eftir laug- ræðu Geirs á „fundum borg- arstjóra“. í gær birtir Sir Moggi ávarp Gísla Ilalldórsson ar og flennir á það þessa fyrir sögn: „ENGINN HÖFUÐBORG Á JAFNGOTT SKIPULAG OG REYKJAVÍK". Fyrr má nú rota en dauðrota. Reykjavík hefur þvi miður ekkert heildar skipulag átt og verið byggð skipulagslaus, meira að segja miðbærinn fram undir þetta, og nú þegar farið var að vinna við skipulagið voru verstu þröskuldarnir í veginum bygg ingar síðustu ára án skipulags í miðbænum. Og svo gerir Sir Moggi Gísla hlægilcgan með því að setja þennan hatt á hann. Vafalaust veit enginn betur en hann, að fjöldi borga hefur ver ið byggður frá grunni eftir föstu skipuiagi, og að flestar höfuðborgir Evrópu og Amer íku hafi áratugum saman átt margfalt hetra skipulag en Reykjavík. Svo er nú íhaldinu fyrir að þakka. „Lýðræðisleg ný- Íbreytni,, íhaldið er alltaf að bæta lýð ræðið á „fundum borgarstjóra ‘. Sir Mogga þótti svo mikið til þess koma, að íhaldið skyldi efna til funda um borgarmál Framhald á bls 15

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.