Tíminn - 30.04.1966, Síða 9

Í*AUGARDAGUR 30. aprfl 1966
TÍMINN
Kaflar úr þingræðu Gísla Guðmundssonar, alþingismanns, um álmálið 4. apríl s. I.
9
sinnum gefin slík lyf, og algengt
er, að þau bjargi lífi, sem eila
hefði slokknað. Það er gert með
allri þeirri varúð, sem mannleg
vizka, ræður yfir. Ef framtíð lands
byggðarinnar, og þar með tilvera
þjóðarinnar, er í veði, getur, ef
ekki er annars kostur, komið til
greina að taka áhættu, sem undir
öllum öðrum kringumstæðum er
ástæðulaust og óforsvaranlegt að
taka. Ég vil þá í þessu sambandi
nota tældfærið til að segja það
strax, að í sambandi við það frv.
sem hér liggur fyrir, er að mínum
dómi, engin frarobærileg ástæða
til að taka þessa áhættu. Þvert á
móti. Því að ef aluminiumverk-
smiðja verður byggð í Straumsvik
eykur það þann vanda, sem íslenzkt
þjóðfélag á við að glíma í byggða-
jafnvægismálinu, en minnkar
hann ekki. Hér er áhættan tekin,
þó að hún auki þá hættu, sem yfir
vofir. Sú læknislist er slæm.
Ég talaði áðan um Dettifoss-
hreyfinguna, sem ég nefndi svo.
Vera má, að einhverjir hv. þm.
átti sig ekki fullkomlega á því,
hvað ég á hér við, að þeir séu
búnir að gleyma ýmsu í því sam-
bandi þá mun ég nú fara
nofckrum orðum uan það
mál, og hverf þá nokkur ár aftur
1 tímann, áður en ég kem aftur að
síðustu þróun þess máls og samn-
ingunum við Sviss Aluminium um
aluminium- eða álverksmiðju í
Straumsvík.
Þegar hér var komið, hóf ræðu-
maður að lesa ýmiskonar tilvitn-
anir og skjöl varðandi stórvirkj-
imarmál Norðlendinga og ræddi
þau jafnframt eftir því sem hon-
um þótti tilefni til. Hin helztu
þeirra voru:
Lýsing Þorvaldar Thoroddsen á
Jökulsá á Fjöllum.
Tiliaga Gísla Guðmundssonar,
Karls Kristjánssonar og Garðars
Halldórssonar á Alþingi 1959.
Ályktun Alþingis 22. marz 1961,
flutt af þingmönnum úr Norður-
landskjördæmi eystra.
Fundarályktun fjórðungsþings
Norðlendinga í júní 1960.
Fundarályktun sýslunefndar
Norður-Þingeyj arsýslu 20. júlí
1960.
Fundarályktun sýslunefndar
Suður-Þingeyjársýslu í apríl 1961.
Fundarályktun sveitarstjórna-
fundar Þingeyinga og Húsvíkinga
24. sept. 1961.
Fundarályktun Bændafélags
Fljótdalshéraðs 19. febr. 1962.
Fundarályktun bæjarstjórnar
Húsavíkur 11. apríl 1962.
Frásögn af fundi alþingismanna
af Norður- og Austurlandi 17.
apríl 1962.
Fundarályktun bæjarstjómar
Akureyrar 9. maí 1962.
Fundarályktun sýslunefndar
Skagafjarðarsýslu í maí 1962.
Fundarályktun Sambands aust-
firzkra kvenna í júlí 1962.
Fundarályktun fulltrúafundar,
sýslunefnda, bæjarstjórna og al-
þingismanna á Norður- og Austur-
landi 8. júlí 1962.
Fundarályktun bæjarstjórnar
Akureyrar 10. nóv. 1964.
Bréf raforkumálastjóra til fjár-
veitinganefndar Alþingis 6. maf
1960.
Frásögn um lauslega álitsgerð
um stórvirkjanir árið 1957.
Niðurlag greinargerðar Harza um
Dettifossvikjun 1. febr. 1963.
Tilvitnanir úr þingtíðindum
Norðmanna um Húsnesmálið.
Kafli úr skýrslu stóriðjunefndar
um Dettifossvirkjun og stóriðju á
Norðurlandi 14. nóv. 1964.
Ræðumaður gerði grein fyrir
þeim ástæðum sem flutningsmenn
till. á Alþingi um 1960 hefðu haft
til að álíta, að virkjun Jökulsár
væri hagkvæm í sambandi við
rekstur iðjuvers og kvað ekkert
það hafa komið fram síðan, er
hnekkt gæti þeirri skoðun. En
síðan 1962 hefði ekkert verið gert
til að leita ódýrari virkjunarleiða
við Dettifoss en þeirra, sem þá
var gert ráð fyrir. Hann kvað sam-
anburðinn á kostnaði við Detti-
foss- og Búrfellsvirkjun ekki hafa
skipt meginmáli og myndi hann
hafa takmarkað gildL Hinsvegar
hefði allt fram á þennan dag verið
imnið að því að finna sem ódýr-
asta virkjunaraðferð við Búrfell,
en ekki við Dettifoss síðan 1962.
Hann sagði að Dettifossvirkjun
hefði verið dæmd úr leik haustið
1964, ekki fyrst og fremst vegna
verðmunar, heldur með þeim rök-
um, að alumínverksm. yrði ekki
nema 30 þús. tonna og að þá vant-
aði markað nyrðra og eystra fyrir
mikinn hluta Dettifossorkunnar.
En eftir að staðsetning var ákveð-
in syðra, hafi komið í ljós, að
byggja átti 60 þús. tonna verk-
smiðju. Þá ræddi hann um þá
hugmynd, er uppi hefði verið um
skeið, að virkja við Búrfell en
staðsetja álverksmiðju við Eyja-
fjörð. Hann sagði, að óþarfi hefði
verið að blanda saman hugsan-
legri stórvirkjun vegna iðnaðar og
virkjun til að bæta úr raforku-
þörf á Suðvesturlandi, því að eng-
in sérstök vandkvæði væru á að
bæta úr þeirri þörf með Þjórsár-
virkjun eða á annan hátt, og lán
til þess hlytu að vera auðfengin.
Hann kvað það hafa verið ranga
aðferð þegar í öndverðu að hafa
erlenda viðsemjendur fyrir ráðu-
nauta um staðarval — ef ætlunin
hefði verið að haga því með tilliti
til jafnvægis milli landshluta. Slik-
ir kysu af ýmsum ástæðum helzt
nágrenni borgar. — Um þau efni
fjallaði rúmlega helmingur ræð-
unnar, en hér fer á eftir síðasti
hluti hennar:
Samanburðaráróður gegn virkjun
á Norðurlandi.
Ég endurtek það, sem ég hef
sagt áður, að í mínum augum hef-
ur öll þessi reikningskúnst und-
anfarinna ára, til þess að sýna
samanburð á kostnaðinum við að
virkja Þjórsá við Búrfell og Detti-
foss, verið ófyrirsynju, en þess-
ir reikningar hafa verið notaðir
af stjórnmálamönnum sem áróð-
ur gegn norðlenzkri virkjun. En
það, sem máli skipti var það, í
sambandi við okkar mál fyrir norð
an, hvort það út af fyrir sig var
hagkvæmt eða ekki að virkja Detti
foss og hvaða möguleikar voru í
sambandi við hann. Ég geri ráð
fyrir því, að hér syðra, eins og ég
vék að áðan, hafi menn út af
fyrir sig nóg með orkuna úr Þjórsá
að gera, og ég er ekki einn um
þá skoðun. Ég hef heyrt hana hjá
ýmsum hér i þessum umr. áður.
Eg tel þess vegna ekki ómaksins
vert, enda ekki stund né staður
til þess nú, að rökræða þennan
tölulega samanburð frá undan-
förnum árum, en hann er ekki
aðeins að ófyrirsynju gerður held-
ur hefur hann mjög takmarkað
gildi. Ef hér í umræðunum síðar
verður vikið að þessum saman-
burðartölum, vil ég enn leyfa mér
að benda á það í því sambandi,
að við Búrfell hefur, og ég er ekki
að setja neitt út á það, allt fram
á þennan dag verið unnið að þvi
af kappi og fjármunum til þess
varið að leita hinna ódýrustu virkj
unarleiða. Dettifossáætlunin er
gerð árið 1962 og dagsett. ins
og ég sagði áðan í byrjun ársins
1963. Síðan hafa þau viðfangsefni
sem þar eru til staðar ekki verið
skoðuð, svo að mér sé kunnugt
og engar nýjar áætlanir gerðar.
Ég hef á sínum tíma blaðað dá-
lftið í gegnum þau plögg. sem
fyrir liggja um þá rannsókn og þá
áætlunargerð og hef þau nú í huga,
þó að þau hafi ekki verið skoðuð
sem skyldi. Ég endurtek það, sem
ég sagði áðan og hef áður að vikið
og bið menn að minnast þess, sem
áhuga hafa á þessari hlið málsins,
hvemig áætlunin um Þjórsárvirkj
un við Búrfell var beitt til að
kveða niður áform manna og ósk-
ir í sambandi við norðlenzka virkj-
un til stuðnings jákvæðri stefnu
í jafnvægismáli landshlutanna. Ég
hef enga löngun til þess að gera
lítið úr hinum miklu virkjunar-
möguleikum í Þjórsá, enda væri
það undarlegt að gera slíkt, og
sannarlega óska ég þess, að þær
virkjunarframkvæmdir megi bless
ast, sem þar eru á prjónunum. En
eru gerðar samkvæmt lauslegu
plani, sem gert var af útlendum
manni einhvern tíma fyrir 1960
og unnið í samræmi við það, að
ég ætla í aðalatriðum. Hér voru
ekki kannaðir til hlítar allir mögu-
leikar og það út at fyrir sig er
ekkert óeðlilegt. T.d. er fallhæð
Jökulsár á þessum stað ekki full-
nýtt í Dettifoss-áætluninni af
vissum ástæðum, sem ekki er tími
til að skýra hér .Hv. þingmenn
fara nærri um það, hvað slíkt get-
ur þýtt. Það er tvennt, sem máli
I skiptir við virkjun vatnsafls til
I að fá sem mest út úr aflinu, magn
1 vatnsins og fallhæðin. Ég tel, að
það hefði átt að halda áfram þess-
ari rannsókn 1963, og síðar, og
ég lét það koma fram á sínum
Dettifoss
það ætla ég að muni koma í Ijós,
þó síðar verði, að ekki hafi menn
haft ráð á að gera samanburðinn
svo nákvæman sem hann var gerð-
ur á sínum tíma til að hnekkja
áhugamáli Norðlendinga og Aust-
firðinga. Þó að ég viti það vel,
að staða mín er tæp sem
leikmanns á þessu sviði og viður-
kenni það að sjálfsögðu, þá hef
ég leyft mér að hafa þá skoðun,
að þar hafi verið reiknað og rann-
sakað meir af kappi en forsjá, en
miklu skiptir í slíkum tilfellum,
hvað tekið er til rannsóknar og
hvaða reikningsdæmi til úrlausn-
ar þó að rannsóknarefni og reikn
ingsdæmi séu gerð rétt ski! og
samvizkulega, sem ég efast ekki
um, að gert hafi verið. En ég
kem að þessu aftur, hvers vegna
ég tel samanburðinn, sem út af
fyrir sig skiptir ekki ákaflega
miklu máli — hvers vegna ég tel
samanburðinn á milli Búrfells- og
Dettifoss svo lítils virði. Það er af
því, og ég vék að því áðan, að
ég hefði blaðað nokkuð í gegnum
gögn í þessu máli, að ég þykist
geta fullyrt það, þó að ég hafi
ekki sérþekkingu, að við Dettifoss
hafi verið hægt að finna ódýrari
virkjunarleið en þá. sem valin var,
og það er raunar ekkert undar-
legt. Áætlanirnar við Dettifoss og
rannsóknir í sambandi við þær,
tíma í þingmanna-nefndinni. Ég
nefni þetta ekki vegna þess, að
ég álíti að samanburðurinn
milli fallvatnanna skipti megin-
máli, heldur í sambandi við sjálft
málið, sem ég hef varið nokkrum
tíma til að ræða hér í kvöld, mögu-
leikana á virkjun Dettifoss. En
þess vegna hef ég rætt þennan
þátt, að mér finnst hann eiga að
koma inn í heildarmyndina, sem
dregin er upp af þvi máli, sem
fyrir liggur, áður en það fer í
nefnd og afstaða verður tekin til
þess hér á Alþingi.
Aukinn vandi í byggðajafnvægis-
málinu.
Mér þykir það þarflaust
að greina frá því hér í heild, hvað
mér finnst athugavert við þá samn
inga við fyrirtækið Swiss Alumin-
ium Ltd., sem undirritaður hefur
verið eða að hve miklu leyti ég
get tekið undir þá gagnrýni, sem
fram hefur komið. En þó ekki
hafði annað verið, þá nægir það
mér til andstöðu við þetta frv.,
að með því, ef samþykkt yrði,
væri verið að stórauka þann vanda
í byggðajafnvægismálinu, sem fyr-
ir var meiri en nógur. Jafnvel
í höfuðstað Norðurlands, Akureyri
er nú þau tíðindi að segja, að
árið sem leið. er þessi næst stærsti
bær landins fjarri því að halda
sinni eðlilegu fólksfjölgun, þrátt
fyrir innflutning úr hinum fá-
mennu byggðum. Má vera, að hin
yfirlýsta stefna ríkisstjórnarinnar
í þessu máli h»fi þegar á því ári
verið farin að^freista einhverra
til suðurgöngu. Um það verOuT
þó ekki dæmt hér. Menn verða
við íhugun þessa máls, að gera
sér grein fyrir því, að aðdráttar-
afl hinnar fyrirhuguðu stóriðju,
sem hér er um að ræða, og
sem í kringum hafa verður, mun
reynast meira en fólksfjöldinn
sem þar vinnur, gefur tilefni til
að álykta. Svo nýstárleg er þessi
atvinnustofnun og hin sérstæða
þörf hennar fyrir tæknimenntaða
menn eða tækniþjálfaða á ýms-
um sviðum og svo mörg tækifæri
munu skapast i sambandi við til-
veru hennar og starf. Enga nauð-
syn ber til stofnunar slíks fyrir-
tækis á þessum stað, en víða mun
það gera þröngt fyrir dyrum.
„Veit ég það Sveinki.“
Sumir kunna að segja: Þessi
verksmiðja eða önnur slík hefði
einnig getað skapað erfiðleika, þo
að staðsett hefði verið á Norður-
landi. Einnig þar hefði hún dreg-
ið til sín fólk, munu menn segja.
Veit ég það Sveinki, var einu sinni
sagt, og það get ég nú sagt við
þessu. En við Norðlendingar er-
um margir þeirrar skoðunar, að
heppilegra sé, að fólk, sem ella
flytti suður í verðandi stórborg,
staðnæmist á Akureyri eða ein-
hverjum öðrum stað á Norður-
landi. Hitt hef ég svo alltaf álitið,
að æskilegt væri, ef til kæmi, að
um fleiri og minni atvinnustöðv-
ar væri að ræða norðanlands ög
austan, sem hagnýttu orkuna frá
norðlenzku fallvatni, ef virkjað
væri. og þannig hefði ég viljáð
haga undirbúningi málsins, að
stefnt væri að slíku, sem og ai-
mennri rafvæðingu og hagnýtingu
margs konar almennra möguleika
til orkunotkunar í þessum lands-
hlutum.
Dúsa stjórnarinnar.
Ég veit, að það er búið að verja
mikilli vinnu og nokkrum fjár-
munum til að undirbúa þá samn-
inga, sem hér liggja fyrir um al-
umin- eða álverksmiðju í Straums-
vík. Ég dreg ekki í efa, að hæstv.
ráðherra og hans menn, sem hér
hafa að unnið telji sig hafa verið
að vinna þarft verk, en sjá þar
þó sennilega nokkur missmíði á.
M.a. þau missmíði að hafa kvatt
til samstarfs menn með önnur
sjónarmið og varla sýnt lit að
virða vilja þeirra eða hafa þeirra
ráð. Ég segi það enn, að peir
muni sennilega sjá þar einhver
missmíði á, og á það bendir líka
sú staðreynd, að hið nýja frum-
varp um atvinnujöfnunarsjóð kem
ur fram hér á þingi samtimis
þessu frv. Þetta frv. um atvinnu-
jöfnunarsjóð, þótt gallað sé
og skammt gangi, hefði verið
til bóta eitt út af fyrir sig.
En séu þessi tvö frumvörp,
Straumsvíkurverksmiðjan og at.
vinnujöfnunarsjóðurinn tekin
saman, plús og mínus, var miklu
betur heima setið en af stað farið
í sambandi við hið mikilvæga
byggðajafnvægismál þjóðarinn !t.
Marga heyri ég nú segja:
Miklu, miklu heldur engan at-
vinnujöfnunarsjóð á borð við
þann, sem hér er boðinn, ef þessi
böggull þarf að fylgja skammrif-
inu, sem eyðileggur áhrif hans og
miklu meira en það, ef að líkum
lætur.
Samningsgallar og reiknispár.
Eins og ég hef áður sagt, ætla
ég ekki að telja upp þá ágalla
Framhald a 14. sfðu.