Vísir - 20.11.1974, Blaðsíða 4

Vísir. Miðvikudagur 20. nóvember 1974.
Vlsir. Miðvikudagur 20. nóvember 1974.
Loksins hafa fjármálayfir-
völd á tslandi séð ástæðu til
þess, aö gerðar yröu a.m.k.
byrjunar-ráðstafanir til Ut-
rýmingar „krónunni”, þvi auð-
vitað eru þær ráðstafanir, sem
fyriskipa afnám lOeyringa og 50
aura, ekkert annað en byrjunin
á miklu stærra verkefni, sem
miðar aö endurhæfingu hins is-
lenzka myntkerfis meö tilkomu
nýrrar mynteiningar, nýs gjald-
miðils. En ef það er ekki hugs-
unin á bak við afnám auranna
Ur Islenzka myntkerfinu, veröur
að telja þá ráðstöfun hálfkák
eitt og einungis falliö til þess að
skapa algeran glundroöa I efna-
hagslifi þjóöarinnar og gera
„krónuna” að einstæðu viðundri
um allan heim.
Það er nU nákvæmlega ein öld
(1975) slöan krónan var tekin
upp i rlkjum Danakonungs og
rikisdalurinn var lagður niöur
Allar götur siöan hefur þessi
vesæli gjaldmiðill, krónan, ver-
ið vandamál, sem aldrei hefur
náð „mórölsku” jafnvægi ihug-
um fólks, miöaö við annan
gjaldmiðil, og keyrði þó um
þverbak hér á landi I þeim efn
um, eftir að landsmenn komust
að marki i kynni við annan
gjaldmiöil,' I og eftir heims-
styrjöldina slöari. Hefur þetta
versnað svo á undanförnum ár-
um, að svokallað „gjaldeyris-
hungur” er nU tekiö viö, og
keppist fólk við að breyta hinum
islenzku krónum I hvaða er-
lenda mynt sem er, svo aö
segja, þó sizt Norðurlanda-
myntina, og ástæöan fyrir þvi er
enn sU, að menn hafa einhverja
ótrU á krónu-myntinni, vegna
hins einstæða gæfuleysis, sem
hUn hefur oröiö aönjótandi hér á
landi.
A Norðurlöndum voru „dalir”
notaðir sem gjaldmiöill allt frá
árinu 1523 og enn lengur I
Þýzkalandi, og fer varla hjá þvi,
aö þegar breytt er um gjaldmið-
il eftir svo langvarandi notkun,
fer Ur skorum rótgróiö traust og
mat á gildi, sem rikt hefur á
ákveðnum gjaldmiðli öldum
saman. SU kynslóð, sem tók við
hinum nýja gjaldmiöli, krón-
unni, varð ráðvillt gagnvart
nýju verðmætamati og skilaði
þeim „móralska” glundroða til
næstu kynslóðar og sU til þeirrar
næstu á eftir, og enn hefur ekki
komizt á sá stööugleiki, sem til
þarf til þess að skapa traust og
verðmætamat á afkvæmi rikis-
dalsins gamla, einkum I þeim
löndum, þar sem undirstaöa
gjaldmiðilsins nýja var byggð á
rýrum og sveiflukenndum upp-
sprettum auöæfa gjaldmiðlin-
um til trausts og halds, eins og
t.d. I Danmörku og á íslandi.
Um Sviþjóö og Noreg gegndi
öðrumáli, þar voru uppsprett-
ur auðæfa stööugar og eftirsótt-
ar, svo sem námugröftur,
skóganytjar, o.fl. sem hélt
gjaldmiðlinum stöðugum og
eftirsóknarverðum.
Aurarnir, mynteining Is-
lenzku krónunnar hafa smám
saman verið að hverfa úr um-
ferö, einseyringurinn og tvieyr-
ingurinn löngu horfnir, siðan
fékk fimmeyringurinn hægt
andlát, þá 25 eyringurinn og nú
stendur til að afnema eftirlegu-
kindurnar, 10 og 50-eyringinn,
og verður þá krónan minnsta
mynteining á tslandi, og verð-
ur þar með algerlegasérstæð og
einangruð, miðað við aðrar
myntir, að þvi er varðar upp-
byggingu.
Nú verður krónan eining 1
krónu, eins konar „sjálfstæð”
króna, óháð allri uppbyggingu
og undirstöðu. Þetta er dæma-
fátt um gjaldmiðil, og verður
sennilega mörgum hált á þvi að
skýra þetta fyrirbrigði fyrir
ókunnugum. Siður en svo skal
þessi ráðstöfun þó löstuð, svo
sjálfsögð sem hún er, og að þvi
tilskildu, að verkið verði full-
komnar, krónan afnumin lika
og nýr gjaldmiðill tekinn upp.
Þaö hefur dregizt óhóflega
lengi, að aurarnir færu úr um-
ferð og raunar óskiljanlegt
hvers vegna ekki var strax hætt
aö láta slá þá, þegar kostnaður
var orðinn meiri að hafa aurana
en ekki. Þeirri spurningu hefur
t.d. ekki verið svarað, hvers
vegna ekki var hætt aö láta slá
10 eyringinn, þegar hann kost-
Geir R. Andersen:
íslenzka krónan
„Króniskt" vanda-
mál í heila öld
aöi 38 aura og 50 eyringinn, þeg-
ar hann kostaði 84 aura i sláttu,
heldur en aö panta enn aðra
sendingu þessara aura með 54
aura fyrir 10 eyringinn og 1.20
fyrir 50 eyringinn, eins og sið-
asti kostnaður var. Hver skyldi
heildarkostnaöurinn hafa orðiö
við slðustu sláttu þessara aura?
Ein ástæðan fyrir þessari
breytingu þ.e. afnámi auranna,
er ætluð sú, að með þessari
framkvæmd séu felldir niður
tveir aukastafir úr gjaldmiölin-
um, og þá verði aukið hagræði I
meðferð talna I bókhaldi og
greiðsluskiptum, og sagt er, að
auglýsingar um innköllum hlut-
aðeigandi myntar verði birtar á
næstunni og breytingarnar
verði nánar kynntar i fjölmiöl-
um framað áramótum,'
Og sannarlega er þörf ein-
hverrar nánari kynningar á
breytingunni um afnám aur-
anna úr myntkerfinu og reglna
um hvernig framvegis skuli
umgangast krónuna okkar,
þessa sjálfstæðu en farlama
einingu, sem nú mun verða svo
vandmeðfarin og umdeild, þar
til húnverður afnumin, að sér-
hver tilfærsla I bókhaldi og
greiðsluskiptum mun skilja eft-
irsigslóða af óleystum uppgjör-
um og reikningsskilum um
ókomin ár.
Það er t.d. vandséð, hvernig
leysa eigi það dæmi, að fjárhæð
sérhverrar kröfu eða reiknings
skuli greidd með heilli krónu og
lægri f járhæð en fimmtlu aurum
skuli sleppt, og fimmtlu aurar
eða hærri upphæð hækkuö I eina
krónu, — en þó skuli áfram
reikna með aurum I kerfinu, þar
sem I útreikningi mun auðvitaö
ávallt koma fyrir brot úr krónu.
Enn er ósvarað, hvernig skrifa
skuli upphæðir I krónum, eftir
þessa breytingu, hvort áfram
skuli skrifa t.d. kr. 125.00, kr.
125,- eða bara kr. 125.
Þótt þetta siðasta sýnist ekki
vera mikilvægt, fljótt á litið,
getur það, eitt sér, átt eftir að
valda mönnum I viðskiptum
miklum bollaleggingum og vist
Verður Islenzka krónan brátt
gjaldgeng meðal annarra „al-
vörumynta,” eöa verður hún
áfram „sjálfstæð”, einingalaus
mynt?
Varla myndi fólk gráta afnám
krónunnar sem slikrar ef það
yrði til þess að útrýma þvi efna-
hags- og verðbólguöngþveiti,
sem hér rikir, og einu gilti hvað
sá gjaldmiðill héti, sem við tæki
en gjarnan mættum við minnast
„rikisdalsins” sem hugsanlegr-
ar myntar með krónum sem
einingum, lOOkr. = 1 rikisdalur,
og væri þá haldið i þá hefð, sem
rlkt hefur hér að fornu og nýju,
en sameinað i nýju kerfi.
Það er lifsnauðsyn fyrir Is-
lenzkt efnahagslif að stuðlað sé
að þvi að tafarlaus ráðstöfun
veröi gerð til þess að breyta
peningakerfinu i það form, að
hver eining veröi verðmeiri með
brottfellingu núlla (þannig að
1000 verði 100, og 100 að 10,
o.s.frv.) Þar sem þessi aðferð
hefur verið framkvæmd hefur
hún sannað gildi sitt, einmitt i
þeim málum, sem við erum
veikastir, þ.e. fjármunalegt til-
lit, viröing fyrir verðmætasköp-
un og sparnaður.
er um það, að þetta atriði eitt á
eftir að valda hvers konar mis-
ræmi I framkvæmd ef ekki
verður um það kveðið á i upp-
hafi. Enn er óleyst eöa óskýrt,
hvernig viðskipti I gjaldeyris-
bönkunum skuli reiknast, varð-
andi greiðslur fyrir innfluttar
vörur, og á hvern verður hallað,
þegar reiknaður er út gengis-
munur hinna ýmsu erlendu
mynta.
Að öllu samanlögðu má ljóst
vera að ráðstafanirnar um
afnám auranna úr myntkerfinu
eru meira en timabærar en eftir
stendur spurningin um það,
hvers vegna ekki er fullkomnað
það verk, sem vart verður kom-
izt hjá að framkvæma, þ.e. að
treysta islenzka gjaldmiðilinn
með þvi annaðhvort að taka upp
nýja mynt með breyttu heiti,
þar sem krónan gæti verið
mynteining, á sama hátt og
aurarnir voru áður, eða með þvi
að breyta núgildandi krónum I
„nýkrónur” með nýrri mynt-
einingu.
Og þótt ný mynteining verði
ekki til þess að leysa fyrir fullt
og allt þann efnahagsvanda,
sem við eigum við að etja nú,
mun nýr gjaldmiöill með nýju
eða breyttu nafni og verðmætari
einingu skapa algerlega nýtt
viðhorf, ekki sizt hjá þeim hin-
um yngri, sem vaxa upp með
nýjum gjaldmiðli, og munu um-
gangast hann með annarri verð-
mætatilfinningu en nú er raun-
in.
Þaö mun hafa tvisýnar afleið-
ingar að draga ákvörðun um
endurskoðun gjaldmiðilsins Is-
lenzka á langinn. Þjóðin mun
slðar meta þá menn að verðleik-
um, sem sýna manndóm til að
hafa frumkvæðið um skjóta
ákvöröun I þessum málum, en
dæma þá, sem sporna á
móti og bera ábyrgð á að stinga
undir stól jákvæðum og
heilbrigðum úrræðum, sem vit-
aö er, að eru til þess fallin, að
efnahagslegri þróun megi koma
á I landinu, eftir áratuga langa
vanþróun á þessum sviðum.
REUTER
AP/NTB
MORGUN ÚfLÖND í MORGUN ÚTLÖND í MORGUN ÚTLÖND í MORGUN
Umsjón Guðmundur Pétursson
Mitchell átti að verða
sektarlambið
Richard Nixon, fyrr-
verandi forseti Banda-
ríkjanna, hafði lofað að
náða þá, sem brutust inn í
aðalstöðvar demókrata-
flokksins i Watergate-
byggingunni.
Þetta kom greinilega
fram á segulspólu með
hljóðritunum samtala
forsetans við nánustu
starfsmenn sína 14. apríl
1973. — Var segulspóla
þessi lögð fram í gær við
John Mitchell, fyrrverandi dómsmála-
ráöherra, átti að veröa sektarlambið,
en sparn við fótum og neitaöi. Myndin
var tekin af honum, þegar hann sór
vitnaeiðinn, áður en Watergatenefnd
öldungadeildarinnar tók af honum
skýrslu um málið
Nixon forseti viö skrifborð sitt I Hvlta
húsinu, meöan á embættistlma hans
stóö. Ræöir hann viö Haldeman ráð-
gjafa sinn, en slík samtöl voru tekin
upp á segulspólur.
Gagnrýna
stuðning
við PLO
Trygve Bratteli for-
sætisráðherra Noregs
sagði i ræðu i gærkvöldi,
að það táknaði ekki
breytta utanrikisstefnu
hjá Norðmönnum, þótt
þeir hafi hafnað fullri
aðild að oliusameign
vestrænna þjóða,
Ræðuna flutti hann I stór-
þinginu og geröi þar grein fyrir
þvi, að stjórn hans væri að leita
samkomulags við orkusamtökin,
sem sextán meiriháttar oliu-
neyzluriki innan OECD hafa
stofnað.
Eins og frá var greint I blaðinu I
gær, þá er það eitt aðalinntak
samkomulagsins milli þessara 16
olluneyzlurikja, að sjálfkrafa
miðli hin af ollubirgðum sinum, ef
birgðir eins þeirra rýrna um 7%
eða meira.
Bratteli sagði, að þeim léki
hugur á samkomulagi, þar sem
Noregur gengist undir að láta I té
oliu, ef kreppti aö hinum, en það
yrði að ákveðast algerlega af
norsku stjdrninni i hverju tilviki.
Með ræðu sinni i gærkvöldi vildi
Bratteli kveða niður þann orð-
róm, sem kominn var á kreik um
þaö, að norska stjórnin væri að
gerast fráhverf fyrri stefnu sinni
um að halda nánum tengslum viö
vesturveldin og NATO.
Vildu menn lesa það út úr
ákvörðun norsku stjórnarinnar að
vilja ekki aðild aö orkusamtök-
unum, og eins lásu menn breytta
afstöðu til utanrlkismála út úr at-
kvæði Noregs á allsherjarþing-
inu, þegar Noregur studdi það, að
þjóðfrelsishreyfing Palestinu-
araba talaði máli slnu þar. — Til
þessa hefur Noregur verið á
bandi tsraelsmanna.
Sú atkvæðagreiðsla hefur mjög
veriðgagnrýnd heima fyrir, og er
fullyrt, að meirihluti stórþingsins
hafi veriö henni algerlega and-
vigur.
réttarhöld, sem standa
yfir vegna yfirhylminga
ráðgjafa forsetans á
Watergatemálinu.
Nixon hafði látið rannsóknar-
dómurum I té afritanir af inni-
haldi segulspólunnar, en þá
sleppt samtali þessu um hugs-
anlegar náðanir til handa inn-
brotsmönnunum, þvi að það
væri „Watergatemálinu óviö-
komandi”.
1 samtalinu segir Nixon
Haldeman og Ehrlichman,
sinum nánustu ráðgjöfum: „Þiö
verðið að útvega þeim full-
komnar náðanir. Það verða þeir
að fá, John.”
Nixon hafði annars kvatt
ráðgjafa sina til fundar við sig
þennan dag til þess að finna leið
til að fá John Mitchell, fyrrum
dómsmálaráðherra sinn, til að
verða sektarlamb og taka á sig
alla sök Watergatemálsins, og
með þvi að beina rannsókn
málsins frá Hvita húsinu. —
Snerist þá samtalið að sjömenn-
ingunum, sem brutust inn I Wat-
ergate.
Nixon sagði: „Ég læt mér á
sama standa, hvað þeir eiga aö
hafa gert, Hunt, Liddy og
Kúbumaðurinn.....” — hér
óskýrist upptakan, en heyra má
aðstoðarmenn hans tuldra:
„Satt er það.”
„Það væri mér......ef hæfi-
legur timi hefur liðið frá
þessu....áður en ég læt af
embætti, og þeir verða að
sleppa.” heyrist Nixon segja.
Á öðrum stað heyrist Nixons
spyrja: „Eruð þið sammála?”
„Vissulega er ég það,”
svarar þá Ehrlichman.
John Mitchell, fyrrum
dómsmálaráðherra, skellti upp
úr, þegar hann hlustaði á hljóð-
ritunina, þar sem Nixon
ráðgerði að gera hann að sekt-
arlambi i Watergatehneykslinu.
— Mitchell, sem annars er ekki
sérlega brosgjarnt, er meðal
fimm fyrrverandi starfsmanna
Nixons, sem nú svara til saka
fyrir tilraunir til aö hylma yfir
þátt Hvita hússins I Watergat-
málinu.
Það sauð i Mitchell hláturinn,
þegar hann heyrði rödd Nixons
á segulspólunni ræða leiðir til
þess að fá Mitchell til að taka á
sig sökina. — Hljóðritun þessi
var tekin af samtali aðeins
tveim vikum áöur en þessir ráð-
gjafar Nixons neyddust til aö
segja af sér störfum i Hvita
húsinu, þar sem böndin voru
farin að berast svo aö þeim I
rannsókn málsins.
Nixon œtlaði að
náða innbrots-
mennina í Water-
gatemálinu —
Samtalið var hljóð-
ritað, en því
sleppt í afritunum,
sem forsetinn lét
rannsóknardóm -
arann hafa
Breitt bros kom fram á varir
Mitchells, þegar rétturinn
heyrði Ehrlichman útskýra
fyrirNixon: „Frá John Mitchell
séð persónuíega, þá er þetta
eina leiöin fyrir hann til að
sleppa sæmilega frá þessu. —
Hann verður að játa þetta.”
Hann skellti svo alveg upp úr,
þegar heyra mátti Ehrlichman
leggja fyrir Nixon flókna
skýringu á þvi, hvernig forset-
inn gæti oröið hetja I augum
alþýðu manna með þvi að fletta
ofan af hneykslinu og framselja
þann seka, nefnilega Mitchell.
Morsaði með
augunum fyrír
framan mynda-
vélarnar sem
fangi Vietnama
Jeremias Denton,
aðstoðarflotaforingi,
var sæmdur i gær
heiðurskrossi flotans
fyrir að hafa blikkað
inorsmerki á móti
sjónvarpsvélum, þeg-
ar hann var neyddur
fram fyrir þær sem
fangi i Norður-Viet-
nam.
Blikkaði hann neyðarmerki
allan timan, sem hann þuldi
upp úr sér áróðursjátningar
fyrir framan japanska sjón-
varpsmyndatökumenn.
En tittlingadrápið kostaði
hann lika drjúga stund á
piningarbekknum á eftir á.
Fangaverðir hans áttuðu síg
siðar meir á þvi, sem skeð
hafði. Hann var hins vegar
ekki látinn fram fyrir sjón-
varpsvélar aftur til frekari
„játninga”.
Flotinn vill ekki láta uppi,
hver skilaboðin voru, sem
hann deplaði með augnlokun-
um.
Denton var sjö og hálft ár I
haldi hjá Norður-Vietnömum.
Brenndu skœruliðana
Leita skilnings
á togveiðibanni
Jens Evensen, einn af
ráðherrum Norðmanna,
átti i gær viðræður við
austur-þýzka embættis-
menn um áætlanir Norð-
manna varðandi friðun
ákveðinna fiskimiða
fyrir norðurströnd
Noregs fyrir togveiðum.
Evensen, sem var fulltrúi I
sendinefnd Norðmanna á
hafréttarráðstefnu S.Þ. I
Caracas, hefur undanfarið verið I
ferðum milli þeirra Evrópurlkja,
sem fiskveiðar stunda undan
ströndum Noregs — til að kynna
þeim þessar friðunarráðageröir.
Hann sagöi blaðamönnum, að
tilgangurinn með þessum viðræð-
um væri að öðlast skilning
annarra fiskveiðiþjóða á nauösyn
þessara aðgerða, en ekki endilega
undirritaða samninga um viður-
kenningu friðunarinnar.
Norðmönnum er mjög I mun að
friða þessi svæði fyrir svartasta
skammdegið. Þessar fiskislóöir
eru mjög sóttar af minni bátum
þeirra, sem oft hafa beðið mikið
tjón af ásókn togaranna, ýmist á
veiðarfærum eða þá vegna beinna
árekstra.
Friðunaráætlanir þessar eru
fyrsti þáttur i þriggja áfanga
áætlun Norðmanna um útfærslu
landhelginnar.
Sakharov skorar ó Ford
og Brezhnev
Andrei Sakharov/ leiö-
togi mannréttindabarátt-
unnar í Sovétríkjunum/
skoraöi i opnu bréfi í gær
á Ford forseta og
Brezhnev leiðtoga rúss-
neska kommúnista-
flokksinsns að beita sér
fyrir því, að pólitískum
föngum, verði sleppt úr
fangelsum i Sovétríkjun-
um.
Sakharov gerði blaðamönnum
kunnugt um bréf sitt I gær, en það
hefur hann skrifað i tilefni þess,
að Ford og Brezhnev hafa ákveð-
ið að eiga fund saman i Vladivo-
stok um helgina eftir opinbera
heimsókn þess fyrrnefnda I
Japan.
Israelar fylgja í dag
til grafar fjórum fórn-
arlömbum skæruliða-
árásar á fjölbýlishús i
Beit Shean.
Mikil heift er í alþýðu
manna i israel eftir
undirtektir þær, sem
ræða Arafats leiðtoga
Palestínuaraba hlaut á
dögunum á allsherjar-
þinginu.
Kom það glöggt fram, þegar
arabiskir skæruliðar geröu árás-
ina á fjölbýlishúsið I Beit Shean.
Skutu skæruliöarnir fjóra tsraela
til bana, en sjálfboðaliðar eltu þá
inn I húsið, þegar þeir heyrðu
skothriðina. Visuöu þeir
hermönnum til þeirra, og voru
skæruliðarnir felldir.
Likum skæruliðanna var varp-
að út um glugga hússins út á götu,
þar sem múgurinn þreif þau
tveim höndum og kveikti i þeim.
Skæruliðarnir báru jórdönsk
vegabréf og slóð þeirra var rakin
yfir á austurbakka Jórdan.
tsraelar eru þó ekki vissir um, að
þeir hafi veriö frá Jórdaniu.
A skæruliðunum fundust bréf,
sem sýna, að þeim var ætlað að
taka gisla i fjölbýlishúsinu og
krefjast, að látnir yrðu lausir
fjórir fangar I fangelsum tsraels I
skiptum fyrir þá. Þeirra á meðal
grisk-kaþólski erkibiskupinn
Capucci, sem ákæröur hefur ver-
ið fyrir samstarf viö hryöju-
verkamenn.
úðugur tsraelsmaður
r út um glugga skæruliða,
kotiö hafði til banaTánds-
hans.
l‘4J,
m
SÍMAMYND AP í MORGUN
... #■* x '• . aJ -*,S, ■'.* ■ i