Vísir - 06.10.1975, Blaðsíða 10

10
Vísir. Mánudagur 6. október 1975
„Hin nýja stétt"
Arnarhvoll.
„Hinni nýju stétt má skipta í þrjá meginhópa:
Fjármagnseigendur, stjórnmálamenn og skjólstœðinga
þeirra og œðstu embœttismenn"
Fyrir allmörgum ár-
um kom út i islenskri
þýðingu bók eftir
júgóslavneskan mann
Milovan Djilas, sem
nefndist „Hin nýja
stétt”. í bókinni er þvi
lýst á sannfærandi hátt
hvernig kommún-
ismanum i Austur
Eviópu mistókst það
yfirlýsta ætlunarverk
sitt að koma á stétt-
lausu þjóðfélagi. í stað
hinnar gömlu yfirstétt-
ar aðals og fjármagns-
eigenda, sem útrýmt
var, kom ný yfirstétt
skrifstofuherra, sem i
skjóli yfirráða yfir
rikisvaldinu safnaði að
sér auði, forréttindum
og völdum á mjög svo
svipaðan hátt og for-
verar hennar höfðu
gert. Þetta var hin nýja
stétt.
Bókin vakti mikla athygli hér
á landi sem viðar og þótti sann-
færandi gagnrýni á hið
kommiíniska skipulag. Ekki
virtist það samt hvarfla að
mörgum að gagnrýni af þessu
tagi gæti átt við þjóðfélag okkar
islendinga, eða_ að lýðræðis-
skipulagið gæti beðið hliðstætt
skipbrot og það kommúniska.
Stéttarhugtakið
Hugtakið stétt er almenntmik-
ið notað þegar stjórnmálalifinu
er lýst. Þannig hafa stjórnmála-
menn úr öllum islensk-
um stjórnmálaflokkum notað
stéttarhugtakið. Sumir telja sig
málsvara verkalýðsstéttar-
innar, aðrir styðja bænda-
stéttina, örfáir berjast fyrir
stétt atvinnurekenda, flestir
segjast gæta hagsmuna allra
stétta. Eignarrétturinn er
lykilhugtak, þegar stéttir eru
skilgreindar. Eignarrétturinn á
framleiðslutækjum er talinn
skapa hinn stóra skilsmun milli
borgarastéttar og vinnulýðs. Þá
er svo litið á að eignarrétti fylgi
vald. Menn hafi vald yfir þvi,
sem þeir eiga, en yfirleitt ekki
yfir þvi, sem aðrir eiga.
Stjómmálalifinu er gjarnan
lýst svo, að stéttir hafi ólfk
hagsmuna- og áhugamál, sem
þær deila og togast á um.
Lýðræðinu er ætlaö að skapa
baráttu stéttanna réttlátan og
skipulegan vettvang og að
tryggja að styrkur þeirra sé i
samræmi við fjölda
meðlimanna. 011 atkvæði eru
jafngild, þess vegna á fjöl-
mennasta stéttin að ráða mestu,
hafa flesta fulltrúa á Alþingi.
Þess gætir hér i vaxandi
mæli, að almenningur á erfitt
með að samræma hina fögru
mynd lýðræðislegra stjórnar-
hátta raunveruleikanum, sem
lifað er i. Menn sjá ekki að áhrif
stétta á stjórn landsins fari eftir
fjölda meðlima. Þótt stjórn-
málaflokkarnir segist berjast
fyrir hagsmunum ólikra stétta
ber minna á þvi sem sundur-
greinir þá, en þvi sem sameinar
þá. Erfitt er að greina teljandi
mun á stjórn landsins eftir þvi
hvort þessi flokkur eða hinn
heldur um stjórnartaumana. t
raun réttri virðast stjórnmála-
flokkarnir allir vera sammála
um flest meginatriði stjórn-
málanna, þar á meðal það
mikilvæga atriði að draga aukin
völd i hendur rikisins. Boðuð
hugmyndafræði flokkanna er
þannig I hróplegu ósamræmi við
hegðun þeirra. Þetta skal skýrt
nánar.
Orð og gjörðir
Borgarastéttin hefur i
hefðbundinni hugmyndafræði
sinni lagt höfuðáherslu á að tak-
marka völd rikisins og barist
fyrir frelsi einstaklingsins. Slik
stefna hentaði lengi vel hags-
munum fjármagnseigenda, sem
vildu geta ávaxtað auð sinn
óheftir af rikisvaldinu. t and-
stöðu við þessa stefnu tögðu
stjómmálatlokkar af sósialisk-
um toga áhersiu á að efla og
yfirtaka rikisv. ogtöldu að með
þeim einum hætti væri unnt að
hrinda veldi fjármagnseigenda.
Stjómmálaflokkarnir deila enn
um þessi grundvallarsjónar-
mið. Sú deila er oft hörð, en
hegðun deiluaðilanna er samt i
engu samræmi við mál-
flutninginn. Um langtskeið hafa
fjármagnseigendur lagt á það
megináherslu að ná undir sig
rikisvaldinu og sameina
opinbera hagsmuni sinum eigin.
Óhætt er að fullyrða að fjár-
magnseigendum á Islandi hafi
tekist þetta i meginatriðum og
rikisvaldið sé að miklu leyti i
þeirra höndum. Þetta má m.a.
sjá af þvi að rikisvaldið hefur
tekið á sig ábyrgð á velgengni
atvinnureksturs einkaaðila. Á
máli stjómmálamanna er þetta
kallað ,,að skapa atvinnuvegun-
um rekstrargrundvöll” og er
fyrirbæri sem allir landsmenn
þekkja. Þegar svo er komið
hafa fjármagnseigendur meiri
hagsmuni af þvi að auka umsvif
rildsins en minnka þau. Þeir
berjast þvi'ekki lengur fyrir af-
skiptaleysi, heldur þvert á móti
afskiptasemi rikisins. Þeir
stjórnmálaflokkar sem kenna
sig við einstaklingsfrelsi hafa
þannig i blóra við yfirlýsta
stefnu jafnt og þétt unnið að þvi
að auka umsvif og skattheimtu
rikisins. Sú rikisstjórn sem nú
situr er hér handhægt dæmi, en
flokkar hennar kenna sig
gjarnan við einstaklingsfrelsi.
Undir hennar stjórn er talið að
hlutdeild rikisins i þjóðartekj-
um nái 34,5% hundraðshlutum
varlega reiknað og er það met i
seinni tið.
Hegðun hinna svokölluðu
sósialisku flokka, sem skv. hug-
myndafræði sinni hafa það að
meginmarkmiði að nota rikis-
valdið til að hnekkja valdi fjár-
magnseigenda, er i jafn-
mögnuðu óamræmi við boðaða
stefnu. Hvergi hefur orðið vart
tilburða i þá átt að rýra vald
fjármagnseigenda og færa al-
menningi. Þvert á móti hafa
þessir flokkar tekið á sig þá
sömu ábyrgð og borgar-
flokkarnir að tryggja velgengni
fyrirtækja fjármagnseigenda.
Arangur fjármagnseigenda i að
sameina sina hagsmuni
opinberum hagsmunum á ekki
siður rætur að rekja til þessarar
aðstoðar sósialisku flokkanna
en viðleitni þeirra borgaralegu.
Hin nýja stétt
,,Það er sami rassinn undir
þeim öllum,” segir almenning-
ur gjarnan þegar stjórnmál ber
á góma, og ekki er að furða. Við
bær aðstæður sem nú rikja,
skiptir það almenning raun-
verulega ekki máli hvaða
flokkar fara með völd, stjórnin
verður sú sama. Valdastöður
eru ævilangar. I meginatriðum
eru það sömu mennirnir, sem
fara með völdin, og þeir stjórna
I meginatriðum eins. Valda-
menn þjóðfélagsins, stjórn-
málamenn, fjármagnseigendur
og æðstu embættismenn sitja
saman að völdum og forréttind-
um, ósnertanlegir og án þess að
skugga beri á sambúðina. Þess-
ir forráðamenn kerfisins birtast
almenningi sem ný yfirstétt,
sem á sameiginlega vini og
sameiginlega óvini. Þetta er hin
nýja stétt.
Ekki er hlaupið að því að gefa
tæmandi skilgreiningu á hinni
nýju yfirstétt. Ljóst er að
eignarréttarhugtakið og hin
gamla aðgreining á fjármagns-
eigendum og verkal. kemur að
takmörkuðu gagni. Hin nýja
Eftir Finn Torfa
Stefánsson
lögfrœðing
Fyrri hluti
Finnur Torfi Stefánsson lög-
fræöingur flutti f siðustu viku
erindi i útvarpið, er hann
nefndi: „Hin nýja stétt.” Visir
fór þess á leit að fá erindi
þetta til birtingar. Fyrri hluti
þess fer hér á eftir, en siðari
hlutinn verður birtur á
morgun.
stétt byggir ekki völd sin á
eignarrétti. Völd hennar grund-
vallastþvert á móti á yfirráðum
yfir þvi sem hún á ekki, þ.e.
fjármagni rikisins. Allir
meðlimir hinnar nýju stéttar
hafa eitt sameiginlegt
megineinkenni, meiri eða minni
Itök i valdi rikisins og stofnana
þess. Mismunandi aðgangur að
rikisvaldinu er það grund-
vallaratriði sem mest mis-
skiptir hag manna á tslandi og
vegur þyngst við skiptingu i
stéttir. Nákvæm skilgreining á
hinni nýju stétt verður samt
ekki á þessu byggð og óljós tak-
markatilfelli hljóta að verða
mörg. Gildir hér svipað og um
flestar eldri stétta-
skilgreiningar. Hinni nýju stétt
verður þvi að lýsa með þvi að
ræða þá hópa hennar sem
dæmigerðastir eru og það
hvernig þeir nota i'tök sin i ríkis-
valdinu sér ogstéttinni til fram-
dráttar.
Hinni nýju stétt má skipta i 3
meginhópa: Fjármagnseigend-
ur, stjórnmálam enn og
skjólstæðinga þeirra og æðstu
embættismenn. Þessir hópar
eru tengdir margvislegum
böndum og standa saman að
beitingu rikisvaldsins. Þeir hafa
þó ýmis séreinkenni, sem nú
skulu rædd aðeins nánar.
Fjármagnseigendur
Aöur var talað um hvernig
fjármagnseigendum hefur
tekist að samræma hagsmuni
rikisins sinum eigin. Fjár-
magnseigendur eru þannig
þýðingarmikill hópur i hinni
nýju stétt. Fjármagnseigendur
eru I rauninni ekki lengur rétt-
nefni, þar sem þessi hópur
byggir auð sinn og völd fyrst og
fresmt á fjármagni ríkisins.
Nafninu verður þó haldið hér af
tryggð við gamla hefð. tslensk
fyrirtæki eru ekki lengur rekin
fyrir eigið fé,nema að litlu leyti.
Fjármagn bæði til fjárfestingar
og reksturs er að mestu fengið
frá opinberum aðilum. Þannig
ræðst velgengni fjármagnseig-
enda að verulegu leyti af þvi hve
mikið fé rikisvaldið hefur til að
fjármagna hina ýmsu sjóði og
tekjulindir atvinnuveganna.
Mikil tekjuöflun rikisins og
skattheimta verður þannig
hagsmunamál fjármagnseig-
enda. Götótt skattalöggjöf og
slök og misjöfn skattinnheimta
sér til þess að skattaálögur
leggjast fyrst og fremst á al-
mening. Fjármagningu er
oftast veitt til fjármagnseig-
enda i formi lána. Þótt ekki sé
alltaf gengið fast eftir greiðslu
á þeim lánum er fjármagnseig
endum það engu siður hags-
munamál að mikil verðbólga
haldist til þess að verðgildi
lánanna rýrni. Slikur
verðbólgugróði er megin tekju-
lind margra fyrirtækja á Is-
landi.
Embættismenn
Flestir eru sammála um, að
völd Alþingis hafi farið þverr-
andi. Þau völd, sem Alþingi hef-
ur afsalað sér, hafa fyrst og
fremst lent i höndum embættis-
mannahóps, hinnar nýju stétt-
ar. Valdframsal Alþingis má sjá
bæði af lögum, lagaframkvæmd
og starfsháttum Alþingis.
Meginorsök valdframsalsins er
viðleitni hinnar nýju stéttar til
þess að koma stjórnmálalegum
viðfangsefnum burt úr
opinberri umræðu þangað sem
almenningur nær ekki til. Hinir
æðstu embættismenn njóta i
skjóli valda sinna ýmissa for-
réttinda og friðinda, en megin-
verkefni þeirra á stjórnmála-
sviðinu er að vera kjölfesta
stéttarinnar og verja kerfið
árásum utan frá. Embættis-
mennimir sjá um stjórnarfram-
kvæmd, en taka þar að auki oft
mikilvægar stjórnmálalegar
ákvarðanir.Þegar svo stendurá
eru embættismenn oftast
nefndir sérfræöingar. Hin nýja
stétt, leggur mikla áherslu á að
álit sérfræðinga sé talið hlutlægt
og jafnvel visindalegt. Með
þeim hætti er reynt að hefja
stjórnmálalegar aðgerðir yfir
gagnrýni almennings. Um þetta
er rétt að taka dæmi til
skýringar. Samkvæmt núgild-
andi lögum ákveður Alþingi
ekki lengur gengisskráningu
krónunnar, heldur Seðla-
bankinn. Þegar gengi er breytt
má að sjálfsögðu hafa mikið
gagn af ráðleggingum hag-
fræðinnar, enda hefur gengis-
breyting margvislegar hag-
fræðilegar afleiðingar i för með
sér. En gengisbreytingu fylgja
einnig fjölþættar pólitiskar af-
leiðingar sem sist eru veiga-
minni. Akvarðanir sérfræðinga
Seðlabankans um gengi eru
þannig að miklu leyti stjórn-
málalegar ákvarðanir, áem
ekki verða byggðar á visindaleg
um grunni heldur á stjórnmála-
skoðunum. Embættismenn eru
þannig hvorki hlutlægir né
vfsindalegir, þegar þeir taka
pólitiskar ákvarðanir. Þeir
gæta hagsmuna kerfisins jafn-
vel og aðrir ábyrgðarmenn
þess. Hinum miklu völdum
embættismanna og stærð hinna
opinberu stofnana fylgir skrif-
finnska og léleg virkni. Er þetta
þvi verra fyrir þá sök að
embættismenn bera ekki
ábyrgð gagnvart almenningi og
gagnlaust er að koma fram
kvörtunum við þá.
Þetta á að vera svið stjórn-
málamanna og skal nú vikið
nánar að þeim.
Stjórnmálamenn
Orð eins og leikhús, sirkus,
látbragðssýning og fleira þess
háttar ber oft á góma, þegar al-
menningur ræðir störf Alþingis.
Slikar lýsingar koma furðuvel
saman við hlutverk stjórnmála
manna i kerfi hinnar nýju stétt-
ar. Stéttinni er það mikilvægt að
halda yfirbragði lýðræðislegra
stjómarhátta. I þvi skyni er
sett á svið mikið sjónarspil á
Alþingi og i kringum kosningar.
Þá biía menn til ágreiningsmál
og deila um einskisverða hluti.
Hinum raunverulegu viðfangs-
efnum er ráðið utan þingsala
eða af embættismönnum. Að
öðru leyti er hlutverk stjórn-
málamanna tvenns konar. Þeir
gefa s t jórnmá1alegum
ákvörðunum formlegt gildi með
lagasetningu á Alþingi og þeir
ráða hagsmunamálum hinnar
nýju stéttar innbyrðis. Þannig
ákveða þeir hvaða meðlimir
hinnar nýju stéttar hljóta
embætti eða fjárveitingar úr
sjóðum rlkisins. t rauninni er
þetta siðastnefnda það sem
mest af tima og starfsorku
stjórnmálamanna fer i. Ráð-
stöfun á stöðum eða bitlingum
er þeim eilift áhyggjuefni og
fjárveitinganefnd er talin eina
nefnd þingsins sem krefstveru-
legs vinnuframlags af hálfu
þingmanna. t þessum efnum er
oft töluverð togstreita milli
stjórnmálaflokkanna og gerir
það þeim nauðsynlegt að hafa
sem mestan þingstyrk. Þess er
þó vandlega gætt að flokkarnir
gangi ekki milli bols og höfuðs
hver á öðrum eða skaði hags-
muni stéttarinnar í heild með
þessari hagsmunabaráttu sinni.
Hér kemur hin margumtalaða
samtrygging til sögunnar. Þótt
flokkur sé i stjórnarandstöðu
þarf hann ekki að óttast að
lenda alveg úti i kuldanum.
Stjórnmálaflokkarnir sjá til
þess að hann njóti krásanna að
sinum hluta, og er þá undirskilið
að með liku sé goldið, þegar
hlutverkum er skipt.