Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1926, Page 5

24, okt ’2ð.
LK9BÓK MORGUNBLAÐSINS
5
Menn og menntir.
Kapphlaup stjórnmálamanna.
Amerískir stjórnmálamenn fást ekki aðeins við þjóðmálin, ]»eir
nota ekki aðeins munninn, heldur og fætnrna. Sýuir myndin lijer
að framan þrjá stjórumálamenn, seiu eru í kapphlaupi. Kru þeir
að haída sjer liðugum og vakandi áður en til kosninga kemur, því
þeir segja, að þá reyni eins mikið á ]>ol fótanna eins og ræðuþolið.
Páll Eggert Ólason: Menn
og menntir siðskipta'ald'
arinnar á íslandi. IV. Rit-
hiifundar. Revkjavík,
XII -f- 88ó bls., 8vo.
•leg sá einu siuni bindi al'
.Menn og menntir á togara,
sem jeg ferðaðist með; sagoi
skipstjóri mjer, að það liefði geng*
ið mann fró manni um borð og
verið lesið spjaldanna á milli
rjett eins og íslendingasögur,
enda sást á bókinni, að hún hafði
verið handleikiiij og það meir.i
en lítið. A ferð milli hafna 1
strandferðaskipi vildi jeg ía að
líta á bók þessa lijá eigandanum,
en luin var }>á alt af í láni. Mun
þetta fátítt og sjaldgæft um la"-
dóm.sba'kur, að þær sjeu lesnar af
alþýðu eins og Njála eða Laxdæla
eða útlendar revfarasögur. En
sjómenn — og sveitamenn —
finna fljótt bragðið að því, sem
þeir lesa. Og það hregst engum
þeirra, að hjer er ramm'íslenskur,
frumlegur og fornlegur, karl'
mannlegur og kjarnyrtur stíll og
ritháttur, einkennilega laus við alr
prjál og tildur. Höf. segir hisp-
urslaust það, sem honum býr í
brjósti. Og samúð lians með þeim,
sem hann ritar um, er svo mátt*
ug, að hanu á hægt með að setja
sig í stað þeirra, og hugsa sj"t-
hvað hann immdi hafa sagt og
gert, hefði hann staðið í }>eirra.
sponim. Þess vegna verður öll
sagan lifandi, og hann kemst nær
sannleikanum en vísindamfenn,
sem eru að safna og vega og svo
hnitmiða niður hJutlaust. Það
verður utangarna lijó þeim, því
þeir eru ekki sjálfir snortnir af
1 a c r y m a e r e r u m, af mann-
raunum, eins og höf. Ekki er
þetta svo að skilja, að hann kunni
ekki að vega» eins nákvæmlega á
vog ’og þeir, þegar greiða þarf
úr flækju. En hunn lætur menn
16. og 17. aldar koma til dyr-
anna, eing og þeir voru klæddir
á æfinni og kreystir ekki fyrst
úr ]>eihn alt hold og blóð, eins
og vill brenna við hjá vísinda'
mönmuu áður en þeir lofa þeím
að koma fram í dagsbirtuna.
Ekki vantar þó lærdóminn. —
Höf. hefir fyrstur manna lagt,
fastan og tryggan grundvöll und*
ir sögu siðaskiftatímans. nann
liefir rannsakað öll sk.jöl o.g skýr-
teiui frá þeim ttma og gagnrýnt
þau sem framast má verða. Hann
lýsir inn í svo marga dimma
kima og króka, liann er svo rjett*
dæmur og sanngjarn, að manni
kemur til lnigar, að þessir menn
— og það jafnvel Gissur biskup
Einarsson — mundu hafa s"!t
lionum sjálfdæmi. llöf. sýnir bve
grandvar og varkár sjera .Jón
Egilsson er í frásögninni um brjef
Gissurar blskups, („að láta ekki
refinn, ]>. e. Ögmund biskup,
sleppa á land upp“) til Kristó-
fers Hvítfeld- J. E. hefir söguna
frá afa sinum, sem var trúnaðar*
vinur beggja biskupanna, Ög*
mundar og Gissurar. J. E. hlífist
við að segja fullum fetum, ao
Gissuri hafi farist svo níðingslega
við blindan, örvasa velgjörða-
maiin sinu, og segist ekki vita
af hverjum brjefið er skrifað.
Að vera að rengja slíkan mann,
vegna Gissurar biskups, er óví.v
indaleg hlutdrægni. Hðf, reynir
ekki að þvo blettinn af Gissuri.
Hann er ágadi.smaður samt. Ami'
eus Plato, amicus Socrates, s<“d
magis amica veritas.
Höf. svipar stundum til (Juð-
brands Vigfússonar í tilþrifum og
átökum. Ilanu getur verið uapnr
og orðhnittinn eins og G. \r., og
]>ar som hann finuur nianndáð
og mannskap, hleður hann lof*
kiist, sem er óbrotgjarn; hann
keuist ]>á sjálfur við og
kemur ]>ví við hjartarætur
lesandans. Flestir lærðir menn
þykjast hafnir yfir slíkt; saini*
leikurinn er, að þeir geta það
ekki, þó þeir lcggi sig alla í líma >
það lendir í fimbulfambi.
I»að er þó engin fui*8a, að al-
]>ýðn er sólgin í að lesa rit höf.
Hið nýútkomna fjórða bindi af
Menn og Menntir, mun verðn
oinna mest lesið. I því reknr og
lirekur Arngrímur lærði álygar,
ósóma og óhróður útlendinga um
lsland og er margt þar mergjað.
íslendingar hafa mikið orð á
sjer fyrir ættrækni og þjóðra'kni.
Hamt hafa þeir nú látið niðurníða,
og það mjög svívirðilega, Hóla