Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1929, Blaðsíða 2

84
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
liáð innanlands, ágreiningur bæði
um efni ínálsins og leiðina, er
fara skyldi, og út á við, við stjórn
ina, er vildi lialda öllu í gamda
horfinu. Svo langt þokaði þó mál-
inu áleiðis, að 1897 var vissa
fengin fyrir því, að fá mætti sjer-
stakan ráðherra fyrir ísland, er
búsettur væri í Kaupmannahöfn,
er gæti niætt á Alþingi, og bæri
ábyrgð fyrir því á stjórnarathöfn-
um sínuin. En þetta tilboð vildi
meiri hluti íslensku þjóðarinnar
eklti þiggja. Hann vildi fá æðsta
valdið inn í landið.
Á Alþingi 1901 var samþykt
nýtt stjórnarskrárfrumvarp. Eftir
því átti ráðgjafinn að .vera bú-
settur ytra, en mátti eigi hafa
annað ráðgjafaembætti á hendi,
en æðsta. vald innanlands skyldi
falið landshöfðingja á ábvrgð ráð-
gjafans. Jafnframt var það þó
tekið fram í áyarpi frá efri deild,
að viðunandi teldist fyrirkomulag-
ið ekki, fyr en æðsta stjórn sjer-
inálanna væri búsett í landinu
sjálfu. Þetta sumar komst vinstri-
mannastjórn að í Danmörku, og
hún leit alt Öðruvísi á stjórnar-
farslegt samband milli landanna
eii hægrimaiinastjórnir hÖfðu gert.
í boðskap konungs til íslendinga,
liags. 10. janúar 1902, er það tekið
fram, að konungur sje reiðuhúinn
til að staðfesta frumvarpið* frá
1001 en hann sje líka fús til að
láta leggja fyrir Alþingi frumvarp
er innihaldi ákvæði um, að stjórnin
verði búsett í landinu sjálfu, og
geti þá þingið valið um, hvort
fiumvarpið það vilji aðhyllast.
Samkvæmt þessum boðskap var
svo lagt fvrir aukaþingið 1902
hjeraðlútandi frumvarp um inn-
lendan ráðgjafa, og var það sam-
þvkt á þingunum 1902 og 1903,
og síðan staðfest sem lög 3. okt.
1903. Jafnframt var með lögum
s.d. gerð skipun á æðstu umboðs-
stjórn landsins þannig, að auk
ráðherra skyldi skipaður landrit-
ari og 3 skrifstofustjórar, en amt-
mannsembættin voru lögð niður,
og hið gamla landfógetaembætti
sömuleiðis.
Hannes Hafstein svslumaður í
fsafjarðarsýslu og bæjarfógeti á
ísafirði var skipaður fyrstur inu-
lendur ráðherra, og tók hann við
því starfi 1. febrúar 1904. Sama
dag var alt stjórnarráðið sett á
laggirnar.
í tuttugu og fimm ár hefir því
alinnlend stjórn setið að völdum .
hjer á landi. Hvernig stjórnin hafi
gefist yfirleitt, er ekki enn tími
til að rekja, og síst getur höf.
þessarar greinar gert það; um
það hafa verið, og verða vafa-
laust enn, talsvert skiftar skoðanir
í mörgum einstökum atriðum. Um
hitt geta varla verið skiftar skoð-
anir hjá þeim, sem nokkuð til
þekkja, að á þessu 25 ára tímabili,
hafa orðið meiri framfarir á landi
voru, en allar fyrri aldirnar sam-
anlagðar. Þetta verður að vísu
ekki þakkað innlendu stjórninni
að öllu leyti, en vafalaust er það,
að liún á sinn mikla þátt í því.
Hefði danski ráðgjaíinn með
danska embættismenn við hlið sjer
haldið áfram að stjórna, er alllík-
legt að honum hefði hætt við að
líta á íslensk mál gegiium sín
dönsku gleraugu.
Hinn 1. febrúar 1904 má því
óhikað telja ineð hinum merkustu
dögum í sögu hinnar íslensku þjóð
ar, enda var hann mörg ár haldinn
hátíðlegur, en nú síðan fullveldið
fekst, virðist minning hans vera
farin að dofna, en það ætti þó
ekki svo að vera, því heimastjóm-
in er grundvÖllur fullveldisins.
Dlþjóðastefna og afnám dióðernis
Eftir Friöþjóf Nausen.
Á þeim áratug, sem liðinn er frá
lokum heimsstyrjaldarinnar, hefir
borið mest á tveimur stefúum í
viðskiftaþróun Evrópuþjóðanna,
og virðast þær ganga í gagnstæða
átt; það er alþjóðastefnan
og þjóðernisstefnan.
Þegar raunverulegar eða ímynd-
aðar andstæður milli ríkja og
þjóða höfðu lileypt lieiminum í
bál og brand, var ekki nema eðli-
legt, að þjóðirnar vænti sjer góðs
af alþjóðasámb. og það eitt mundi
geta girt fyrir algera eyðileggingu.
Þjóðernisstefnan var að nokkru
leyti talin skæðasti Þrándur í Götu
fyrir samvinnu þjóðanna og frið-
arstarfseminnar í heiminum. Nú
skyldi verða fullkomin stefnu-
breyting í heimspólitíkinni; slíkt
böl mátti ekki koma yfir heiminu
á nýjan leik. Mikil starfsemi var
hafin, og óneitanlega hefir miklu
verið áorkað, einkum með stofn-
un þjóðabandalagsins og oft hef-
ir tekist að jafna deilur milli
þjóða, er hefðu getað haft liinar
örlagaríkustu afleiðingar.
En ef vjer virðum fyrir oss á-
standið í Norðurálfunni og í heim-
inum yfirleitt, eins og það er nú,
mun erfitt að finna ómengaða al-
þjóðahugsjón, er svari til þeirra
vona, er menn höfðu gert sjer í
þessu efni fyrir 10 árum. Þjóðinl-
ar hafa eftir sem áður sýnt hver
annari törtryggní; margar þeirra
standa vígbúnar frá hvirfli til ilja,
svo að útgjöld til hers og land-
varna í Evrópu og Ameríku eru
nú samtals eins og þau voru mest
fyrir ófriðinn, og þó eru fjögur
Evrópuríki mi afvopnuð orðin og
þar á meðal eitt, sem áður var
meðal mestu hervelda í heimi.
Það verður ekki sagt, að þetta
sje glæsilegt útlit. En verra er þó
hitt, að oft heyrist talað um
,;næsta ófríð“, eins og hann væri
óhjákvæmilegur náttúruviðburður.
Slíkt virðist næsta óskiljanlegt,
því að hann er þó óneitanlega á
valdi þjóðanna sjálfra, undir oss
sjálfum kominn. Og hafa menn
hugleitt, með hverjum h'ætti næsti
ófriður verður, að öðru leyti en
því, að allir mega vita, að haun
verður margfalt ægilegri en nokk-
ur ófriður hefir áður verið um all-
ar vígvjelar og morðtól ? Hann
verður annað ennþá verra, sann-
kallaður eyðingar-ófriður, þar sem
borgum og inenningarmiðstöðvum
verður í engu hlíft, þar sem bar-
ist verður upp á líf og dauða, um
tilveru eða eyðingu heilla þjóða.
Og allir munu gjalda mikil afráð,
hvort sem þeir sigra eða bíða ó-