Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1931, Page 4

LESBÓK MORGtJNBLAÐSINS
12
Köngulœrnar
Eftir Arria Eriðriksson magistcr.
Hvert mannsbarn á landinu
þekkir köngulærnar frá öðrum
smádýrum húsanna og merkurinn-
ar. Margir hafa óbeit á þeim vegna
þeirrar hjátrúar að af þeim stafi
sjúkdómar, t. d. krabbamein, en
fáa munu þær eiga vini eða aðdá-
endur meðal íslenskra þegna.
—- Og þó eru köngulærnar í
mörgu aðdáunarverðar og margt
er það í háttum þeirra, sem getur
svalað fegurðarlöngun mannsins.
í kjallarahornum og öðrum
skúmaskotum, þar sem hreinlæti
húsmóðurinnar nær ekki að raska
gangi náttúrunnar, er oft mikið
af „hjegóma“, þ. e. mjög fíngerð-
um, þríhyrndum netjum eða vefj-
um, sem eru gerð úr fjölda örfínna
þráða, er liggja.þvert og endilangt
um netið án reglubundinnar skip-
unar. Nokkrir þessara þráða líkj-
ast breiðum böndúm', og eru þeir
frábrugðnir mjóu þráðunum í því,
að þeir eru límkendir viðkomu.
Smáflugur og önnur skordýr fest-
ast því auðveldlega við þá. Vefur
sá, sem við nú höfum lýst, er
kongulóarvefur, meistari verksins
er húsaköngulpin. sem hefir tekið
sjer fastan bústað í húsuni manns-
ins, og flutst með honum um allan
Ítí xnC •• '
Vefur fjallaköngulóar.
heim. Hún er mjög algeng hjer
á landi, og hefir líklega borist
hingað með landnámsmönnum. —
Gætum við nú betur að, sjáum
við að í einu homi vefsins er
dálítill stútur eða hylki úr vef,
og þar er köngulóin. Þetta eru
salarkynni hennar, og veiðarfærin
em reiðubúin til þess að taka á
móti bráðinni við bæjardyrnar.
Verði okkur reikað vit í rjóðrið
eða hraunið fvrir utan túnið, ein-
hvern sólfagran sumardag, og gef-
um við náttúrunni og meistara-
verkum hennar dálítinn gaum,
v erður okkur oft litið á stóra
vefi á milli trjágreinanna eða
klettanafanna. Vefurinn er oft
margir sentimetrar á breidd, og
um hann ern þræðir. randþræðirn-
ir. er mynda eins og marghvrnda
umgjörð ytst, en frá umgjörðinni
ganga svo aðrir þræðir, stoðþræð-
irnir, til steinanna í kring, og
festa vefinn.
Frá umgjörðinni ganga margir
þræðir, geislaþræðirnir, inn í miðju
vefsins. Dálítið utan við miðúma
bvriar þráður nokkur, sem nefnist
skrúfuþráður, og lirrgur hann í
hringskrúfulíuu á milli geislahráð-
anna, hver hringurinn þjett við
annan, alla leið út undir rand-
þráð.
Við og við sjáum við vef. sem
flugur eða önnur skordýr eru föst
við.Athugavert er það, að flugurn-
ar em altaf fastar við sama þráð-
inn. nefnúega skrúfuþráðinn. —
Þær ánetjast ekki í vefinn eins og
fiskar í neti, heldm- hanga fast
við þræðina. Snerti fluga rand-
þræðina, stoðþræðina eða geisla-
þræðina getur hún strax iosað
sig, en komi hún við skrúfuþráð-
inn festist hún þegar. Þetta sýnir
oss að það hlýtur að vera munur
á skrúfuþræðinum og hinum þráð-
unum í vefnum. Berum við nú
fingur að skrúfuþi æðinum tollir
hann við, og viljum við losa hann,
tognar þráðurinn að mun áður en
þetta tekst. Lítum við á vefinn í
stækkunargleri, sjáum við marga
örfína dropa á skrúfuþræðinum en
ekki á hinum. Þessir dropar eru
úr límkendu efni, og er því þráð-
urinn límugur viðkomu, en auk
þess er hann sveigjanlegur.
Út frá miðju vefsins gengur
sterkur þráður, dorgþráðurinn, er
stendur í sambandi við skrúfu-
þráðinn, og nær oft meira en mtr.
út fyrir netið. Hjer situr köngu-
lóin í einhverju skúmaskoti, og er
endi þráðarins festur um einn af
fótum hennar. Komi nú skordýr í
netið og festist við skrúfuþráðinn,
skekur það vefinn af öllum krÖft-
um til þess að reyna að losna, og
verður þá köngulónni eins og fiski-
manninum, sem finnur fiskinn
bíta á krókinn. Hún fyllist veiði-
hug, en í stað þess að draga drátt-
inn, verður hún að hlaupa inn
í vefinn og ráðast þar að bráð-
inni.
Líkami köngulónna skiftist í
tvent, frambol og afturbol, er
greinast hvor frá öðrum með
djúpri skoru, og eru tengdir sam-
an með mjóum legg. Fremsti hluti
frambolsins er höfuðið. Framan og
ofan á því eru átta augu, og telja
sumir að nokkur þeirra sjeu notuð
í myrkri, en hin við dagsbirtu. —
Höfuð af könguló
sjeð að framan
Neðan á höfðinu er munnurinn,
o? beggja vegna við hann eru
tvennir útlimir, bitkrókarnir
fremst en kjálkarnir aftast. Bit-
krókarnir eru tvíliðaðir. í efri
.liðnum er eiturkirtill, en fremri
liðurinn er krókmyndaður, holur
mnan, og streymir eitrið úr kirtl-
inum út um hann þegar dýrið
„bítur“ með króknum. Kjálkamir
eru langir, með litlum klóm á
endunum.
A frambolnum, fyrir aftan höf-
uðið, eru fernir fætur, allir lið-
skiftir og nokkuð langir. Á hverj-
um fæti eru tvær kambmyndaðar
klær, og oft einföld aukakló auk
þeirra. Þegar köngulóin spinnur
eða hleypur eftir vefnum, heldur
hún þráðunum með kambmynduðu