Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1932, Blaðsíða 6

26
LESBÓK MORGUNBL-ABSINS
fyrir hvert umdæmi, og mátti
enginn veiðii í annars umdæini.
I mdæmin vrni lengst um lr' a?
tölu, en stærð þeirra var þó ekki
ávalt Hín sama, öðrum skift en
hin stækkuð eftir því sem tímar
liðu. Almtmaður, síðar stiftamt-
maður, skipaði fálkafangarana
brjeflega. Eigi voru aðrir skip-
aðir en þeir, er taldir voru til
betri manna, sýslumenn alloft og
sumir lögmenn höfðu fálkabrjef.
Þessir embættismenn þurftu þó
ekki að stunda veiðina sjálfir, en
máttu láta aðra veiða í sinn stað
og guldu þeim eftir samkomulagi,
en fálkarnir voru afhentir undir
nafni þess er fálkabrjefið hafði
og honum greitt verð fálkanna. —
Fálkabrjefin hljóðuðu venjulega
að meginmáli, eins og neðanritað
brjef*), en því oft viðbætt í brjef-
um til alþýðumanna, að gæta yrði
þess vel, að skemma ekki fjaðrir
fuglsin* og láta ekki á honum sjá.
Konur fengu .stundum fálkabrjef.
T. d. fekk ekkja Teits Arasonar,
Margrjet Eggertsdóttir, fálkabrjef
h.já Lafrants amtmanni 31. jan.
1736.
Ek<>st veiðihjeruð voru talin ísa-
fjarðar-, Barðastrandar-, Húna-
*) Faleke-Bref for Sysselmanden
Teiter Aresen for Bardestrand-
syssel.
Jeg Niels Fuhrmann Ambtmand
Over Island Gjör witterligt: At
Sysselmanden udi Bardestrand-
syssel Sr. Teiter Aresen paa der-
om foregaaende gjorrit Requisttion,
er bevilget, so og hermed bevilgis
og tilladis ,/‘ saa længe Hand
windskibelig befindis og Falcke
P’angsten ej forsömmer ,/‘ udi
Bardestrandsyssel Falcke saa
mange mezt bekommis kand til
ITans Kongl. Maj.sts Tieneste at
lade fange, og til Bessested wed
Sanet Hans=Dags Tiider at lade
före, hvor hannem efter Sædvane
Petalin skeskal efterKongl. Maj.
sls Rentekainmers forordnede Taxt.
Skav ellers Falckene fra dend
Tiid De fanges og til dend Dag
De af Kongl. Maj.sts Falconerer
jiaa Bessested Kongs Gaard ann-
ammis vel og tilbörlig underholdis
og spisis. Actum Bessested Kongs
Gaard 29de December 1723. —
(Brjefabók í Þjóðskjalasafninu).
vatus-, Snæfellsness-, Mýra-,
Borgarfjarðar-, Gullbringu- Og
Kjósarsýslur, svo og Rangárvalla-
sýsla með Vestmannaeyjum. Þaðan
,þóttu fálkarnir þó ekki eins út-
litsfagrir og var það talið stafa
af því, að þeir lifðu mest á sjó-
fuglum og kom fyrir, að á þeim
var einhverskonar kláði og lús.
Fyrir hverja af þessum sýslum
var oftast skipaður einn fálka-
fangari. A Norð-Austurlandi voru
fálkaveiðar minst stundaðar. Hvort
það hefir stafað af því, að þar
væri minna um fálka en annars
staðar, eða vegna flutningserfið-
leika til Bessastaða, er mjer ekki
kunnugt. En víst er um það, að
árið 1742 er heitið sjerstökum
verðlaunum fyrir alla fálka, sem
iþar eru veiddir, en í öðrum hjer-
juðutai voru verðlaun auk verðs að
eins goldin fyrir hvíta og h'álf-
hvita fálka.
í Khöfn voru nú sett á stofn mik-
i! fálkabúr með mörgum þjónum,
tamningamönnum, veiðimeisturum
og valveiða-yfirmeistara. Var hið
síðasttalda embætti eitt hið virðu-
legasta embætti ríkisins. Þessum
fálkamönnum þótti aldrei veiðast
nóg og skrifuðu sífelt um það
hvort ekki mætti efla veiðarnar
og stungu upp á breytingum á
skipulaginu, sein stundum voru
teknar til greina. Mest hvað að
þessum skrifum-á árunum frá 1740
Og fram yfir 1760. Þeir liugðu að
fálkafangararnir ræktu ekki vel
starf sitt og vildu ekki láta vetta
sýslumönnum og embættismönnum
veiðilejrii, töldu þá minni trygg-
ingu fyrir því, að veiðin væri rekin
mcð kappi. Hinsvegar stóð fjár-
málastjórnin, er þótti ganga yfrið
t'je til veiðanna og fálkahaldsins,
og sú skoðun kom fram frá þeirri
lilið, að fálkaveiðamar væm svo
mikil tekjugrein fyrir Islendinga,
að það væri athugunarvert hvort
ekki væri rjett, að konungur hag-
nýtti sjer veiðina sem tekjulind
fyrir krúnuna og seldi veiðina á
'eigu eins og fyr og gert var í
Noregi. (NHT. II. 380). Að þessu
ráði var þó ekki horfið; enn var
ríkur óttinn við launverslun fálka-
fangara og svo gat rjenað virðing
og vinsældir konungsins hjá út-
lendum höfðingjum, þegar fálka-
gjafirnar væru úr sögunui. Þá
þóttust veiðimeistararnir merkja
það, að sumir fálkafangarar væru
leiknari en aðrir í því að veiða
livíta fálka, en á þeim var, und-
antekningarlítið, hörgull. — Fyrir
því vildu þeir svifta amtmanninn
rjettinum til að gefa út fálkabrjef
og fá hann sjálfir í hendur eða
að minsta kosti tillögurjett um það
hverjum væri veitt veiðileyfi.
m
agnús amtmaður Gíslasou
mælir á móti þessum breytingum
og telur veiðunum best fyrir kom-
ið eins og verið liafi; amtmaður
sje hest f°!!inn, fyrir kunnugleika
sakir og fleira, til að gefa út
fálkabrjefin og engin ástæða sje
til að svifta embættismenn rjett-
ir.um til að fá veiðileyfi; þeir
standi betur að vígi um að annast
teiðina, eg að ala fálkaua hafi
þtir öðrum fremur ráð á; rangf
sje að svifta sýslumenn fólkaveið-
um, sem staðið hafi vel i þessari
stöðu, enda sje hún þeim tekju-
grein og hafi þeir oft og tíðum
goldið sýsluafgjöldin með fálkum.
Rentukammerið fellst á skoðun
amtmanns, og í samræmi við hana
kom út konungsúrskurður 4. jan.
1764 (Lfl. III, 509), þó var þar
tekið fram, að í sýslum þeim, er
fjarst væru Bessastöðum, skyldu
aðeins veiddir hvttir og hálfhvítir
fálkar.
rið 1777 liófust aftur miklar
bollaleggingar um fjTÍrkomulag
veiðanng. Þótti fálkameisturunum
ekki veiddir nógu margir livítir
fálkar í hlutfalli við þá gúáu.
Töldu þeir þetta stafa af slælegri
framgöngu um veiði hvítfálkanna.
\'ildu þeir setja suma eldri fálka-
fangarana frá starfinu, þó gegn
5 rdl. eftirlaunum á ári, og um
veitingu veiðileyfanna hjeldu þeir
hinu sama fram sem fyr. Hugðu
þeir vestfirsku fálkafangarana
duglegustu veiðimenn vegna þess
að frá þeim kæmu flestír hvítir
fálkar, en í seinni tíð þá mundu
jafnvel þessir fálkafangarar vera
farnir að rækja starfið ver.
* hodal sýslumaður segir í um-
sögn sinni um mál þetta í brjefi