Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1933, Blaðsíða 4

116
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Utilegumenn
og útilegumannatrú.
Eftir Kristleif Þorsteinsson.
Fyrir nokkrum árum flutti jec/ erindi á ungmenna-
mennafjélagsfundi um útilegumenn í Hallmundar-
hrauni og bústaði þeirra þar, sem voru Franshellir og
Eyvindarhola. Nú hefir Lesbók Morgunblaösins flutt
grein um þetta sama efni. Vegna þess, að í erindi mínu
er sagt nokkuð nánar frá ýmsu því sem gerðist þar í
sambandi við Jón Frans útilegumann, þá vil jeg senda
Lesbókinni cLálítinn útdrátt úr því, sem sannar það,
að frásögn mín er rjettari um fund og handtöku Jóns
Frans útilegumanns.
En<rar sögur festust mjer bet-
ur í minni, en rökkursögurnar
rrá barnæsku. Ahrifamestar voru
]i6 þær útilegumannasögur, sem
gerst höfðu í minni þeirra manna
sem þá lifðu, eða feðra þeirra.
Pjalla-Eyvintlur o«j- .Tón Prans
höfðu báðir verið um eitt skeið
nágrannar feðra minna o«j voru
því sannar saprnir um þá báða á
vörum eldri manna- Norður i Hall-
mundarhrauni, við Reykjavatn,
voru hinir tveir staðir, sem háru
nöfn þessara manna, það voru o<í
eru, Ej<vindai'hola o" Franshellir.
Haustið 1882 fórum við bræður
tveir frá Húsafelli til silunprs-
veiða að Reykjavatni. Komum við
þá þangað í fyrsta sinni. Okkur
voru þá vel kunnar sagnir um
iitilegumenn á þessum slóðum og
leituðum því að bústöðum þeirra.
Hepnaðist okkur að finna Frans-
helli og skoðuðum hann þá ræki-
lega. Stóð þá hleðslan við norð-
ur hlið alveg óhrunin og dáð-
umst við að því handbragði sem
var á þessari byggingu. Þá var
mosi yfir hleðslunni og sást ekki
annað en að það væri samfeld
hraunbunga.
í Lesbókinni er lýsing á hell-
ir.um og umhverfinu við Reykja-
vatn svo rjett og ágæt, að um það
ei ástæðulaust að tala hjer.
Spölkorn í útnorður frá Frans-
helli er Eyvindarhola. Hún er
þannig til orðin af völdum nátt-
úrunnar, að gat hefir fallið á hola
hraunbungu. Út frá því gati er
holt undir gjárbarmana á alla
vegu. t jiessa holu er hlaðinn stöp-
ull úr völdu hraungrjóti. Stöpull
þessi er jafnhár holubörmunum. A
einn veg stöpulsins er op, það vítt,
að fullstór maður getur smeygt
s.jer þar niður. Beint undir því
opi gengui' jirep iit úr stöplinum
sem má stíga á áður en komið er
í botn holunnar, sem er nokkuð
meira en mannhæð á dýpt. Við
niðurgönguopið er hella sem fjell
svo vel yfir ]>að, að maður sem
rendi sjer þar niður ,gat uiri leið
lokað opinu með hellunni. Þessi
hella var af hraungrjóti alveg
ramstæðu því grjóti, sem er í
bungu þeirri sem liolan er í. Allur
stöpullinn var þakinri mosa, sáust
því engin missmíði á hrauninu
þegar hellan lá yfir holugatinu.
Til skams tíma hefur stöpull ]>essi
staðið óhaggaður eins og hann
liefir verið frá fyrstu hendi. Hell-
an er nú brotin, sem yfir gatið
var dregin. Alt bar þetta vott um
það, að hjer hafi verið að verlji
bæði hagur maður og hygginn, er
hefir lagt sig allan í ]>að, að sjá
ráð við því að dvljast ef óvini
bæri að.
Aldrei heyrði jeg talinn neinn
vafa á því, í ungdæmi mínu, að
Fjalla-Eyvindur hefði legið úti í
Franshelli og hans verk væri á
vegg liellisins, hlóðunum og Ey-
vindarholu. Með holuna gat Ey-
vindur ekki haft neitt að gera,
nema því að eins að hún væri i
grend við bústað hans. Það var
Hka haft eftir Jóni Frans, að
hann hefði* fundið þennan hellir
með öllum þessum umbiinaði, sem
þar er nú að finna. Eyvindarhola
liefir verið hið mesta þing, ekki
einungis til þess að dyljast þar
fyrir óvinum, heldur einnig til
þess að leita þar skjóls í vetrar-
liörkum. Þegar búið var að draga
helluna yfir holumynnið, leitaði
þar ekki niður stor'mur, frost nje
fönn. Þangað hafa því hellisbúar
leitað skjóls í vetrarhörkum, því
kaldur hefir Franshellir verið, og
rammur hefir reykurinn orðið þar
stundum þegar blautum víði var
kvnt.
í þeim óbygðum, sem eru í
grend við Borgarfjörð, þekkist nú
aðeins þetta eina útilegumanna-
hreysi. Þar er líka einhver lífvæn-
legasti staður, er um gat verið að
velja á þeim slóðum, að undan-
teknum Grettisskála við Arnar-
vatn. Yatnsbólið í silfurtærum
uppsprettulindum. feitur silungur
' vatninu. rjúpur í hrauninu, sem
auðvelt var að snara, væru tveir
menn saman, sauðir og hross á
næstu grösum og gnægð fjalla-
grasa og hvannaróta. Hvergi er
neitt örnefni sem kent er við
Fjalla-Eyvind, á ]>essum slóðum,
nenra Evvindarhola.
í ]>ætti þeim, sem Gísli Kon-
ráðsson liefir skrifað af Fjalla
Eyvindi, er víst eitt og annað
logið. sem ekki er heldur að furða
því ekki hefir Gísli ætíð átt kost
á þeim heimildum. sem væri fuil-
treystandi. Gísli nefnir þrjá staði
sem Eyvindur hefir dvalið á þar
um slóðir, Surtshelli, Þjófakrók
og Arnarvatnsheiði. Allar þessar
sagnir bera það með sjer, að þær
liafi raskast meira eða minna og
heimildirnar verið frá þeim sem
ckki voru sannfróðir um þessi
efni. Þá er sagan um stuld Ey-
vindar frá sjera Snorra á Húsa-
felli í þremur útgáfum og ætla
jeg sögu Gísla Konráðssonar }iar
fjarsta sanni. Gísli segir að Ey-
vindur hafi stolið nokkrum geld-
ingum frá presti, sem gengið liafi
í Okinu. Þess eru engin dæmi, að
sauðir frá Húsafelli gangi í Ok-
inu, því þar er ekki um neinn
sauðgróður að tala- Jeg hefi verið
milli tíu og tuttugu ár sauða-
smali á Húsafelli og bar það
aldrei til á þeim árum að sauðir
Jiaðan kæmu í Okið. Þá segir