Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1934, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS

11
öunnfríður ’Jónsðóttir.
sem leitað var fyrir um pláss var
reynt að afstýra því, að leyfi til
verksmiðjubyggingar yrði veitt.
Loks var ekki í önnur hús að
venda en að setja upp bráðabirgða
verksmiðju á gríðar stórum
pramma í miðjum Málaren, en þó
gekk þetta ekki þrautalaust. Þeir
sem áttu land að vatninu og áttu
rjettindi til veiða og umferðar um
það, reyndu allar leiðir til þess að
koma verksmiðjunni burt og í sí-
fcllu varð hún að flytja sig til og
frá um vatnið, eftir því hvaðan
kvartanirnar komu. En sprengi-
olían breiddist út um heiminn,
þrátt fyrir ýms hörmuUg slys,
sem leiddu af óvarlegri meðferð
hennar.
Dynamitið fanst fyrir tilviljun.
Þegar prammaverksmiðjan hafði
starfað eitt ár, tókst Nobel að fá
lóð undir nýja verksmiðju í Vint-
erviken, eigi langt frá Stokkhólmi
og nú risu upp ýms verksmiðju-
útbú í öðrum löndum. Meðal ann-
ars var ein verksmiðja reist hjá
Hamborg og sprakk hún í loft upp
1870 en var bygð aftur jafnharð-
an og varð síðar næststærsta
sprengiefnagerð í heimi. Það var
í þessari verksmiðju, sem Alfred
Nobel fyrir tilviljun fann aðferð-
ina til að framleiða sprengiefni í
fastri mynd, en að því hafði hann
stefnt árum saman. Svo bar það
við einn dag, 1866, að nitroglyce-
rin hafði dropið úr lekum dunki
niður í leirmold, sem glycerinílát-
in voru jafnan látin standa á til
þess að verja þau hnjaski, og
vætti leirmoldina. Nobel datt nú
í hug að reyna, hvort moldin sem
hafði drukkið í sig nitroglycerinið
mundi springa, eins og vökvinn.
Og þarna urðu merk tímamót í
sögu sprengiefnanna, því að það
kom á daginn, að vætta moldin
sprakk með engu minni krafti en
vökvinn. Með framhaldandi til-
raunum tókst Nobel að finna þá
leirmold, sem hentugust væri til
að drekka í sig nitroglycerinið, en
það var svonefnt „kisilgur". Gat
það drukkið í sig þrefalda þyngd
sina af nitroglycerini. Nýja efnið
nefndi Nobel dynamit og þetta
efni hefir gert nafn hans ódauð-
legt. — Niðurl.
Jeg hefi lengi haft í hyggju að
skrifa nokkur orð um vinkonu
mína og sýslunga, frú Gunnfríði
Jónsdóttur frá Kirkjubæ. Kynni
mín af fólki hfennar og hfenni
sjálfri erlendis og hjer heima gætu
gefið mjer efni í langa ritgerð. En
hjer verður aðeins stiklað á sUmu
því helsta. Mjer kæmi ekki á ó-
vart, þótt meira yrði um hana
rætt og ritað síðar, en tel rjett
nú þegar að gefa löndum hennar
kost á að kynnast að nokkru hin-
um óvenjulega æfiferli þessarar
konu, — æfiferli, sem nú er þó ef
til vill fyrst að hefjast.
;■z.Gunnfriður Jónsdóttir.
Gunnfríður er fædd og uppalin
í Austur-Húnavatnssýslu, en for-
eldrar hennar eru bæði af góðum
skagfirskum ættum. Afi hennar
var Einar skáld Andrjesson frá
Bólu, og fjölmarga liagleiksmenn
á hún í œtt sinni. Hún var mjög
heilsuveil í bernsku og varð á 9.
éri að gangast undir 5 uppskurði.
Þegar á þeim árum þótti bera
mjög á listhneigð hjá henni og
hagleik miklum. Hún horfði á
aðra vinna og lærði jafnan mest
á því að beita eftirtekt sinni. —
Þannig náði hún snemma leikni í
að sauma heilar flikur aðstoðar-
laust. En hún ljet sjer ekki nægja
að líkja eftir öðrum, heldur kapp-
kostaði að finna eitthvað nýtt,
bjó til mörg ný snið á fatnað, sem
öll báru vott um frumleik og góð-
an smekk. Á 17. ári vann hún sem
vön saumakona út um allar sveitir.
Þegar hún kom í Kvennaskól-
ann á Blönduósi, lauk forstöðu-
konan á hana því lofsorði, að hún
væri flínkasti unglingur, sem hún
hefði kynst eftir 12 ára kenslu-
starf. Hún tók lítinn þátt í skemt-
analífi námsmeyja, en sat öllum
stundum við eftirlætis-iðju sína,
saumana. Prófstykki hennar þótti
bera langt af öðrum og var talið
hið mesta listaverk.
Næstu ár helt hún áfram námi
á Akureyri og í Reykjavík og
vann jafnframt fyrir sjer með
saumaskap. En hugurinn var fyr-
ir löngu tekinn að leita út fyrir
pollinn. Að loknu prófi á Blöndu-
ósi spurði ein vinstúlka hennar,
hvert hún ætlaði um haustið. „Til
Róm“, var svarið. Um fermingar
aldur hafði hún eitt sinn heyrt
minst á bók um Pompei, og við
það greip hana óslökkvandi þrá
eft.ir að sjá með eigin augum leif-
ar þeirrar miklu menningarborg-
ar. Þannig var útþrá hennar vak-
in óvenju snemma og hugurinn
altaf á varðbergi eftir einhverju
nýju, fögru eða stórfenglegu.
Og nú leið óðum að því, að
bernskudraumar hennar rættust.
Árið 1919 sigldi hún til Kaup-
mannahafnar, ein og ókunnug og
því næst fjevana, gegn ráði allra
vina sinna og ættingja. En Gunn-
fríður kunni ekki að hræðast og
kann ekki enn. Hún leggur út í
óvissuna með örugga von — nærri
því vissu — um sigur, og enn
hefir hann ekki brugðist. 1 tvö
ár vann hún við sauma í Kaup-
mannahöfn í ákvæðisvinnu og
hafði miklu hærra kaup en flestar
aðrar. Húsbóndi hennar ljet þau
orð falla, að hún væri „den værste
Djævel han havde haft at sy“.
Árið 1921 helt Gunnfríður til
Stokkhólms. Lítið var um atvinnu
þar um þær mundir, en þar eð
lnin var jafnvíg á alt, komst hún
brátt að saumaskap í húsum og
vann þannig fyrir sjer um þriggja
ára skeið, altaf hjá mentuðu og
háttsettu fólki. Var hún einatt