Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1935, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
211
Hverirnir ■ Ölfusi.
ÞAti HEFIK vakið mikla eftirtekt, bœði hjer á landi
ocj annars staðar, að tekist hefir að endurlífga gamlan
goshver undir Hamrinum, fyrir ofan Hveragerði í Ölf-
usi. Vár því fyrst haldið fram, að þetta mundi vera
hverinn stóri, Geysir, sem hætti að gjósa í jarðskjálft-
unum, sem fylgdu Heklugosinu 1597. En svo er eigi.
Þrátt fyrir það er hverinn merkUegur og gýs eflaust
hœst allra hvera hjer á landi nú sem stendur.
Ymsar frásag-nir eru um hverina
í Olfusi. 1 Fitja-annál ségir svo:
Anno 1597. Þá varð og land-
skjálfti um vorið og hrundu marg
ir bæir í Ölfusi — gerðu mikinn
skaða. I þeim hrapaði í grunn
staðurinn Hjalli í Ölfusi. Víðar
fellu bæir og hús fyrir austan. í
þeim jarðskjálftum hvarf hver-
inn stóri, Geysir í Hveragerði, fyr-
ir útsunnan Reyki í Ölfusi, og
kom upp aftur annar hver fyrir
ofan tún á Reykjum, sem hann er
enn í dag og gýs mjög, þó ekki
sem hinn sá stóri hafði áður gosið,
því um veginn hafði ekki óhætt
verið að ferðast. Vegurinn liggur
þar nærri, svo sem enn má sjá
vöxt og merki til, því þar er enn
hverstæðið eftir, vítt, með vell-
anda vatni, og er þar langur veg-
ur á milli, sem sá Geysir er, er
nú hefir verið síðan, óg áin þar
einninn á milli.
I lýsingu Ölfuss eftir Halfdan
Jónsson á Reykjum í Ölfusi, rit-
aðri 1703, segir svo:
Ei er gleymandi að skrifa nokk-
uð um það varma vatn og vellandi
hveri, er nálægt Varmá liggja.
Nýi hverinn
undir Hamr-
inum. — Á
myndinni má
glögt sjá
járnpípuna,
sem gosin
koma upp
um. Hún er
liy2 þuml.
víð.
Fyrir vestan Reykjafoss kall-
ast Hveragerði. í því plássi eru
margir hverir, sumir með miklu
djúpi og þó vellandi.
Einn þessara liggur hjer um
einn faðm frá almenningsvegin-
um, er liggur vestur Hellisheiði og
er með bergi að austanvérðu, en
sandmel annars staðar, hjer við
tveggja álna hátt að vatni,
nær því kringlóttur og víður sem
lítið hús. Hann er vellandi með
smásuðum, en ei stórkostlegri,
mjög djúpur og dimmur að sjá.
Á hjer tjeðu hverkeri hafa skil-
ríkir og sannorðir menn (hverjir
enn nú eru á lífi og sumir sálaðir),
sjeð, þá veginn hafa ferðast, tvo
fugla synda, að vexti sem litlar
andir, með fölsvörtum Ht og hvít-
um baugum eður svo sem hring-
um kring um augun. Þá þessir
fuglar hafa um lítinn tíma synt á
hvernum, hafa þeir sjer í vatnið
stungið og ei úr vatninu upp aft-
ur komið, þó menn hafi nokkra
stund þar dvalið væntandi þeirra
afturkomu. Hjer um hafa allir,
þetta sjeð hafa, sama sagt.
Annar hver í útsuður frá þess-
um, lítill vexti, spýtir upp úr sjer
vatni með miklum reyk, þykkum
og svælu hátt í loftið, þá veðrátta
tekur til að ganga rosasöm, og
það á öllum ársins tímum, en þeg-
ar þurrviðri, frost og úrkomulítið
loft er, gefur hann ei frá sjer
nema vanalegan reyk, hvar af
marka má veðráttufar, þeir eftir
taka kunna.
Örnefni þessi eru fyrir norðan
Hveragerði og undir Kamba,
minnisstæðust: Sandskeiði, Hamar
inn, Volgulækir, Völlurinn, Ár-
hólmar etc. etc.
Sá þriðji heitir Baðstofuhver
og liggur að austanverðu við
Varmá, fyrir norðan Reykjafoss,
með miklum undirgangi upp úr
holu eður gjá, hjer um tveggja
faðma niður. Hann gýs hátt upp
í loftið um lítinn tíma, vellandi
vatni með reyk og svælu stór-
kostlegri, svo furða er að líta,
þegar hverinn er að spýta og frá
sjer gefa vatnið. Þá rennur lækur
þaðan fram í ána. Þá svo þetta
hefir litla stund varað, sýgur
gjáin alt gjörvalt vatnið í sig
aftur, svo illa nóg sjest til þess,
þar til í nefndri gjá vatnið aftur
vex og gýs svo með sama hætti
og hjer er áður um talað. Ei mun
þessi hver minna gjósa með stór-
straum við sjóinn, lieldur meira.
Fjórði hver er upp undir fjall-
inu, fyrir ofan Reykjatún, nefnd-
ur Geysir, hvers ógnarlega hljóð
nú fyrir nokkrum árum skriða
úr fjalHnu með sínu hlaupi hefir
stilt. Hjá þessum hver og líka
annars staðar er að finna álún og
marglitaðan feitan deigulmó.
Fimti er fyrir vestan Reykjatún,
hjer um þriggja álna víður í
kring, vellandi með hreinu vatni,
hver í sig sýgur tuttugu álna
langt vaðmál rjett til enda og
sendir það svo aftur upp í einum
bögli, þá hann gýs. Ei má því
sleppa, því þá er óvíst, hvort
aftur næst.
Margir aðrir hverir eru og ná-
lægt Reykjum og Reykjaseli (og
víða um þeirrar jarðar land) hvar
mat má kokka, einninn lita vað-
mál, eður hvað annað þess konar
til þarfinda og brúka þörf gjörist.