Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1936, Blaðsíða 2

298
þeir sœi stjörnur hrapa. Þaðan
stafar nafnið stjörnuhrap. Þessi
skoðun helst fram eftir ölduin og
jafnvel fram á vora daga, enda
þótt vjer vitum nú, að flestar
stjörnurnar eru mörgum sinnum
stærri heldur en jörðin, og að
jörðin mundi því farast ef stjarna
rækist á hana. f fornöld voru í
hofum í Grikklandi gejmidar og
dýrkaðar „stjörnur, fallnar af
himni“, oft og tíðum stórir stein-
ar. Plinius nefnir einn af þessum
heilögu steinum, og segir að hann
sje eins stór og stór vagn. Þessi
steinn fell til jarðar hjá Aegas-
patomol árið 476 fyrir Kristsburð.
Slíkir steinar eru nú nefndir
loftsteinar (Meteor). Auðvitað var
það hjátrú ein að halda að þeir
hefði áður verið stjörnur á fest-
ingu himins. Seinna mistu menn
alveg trúna á það að steinar gæti
komið til jarðarinnar utan úr ó-
mælisvídd himingeimsins. „Hvað-
an ætti þeir að geta komið?“
spurðu menn. Árið 1790 barst vís-
indafjelaginu í París frásögn,
staðfest af 300 sjónarvottum, um
það, að hinn 24. júlí þá um sum-
arið hefði fallið steinar úr lofti
frá Juillae í Gascognehjeraði. Vís-
indafjelagið hafði þá ekki annað
til þess máls að leggja en að það
væri hastarlegt „á þessari menn-
ingaröld“, að menn skyldi geta
látið sjer til hugar koma, að stein-
ar kæmi úr loftinu. Það hefir
lengi loðað við vísindamenn að
þeir hafa átt bágt með að trúa
því, að hið ólíklegasta gæti skeð.
En þegar ekki varð hjá því kom-
ist að viðurkenna, að steinar felli
úr loftinu, þá komu þeir fram
með þá skýringu, að þetta væri
steinar, sem eitthvert eldfjall, lík-
lega Hekla, hefði gosið, þeytt upp
í háaloft og þeir síðan borist þar
með veðri og vindum. Sumir
heldu því fram að steinar þessir
væri frá tunglinu; þar hefði ný-
lega orðið eldgos og grjótið spýst
alla íeið til jarðar!
*
MÁM saman komust menn þó
að raun um það, að steinar
komu til jarðar utan úr himin-
geimnum, að grjót væri þar á
flugi, og ef það kæmi of nálægt
jörðunni, drægi aðdráttarafl henn-
Lesbók MORGÚNBLAÐSINS
ar það til sín. Menn komust líka
að þeirri niðurstöðu, að ekki væri
mikill munur á vígahnöttum og
stjörnuhröpum, eða aðeins stærð-
armunur. Vígahnettirnir eru að-
eins korn,# fáein grömm á þyngd,
en loftsteinaruir geta verið stórir
og þungir, máske þúsundir smá-
lesta, eins og t. d. loftsteinninn,
sem fell niður í Síberíu hjerna
um árið og evðilagði þar skóg á
svo stóru svæði að neina mun
flatarmáli Lundúnaborgar. Hefði
þessi steinn því t. d. fallið niður
á miðja Lundúnaborg, mundi öll
borgin hafa fallið í rústir á sama
augnabliki, og er það nokkuð stór-
kostlegra skot heldur en stærstu
sprengikúlur, sem menn hafa
fundið upp.
*
EGAR steinar þessir eru úti
í himingeimnum, eru þeir
kaldir og dimmir og því ósýni-
legir. En þegar þeir koma inn í
gufuhvel jarðar, verða þeir hvít-
glóandi af fallhraðannm og við-
námi loftsins. Stundum verður
fallhraðinn svo mikill og þensla
steinanna við hitanu, að þeir
springa og verður þá dásamlega
fagurt gneistaregn á lofti, eins og
óteljandi stjörnur sje að hrapa,
eða óteljandi eldingar þjóti hver
um aðra.
Menn verða að gæta þess, að
steinar þessir eru á flugferð um
himingeyminn, fara með alt að
því 40 kílómetra hraða á sekúndu
að meðaltali. En þegar aðdráttar-
afl jarðarinnar kippir í þá og
stöðvar þá á þessari fleygiferð,
verður hnykkurinu svo mikill að
J»eir verða hvítglóandi ■ einu vet-
fangi, og þá fvrst getum vjer sjeð
þá. Þessi orkubreyting í ljós er
í sjálfu sjer alveg hið sama eins
og þegar skeifur undir hesti slá
gneista úr grjóti.
Loftsteinar þessir hafa máske
verið á ferð og flugi um himin-
hvelið um miljónir ára. Nii kippir
jörðin alt í einu í þá, stöðvar þá
á flugrás sinni og dregur þá til
sín með ómótstæðilegu afli. Og í
100—120 km. hæð „kviknar" á
þeim og þeir falla til jarðar sem
glóandi eldhnettir og springa
venjulegast í smáagnir. En þó eru
sum brotin nokkuð stór. Taktu
eitt slíkt brot í hönd þjer og virtu
það fyrir þjer. Mundi þig þá ekki
grípa einkennileg kend er þú
hugsar um }>að, að þessi steinn er
ekki „af þessum heimi“, heldur
hefir hann borist til vor einhvers
staðar utan lir ómælisvíðáttunni
og hefir ef til vill verið þar á
flugi um miljónir ára. Og ef til
vill er hann upprunalega kominn
frá anuari stjörnu. Hvaða stjarna
er það? Hvaða sögu hefir þessi
boðberi þaðan að bera? Er líf þar
eins og hjer?
Oteljandi fleiri spurningar, al-
vaktar og hálfvaktar, inunu sækja
á þig á meðan þú horfir á stein-
inn og veltir honum í lófa þjer.
En svör færðu ekki, því að steinn-
inn er þögull. Hann á það sam-
merkt við steinana á vorri jörð.
Og hann á fleira sammerkt við
þá, því að hann er yfirleitt af
saina efni ger og þeir.
*
VAÐAN koma nú þessir loft-
steinar? Það vitum vjer enn
eigi með vissu. Lengi heldu menn
að þeir væri úr stjörnum, sem
hefði farist, sprungið og tvístrast
í smáagnir. En nú ætla menn að
líklegra sje, að þetta sje nokkurs-
konar „hefilspænir“, sem máðst
hafi utan af hinum stóru hnött-
um, þegar þeir voru að myndast,
eða þá að þeir geti stafað frá hin-
um ógurlegu sprengingum, sem
verða í sólunuin, að þeir þeytist
þaðan upphaflega sem ljóskvoða
út í geiminn, og storkni.
*
HALASTJÖRNUR kannast
allir við, og vita flestir,
að þegar þær eru á ferð nálægt
jörðinni, þá er von á fögrum
st j ör nuhr öpum.
í upphafi greinar þessarar er
getið um hina fögru sjón, sem
fyrir Alexander Humboldt bar í
Cumana, og íbúarnir bar sögðu
að endurtæki sig altaf á 33 ára
fresti. Þetta er rjett, því að sama
halastjarnan, sem olli þeirri guð-
dómlegu ljósadýrð, sker jarð-
brautina umhverfis sólina á 33
ára fresti. En margar aðrar hala-
stjörnur eru til, þær er koma í
námunda við jörðina, og sýna oss
jarðarbúum, um leið og þær fara
fram hjá, miklu stærri og fegurri