Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1937, Blaðsíða 4

52
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
að eru ta>p liundrað ár síðau,
að Frakkinn Daf?uérre, með
aðstoð samlanda síns Niepee, upp-
jrötvaði í aðalatriðum ])á aðferð
ojr þau efni ojr áhölcl, sem þurfa
þvkja ogr notuð eru til að taka
myndir. En hugmyndin s.jálf er
miklu eldri og: margir fræðimenn
liöfðu lagt liönd á plóginn á und-
an honum. Þannig varð það hlut-
skifti Daguerre og Niepee að
sameina og ná endanlegum ár-
angri af athugunum fjölda
manna og með því að gera
margra alda hugsjón að veruleika.
Mætti í því sambandi nefna nöfn
eins og Heinrich Schults, þýsks
læknis, er 1727 framleiddi og
skýrði fyrstur manna eðli hins
svonefnda Baldiumfosfórs, sænska
vísindamanninn Bergmann, er
hálfri öld síðar skýrði áhrif sólar-
ljóssins á eiginleika oxal sýrunnar
(H2 C2 04 + 2H, 0) og Eng-
lendinginn Tliomas Wedgewood,
sem 1802 fann aðferðina til að
taka mvndir með því að láta
skugga falla á ljósnæman klór-
silfurpappír. En þegar þær mynd-
ir komu fram í dagsljósið snerust
hlutföllin við, þannig, að skugg-
arnir urðu hvítir, en það, sem
ljóst skvldi vera svart. Þessar
myndir voru teknar í myrku her-
bergi með litlu gati á veggnum
fvrir sólarljósið.
Sólargeislinn var látinn falla á
klórsilfurpappírinn, en sá,
sem átti að taka af myndina var
látinn sitja í miðjum geislanum.
Hveiti var stökt yfir höfuð hans,
svo það skyldi vera sem ljósast
og varpa af sjer sem allra skörp-
ustum skugga. Og þá var ]>að ekk-
ert sældarbrauð að sitja fyrir, því
,,fórnardýrið“ varð að sitja hreyf-
ingarlaust alt að hálfri klukku-
stund í einu! Það þætti langt
núna, en þá vildu menn alt til
vinna að fá mynd af sjer.
Þessi myrkrakompu-myndataka
er frumhugmyndin að myndavjel-
inni eins og liún nú er, og gatið á
veggnum fyrir sólarljósið er í raun
rjettri alveg sama og ljósopið
(óbjektivið) á myndavjelinni. Þess
vegna eru stórar mvndavjelar
nefndar Camera obscura, sem
þýðir myrkraherbergi. En hug-
myndin er æfa-gömul, því Leon-
ardo da Vinci talar um hana, og
inenn vita, að þýskur maður,
Reinhold að nafni, bjó til eina
slíka vjel um 1540, þó hnnn kvnni
ekki að fara með hana.
Níunda janúar 1839 lýsti
franski stjórnmálamaðurinn
Arago því yfir í Franska vísinda-
fjelaginu, að nú kynni Daguérre
að taka myndir og skýrði um leið
frá því, að hvaða niðurstöðum
hann hefði komist um þessi efni.
Ekki eru víst dæmi til að annari
uppfinningu hafi verið tekið með
öðrum eins fögnuði, því áður en
Arago hafði lokið máli sínu voru
fundarmenn flestir komnir á bak
og burt til að revna sjálfir aö
taka myndir. Og eftir nokkrai
vikur var aðferðin kunn meðal
allra siðaðra þjóða.
Og hver var svo fyrsti Ijós-
myndasmiður hjer á landi?
— Mjer er ekki kunnugt um,
liver fvrstur fór hjer með ljós-
myndavjel, en hitt er athyglis-
vert, að frá því um 1870 og fram
undir aldamótin voru það aðal-
lega menn er numið höfðu trje-
smíði í Kaupmannahöfn, sem
fengust meðfram við að taka
myndir. Má þar til nefna menn
eins og Trygva Gunnarsson banka
stjóra, Gísla Jónsson trjesmið á
Seyðisfirði, bróður síra Bergs í
Vallanesi, Jón Chr. Stefánsson
trjesmið á Akureyri og Arna
Stefánsson bónda í Litla-Dal í
Evjafirði.
Þegar allir þessir menn hófu
að taka myndir, voru notaðar hin-
ar svonefndu blautplötur — en
þær voru þannig, að myndasmið-
irnir sjálfir báru klórsilfrið (Ag.
Cl.) á myndatökugler sín, en þær
plötur voru mjög seinvirkar og
mjmdirnar þá teknar á margra
mínútna „tíma“.
Jón Dahlmann ljósmyndari.
Laust eftir 1890 fóru þurplöt-
urnar að flytjast, og var að
þeim mikil bót og prýði!
— Og þá hafið þjer rokið til
og farið að læra myndasmíði ?
— Já, skömmu seinna. Jeg
lærði lijá Evjólfi Jónssyni á Seyð-
isfirði. Það eru í vor liðin 40 ár
síðan jeg útskrifaðist þaðan.
Revndar ætlaði jeg aldrei að
verða ljósmyndari. Mig langaði í
skóla til að verða prófessor, dokt-
or — eða eitthvað annað mikið
og f ínt!
En úr því gat nú ekki orðið.
Við Guðmundur Finnbogason
landsbókavörður, sem þá áttum
heima sinn í hvorum landshluta,
og vissum ekkert hvor um annars
tilveru, skrifuðum samtímis sama
klerkinum og báðum hann, hvor
um sig, að kenna okkur undir
skóla. Hvorugum okkar svaraði
klerkur. Þá tók Guðmundur poka
sinn og tók hús á klerki — en
jeg fór hvergi. Það var gæfu-
munurinn!
\
Hvaða aðalbreytingar hafa
orðið á sviði ljósmynda-
smíðanna, hjer á landi, á starfs-
æfi yðar?
— í fyrsta lagi er orðin sú
breyting á, að nú er það alinenn-
ingur sem tekur sínar eigin mynd-
ir — en ekki Ijósmyndasmiðirnir,
og á jeg þar við „amatör“-mynd-
irnar, er hafa orðið þess valdandi