Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1937, Blaðsíða 6

62
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
botnvarpan. Pyrir hennar tilverkn
að hafa framfaramöguleikar þjóð-
arinnar skapast beint og óbeint
hina síðustu áratugi. Hún hefir
veitt miljónum króna inn í land-
ið og veitt þúsundum manna lífs-
framfæri.
Botnvarpan, eða „trollið", eins
og þetta veiðarfæri er venjulega
nefnt í daglegu tali, fundu Eng-
lendingar upp. Notuðu þeir það
fyrst á seglskútum í Norðursjón-
um laust eftir 1850 (bómutrollið).
Næstu áratugi var það mikið end-
urbætt, t. d. voru settar á það
botnsköfur eða járnbryddir trje-
hlerar, sem strjúkast eftir botn-
inum og halda netinu opnu.
Fyrir nokkrum árum kom
franska „patentið“ til sögunnar,
en það er í því fólgið, að 15—30
faðma strengir eru hafðir úr
hlerunum og í netið. Áður voru
hlerarnir fastir við netið.
Aðalhlutur trollsins, þessa gull-
háfs fiskiþjóðanna, er toppnetið,
en það er efri vængur netsins, sem
skagar lengst fram i sjóinn, þeg-
ar það er dregið eftir botninum,
og varnar fiskinum að synda upp
fvrir það, þegar það nálgast. Aft-
an við toppnetið tekur svo við
belgurinn og aftastur liggur pok-
inn eða belgtotan, sem að neðan
er gerður úr uxahúðum. Þangað
safnast fiskurinn meðan á toginu
stendur.
Pokinn er einnig notaður til að
innbyrða fiskinn, og af því er tal-
að um að þetta og þetta margir
pokar hafi fengist í hverju hali,
eða „holi“, eins og sjómenn kalla
það. Neðan á netið eru fastar
járnkúlur, eða sívalir trjehnallar,
sem bobbingar nefnast. Þetta er
gert til þess að netið rifni síður,
þar sem botn er ósljettur. Efri
armur (höfuðlína) netsins er aft-
ur á móti alsettur litlum alumini-
um kúlum til að halda því uppi.
Annars mundi netið leggjast sam
an og dragast eins og gólfmotta
eftir hafsbotninum.
Dráttarstrengirnir, eða trollvír-
arnir eru tveir, sinn í hvorn
hlera, og eru festir í kefli gufu-
spilsins, sem er á þilfari framan-
vert við mitt skipið. Þessir vírar,
sem venjulega eru um 500 faðma
langir, leika í hinum svonefndu
gálgum, en þeir eru tveir á hvorri
hlið skipsins — annar framundir
stefni, en hinn afturundir skut.
Frá gufuspilinu liggja vírarnir
báðir fram dekkið og gegnum
masturspallana. Þar skiftast þeir
og sá, sem liggur í afturhlerann,
leikur um trissu á borðstokknum,
sem nefnd er síðupolli, og þaðan
aftur með lunningunni að innan
og í fótrúllu, eða polla, afturgalg-
ans og þaðan upp í topprúlluna,
en þar taka við keðjurnar, sem
tengja vírinn í sjálfan hlerann.
Vírinn í fremri gálganum fer
beint úr masturspollanum í fót-
rúllu fremri gálgans og upp í
topprúlluna, uns keðjunni er náð.
Þegar kastað er og trollið kom-
ið í botn, eru báðar dráttartaug-
arnar hespaðar inn í dálítið járn-
auga aftast á skipinu, sem nefnt
er togblökk. Þetta er gert til þess
að minna slingur komi á vírana
og dráttarorka skipsins nái sem
beinustu taki á trollinu. Hve mik-
ill vír er „gefinn út“ fer eftir dýp-
inu, sem togað er á, í það og það
skifti. En venjuleg lengd dráttar-
tauganna, meðan á togun stendur,
er þrisvar sinnum dýpið. •
Meðan trollið er innbyrt og los-
að, og því aftur varpað fyrir borð,
er skipið stöðvað. En þegar búið
er að velta vörpunni fyrir borð, er
slakað á taugunum, uns komnir
eru út 15—20 faðmar. Þá er skip-
ið komið til gangs og því stýrt í
stóra hringi og vörpunni slakað
til botns, þegar skipið er komið
á beina stefnu.
Venjulega er togað í eina
klukkustund, en skemur ef vel
fiskast, en lengur ef treglega
gengur.
Þannig endurtaka sig stöðugt
sömu handtökin í sömu röð með
stuttu millibili, og hvert smáatvik
krefst alls af þeim, sem það fram-
kvæmir. Engar vífilengjur, enga
íhugun, og þeim er voðinn vís,
sem fipast.
Fyrsta og eina heilræðið, sem
rækilega var brýnt fyrir mjer,
var á þesas leið:
Varaðu þig á vírunum!
Ekkert er jafn hættulegt um
borð í togara og að lenda í drátt-
artaugunum, þegar verið er að
gefa þær út eða draga inn. Því
áður en nokkru tauti verður við
komið er höndin, fóturinn, höfuð-
ið eða hvað sem fyrjr verður sund
urskorið og tætt — en það þýðir
örkumla alla æfi, eða nár að lít-
illi stundu.
Varaðu þig á vírunum!
Glaðvær matsveinn.
Ef nokkuð má álykta af
skaplyndi og hversdagslegri fram-
komu manna, þá veit jeg, að mat-
sveinninn er ljettlyndasta og róm-
antískasta sál, sem nú er í förum
með togaranum Gulltoppi. Og þó
væri óbilgjarnt að segja, að hann
lifði áhyggjuminna og makráðara
lífi en aðrir skipverjar — því það
er ekkert smáræði, sem borðað er
á degi hverjum.
Eins og menn sofa og vinna all-
an sólarhringinn, eins drekka
menn og borða og borða og
drekka á þriggja tíma fresti til
jafnaðar. En matsveinninn sefur
að hætti siðaðra manna á nótt-
unni og vakir á daginn. Hann rís
úr rekkju kl. 6 á morgnana og
byrjar þá að sjóða mat og þvo
upp matarílát, bera á borð og af
— og er svikalaust við vinnu
þangað til kl. 10 á kvöldin. —
Það er líka hægt að matreiða í 16
tíma á sólarhring!
Kl. 7 á morgnana borða skip-
verjar dögurð, hafragraut, niður-
soðna mjólk og brauð. Kl. 9 er
drukkið kaffi, kl. 12 hádegisverð-
ur, heitur kjötrjettur og einhver
súpa eða grautur. Kl. 3 er svo
aftur drukkið kaffi og kl. 6 kvöld
verður, og gæða menn sjer þá á
nýja fiskinum eftir því sem mat-
arlystin leyfir. Svo kemur te kl.
9, og kl. 12 kaffi, og te klukkan
3 eftir miðnætti. Einhver háset-
anna á dekkvaktinni hitar kaffið
og teið kl. 12 og 3, og áður en mat
sveinninn gengur til hvílu smyr
hann kúfuð trog af brauði til næt-
urinnar.
En hvernig sem veltur, og þó
pottarnir taki loftköst á eldavjel-
inni og sjóðandi maturinn og vatn
ið skvettist í allar áttir, syngur
Axel serenade eftir Bach, Brahms
og Beethoven, Svörtu augun,
Dalakofann og Ich hatte einen
FRAMH. Á BLS. 64.