Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1937, Blaðsíða 2

LBSBÓK MOftGUlfBLAÐSINfl
Þegar Kaupmannahöfn
stóð í björtu báli.
Bruninn mikii í Kaupmanna-
köín haustið 1728 lieiir orðið Is-
lendingum minnistæður, einkum
vegna þess að þá brann, sem kunn-
ugt er, bókhlaða Arna Magnússon-
ar og í’órst þar alimikið ómetan-
legra íslenskra bandrita.
En bve illa tókst til um slökkvi-
starfið í þetta smn, segir nokkuð
í eftirfarandi grein:
Það skall burð nærn bælum að
öll Kaupmannaböfn bryuni í brun-
anum mikla þ. 20.—23. október
1728. En eins og oft vill verða,
þegar um stórslys er að ræða, þá
voru upptökin eða tilefnið næsta
lítrð.
Kertasteypari einn og kona bans
toru óvarlega með eld við kerta-
steypuna. En vafalaust befði fljótt
tekist að stöðva útbreiðslu eldsins,
ef borgarbúar befðu ekki staðið í
þeirri bjargföstu trú, að aldrei
gæti orðið um stórbruna að ræða
þar í borg. Þó stórbrunar befðu
undanfarin ér verið tíðir í öðrum
borgurn landsins, trúðu menn því
statt og stöðugt, að slökkvilið
Hafnar væri svo ágætt, og befði
svo góða aðstöðu með öllum þeim
vatnssíkjum, brunnum, pumpum
og gosbrunnum sem þar voru, að
eldur breiddist þar aldrei út svo
nokkru næmi.
Fáir Hafnarbúar bafa því látið
sjer til hugar koma að nokkur
hætta væri á ferðum, er það frjett-
ist um borgina að kvöldi þess 20.
október 1728 að kviknað væri í
húsi á Litla Sankti Clemensstræti,
En því fór miður, að bvasst var
af vestri, og stóð því frá brunan-
um inn yfir borgina. En það sem
verra var. Hið „ágæta slökkvilið"
var í ljelegu ásigkomulagi það
kvöld. Haldin bafði verið slökkvi-
Bfing um daginn. Og nú sátu
slökkviliðsmenn á knæpum bæjar-
ins við að slökkva þorsta sinn
eftir erfiði dagsins. Þegar loks
tókst að safna þeim saman til dáða
að nýju stóð hverfið umhverfis
Litla Sankti Clemensstræti alt í
björtu báli. I bverfi þessu voru
yfirleitt lítil timburbús og engir
eldvarnarmúrar á milli þeirra.
Víða í hverfinu voru geymslubús
þar sem geymd var tjara, bör og
hampur. Jók þetta á eldhafið.
Þá bætti það ekki úr skák, að
slökkviliðsstjórinn, Preisler, var
enginn maður til þess að standa í
slíkum stórræðum, sem bjer báru
að böndum, höfuðsmaður staðar-
ins, Hans Styve, var veikur. En
þá tók út yfir þegar menn komust
að raun um, að vatnspípur í bverf-
inu voru þurrar, af því verið var
að gera við vatnsleiðsluna þar.
Að vísu var stutt til vatns í varn-
ardýki borgarinnar. En í því var
saltvatn. 1 þá daga hjeldu menn
að saltvatn dygði ekki til að
slökkva eld. Þess vegna tók
slökkviliðið það ráð að nota skolp
og forarvatn af götunum fyrst í
stað, með þeim árangri, að slökkvi
slöngurnar fyltust brátt af leðju.
Skömmu eftir að slökkvitilraun-
ir byrjuðu voru sjóliðsmenn frá
Hólminum boðaðir slökkviliðinu
til aðstoðar. En þeir ljetu ekki
sjá sig, hvernig sem á því stóð.
En hermennina vildu menn ekki
kalla, því menn óttuðust að í öllu
þessu írafári myndu þeir grípa
tækifærið og strjúka úr berþjón-
ustunni. Og til þess að missa ekki
hermennina út úr borginni var öll-
um borgarhliðunum lokað. En
þetta varð aftur til þess, að allur
sá fjöldi sem þusti til borgarinnar
úr nágrenninu, tii þess að aðstoða
við slökkvistarf og björgun, komst
ekki inn í borgina, á meðan mest
reið á, og mestu hefði verið bægt
að bjarga.
Það var ekki að undra þó eldur-
inn breiddist ört út. Kviknað bafði
í klukkan að ganga 8 um kvöldið.
En kl. 10 var Studiestræti, Sct
Pjetursstræti og Larsbjörnsstræti
í björtu báli.
En nú bættist við ný íkviknun
í Norðurgötu. Maður nokkur, sem
kallaður bafði verið til slökkvi-
starfs, bafði gleymt logandi tólg-
arkerti á loftbita. Alt í einu dett-
ur bonum í hug eldbættan frá
kertinu og tekur til fótanna beim
til sín. En það var um seinan.
Kviknað var í búsinu svo þar varð
við ekkert ráðið.
Þegar upptök eldsins, er breiddi
sig um borgina, voru orðin tvenn,
fór ait slökkvistarf á ringulreið,
og þeim fjellust gersamlega bend-
ur, sem stjórna skyldu. Sem dæmi
um ráðleysið og vitleysuna er það
sagt, að lögreglustjórinn sjálfur,
Himmerieb, var nærri brunninn
inni í timburgeymslu einni. Er
bann sá í bvert óefni var komið
drakk bann sig útúr fullan inni í
timburgeymslu, og sofnaði þar. En
brátt barst eldhafið þangað, og
náðist bann þá með naumindum
út.
Morguninn eftir, það var á
fimtudegi, var kominn eldur í St.
Petrikirkju, háskólann og bisk-
upsgarðinn, og Frúarkirkja var í
bættu. Þá sáu menn að nú væru
eigi önnur ráð en gera varnarbelti
til þess að stöðva útbreiðslu elds-
ins, með því að sprengja upp bús.
Nú var fengið stórskotalið til að
skjóta niður búsin. En byssurnar
reyndust eigi þess megnugar að
rústa búsin. Þá var gripið til
þeirra ráða að sprengja búsin með
púðri. En svo mikið var fátið og
furnið, er púður var sett undir
stórbýsi eitt á borninu á Gamla-
torgi og Norðurgötu, að það
gleymdist alveg að segja íbúum
bússins á hverju var von. Og það
var hending sem rjeði því, að
fólkið gat forðað sjer úr búsinu
áður en það sprakk í loft upp.
Skömmu síðar kviknaði í Frú-
arkirkju. Þá sleptu menn sjer al-
veg. Ríkti nú fullkomið stjórn-
leysi um hríð. Hver hugsaði um að
bjarga sjer og sínu. Slökkviliðs-
menn hlupu frá dælunum bver
heim til sín, til þess ef takast
mætti að bjarga einhverju af
eigum sínum. Húsgögn og aðrir