Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1939, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
147
öscar -€L
ausen
Minnismerki eru ekki mörg til
hjer á landi og þá flest
frá síðustu áratugum. Elst þeirra
er hin fagra stytta af Albert Thor-
valdsen, myndhöggvaranum fræga,
sem Kaupmannahafnarbær gaf
Reykjavík í tilefni af 1000 ára
hátíðinni um minningu íslands-
bygðar, árið 1874. — Áður en hún
var sett upp á Austurvelli, var
ekkert minnismerki neinstaðar á
Islandi, nema legsteinar í kirkju-
görðum og kirkjum. — Tilviljun
varð þess valdandi, að jeg komst
á snoðir um að hjer í Reykjavík
var reist minnismerki fyrir 150
árum, eða 3 árum eftir að kaup-
staðurinn hafði fengið bæjarrjett-
indi. Frá þessu minnismerki og
afdrifum þess skal nú sagt hjer.
Það var árið 1789 að enskur
ferðamaður, Sir John Stan-
ley, ásamt enskum vísindamönn-
um, kom hingað til þess að skoða
Heklu og Geysi, og til endurminn-
ingar um þessa ferð sína settu
þeir vörðu eða „minnisvarða" í
Effersey, en á vörðu þessa, sem í
skjölum er stundum kölluð „súla“,
settu þeir stóra og merkilega eir-
plötu sem á voru letruð nöfn
þeirra m. m. svohljóðandi:
J. T. Stanley Esq
L. Tn. Pierie
Wright
Baine
Benners
Calden
Ad insulam Islandiæ
ex Britannia venerunt
í sumum handritum frá þeim
tímum er þess getið, að þeir Sir
Stanley og fjelagar hans hafi lát-
ið „uppmúra ærustyttu“ til heið-
urs sjer og Georg III. Englakon-
ungi.1)
Ekki er nú hægt að segja með
vissu hvar „súla“ þessi hefir verið
í eyjunni, en öll líkindi benda til
þess, að botn hennar eða fótstykki
sje sjáanlegt þar enn. — Rjett
Minnisverð tíðindi III, í. B.
7 fól.
Fyrsta minnis-
merkinu á íslandi
var stoliö.
sunnan við hæsta hólinn, sem er
austast á Effersey, er ferhyrning-
ur úr grjóti, tæp stika á hvern
veg, og ætla jeg að þetta sje síð-
ustu sorglegar leyfar þessarar
súlu Englendinganna. —
Árið 1789 voru verslunarhúsin
enn í Hólminum eða Effersey og
kann það að hafa ráðið mestu um,
að þeir ensku hafa sett þetta tákn
um komu sína þar, en vel gæti
þessi eirplata verið í sambandi við
þann hug, sem Englendingar höfðu
á því að eignast Island á þeim
árum. Það er alkunnugt, að þegar
landkönnuðir fara til óþektra
landa og vilja helga þau þjóð
sinni, hlaða þeir einmitt slíkar
vörður og festa á þær eirplötur,
sem til þess eru gjörðar áður en
þeir fara að heiman og eflaust
hafa þessir menn verið með plöt-
una í fórum sínum að heiman. —
Þótt undarlegt megi þykja,
fekk þessi varða eða súla ekki að
vera í friði í Effersey. Sá orð-
rómur harst út, að þeir ensku
hefðu lagt peninga í vörðuna, og
því var hún nokkrum árum síðar,
rifin í leyni, en þá fundust ekki
nema nokkrir smáskildingar úr
tini, í botni heunar. Eftir þetta
stóð þó varðan í nokkur ár, en
svo var plötunni stolið. —
Vorið 1803 kom upp umfangs-
mikið þjófnaðarmál í Reykja-
vík og voru 12 persónur riðnar við
það, að meira eða minna leyti, en
þó einkum 4 þeirra. — Það komst
upp að til bæjarins var kominu
„þjófaflokkur" austan úr Árnes-
sýslu. Foringinn fyrir þessum
flokki var Einar nokkur Jónsson,
ungur maður, 27 ára gamall, ætt-
aður austan úr Stokkseyrarhverfi,
en með honum höfðu komið að
austan, tveir f jelagar hans,' Magn-
ús Ólafsson og Hannes Hannesson.
Þessir kumpánar höfðu sest að
hjá Guðmundi Nikulássyni, sem
átti heima í Helgakoti, sem síðar
var kallað Vigfúsarkot og stóð í
þorpinu vestur af Ingólfs Apóteki.
Guðmundur í Helgakoti og Hall-
dóra kona hans voru líka ættuð
austan úr Árnessýslu og gengu
þau brátt í „flokkinn“ til aðstoð-
ar og svo bættist við „em dönsk
dándiskvinna", jómfrú Karen
Hansdóttir, sem hafði verið
„kokkapige" hjá lautenant Aanum,
en hann var hjer við mælingar og
kortagjörð. Karen þessi var trú-
lofuð Hannesi og var því ekki
óeðlilegt, að hún vildi verða
„flokknum“ og unnusta sínum að
einhverju liði. — Það er sagt um
foringjann, Einar Jónsson, að
hann hafi þegar hann var eystra,
snemma verið grunaður um smá-
þjófnaði, og svo hafi hann verið
ókærinn og sólginn í slagsmál, og
er því sjáanlegt að hann hefir
verið vel falliun til forustu í
glæpamannafjelagi. —
Um þessar mundir voru aðeins
rúmir 500 íbúar í Reykjavík og
var það því talsverður viðburður
í ekki stærra þorpi, þegar upp
komst um skipulagsbundið þjófa-
fjelag', sem hafði farið í tvær sölu-
búðir með þjófalyklum og stolið
þar varningi og peningum. Bæjar-
fógetinn var danskur maður, Finne
að nafni, og fjell það í hans hlut,
að rannsaka þetta mál og taka
þjófana fasta, en svo afhenti hann
Páli Jónssyni klausturhaldara í
FRAMH. Á BLS. 150.