Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.1941, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
53
<pÆay nar
&
syeirsson :
Dómkirkjan í Niðarósi
Niðurl.
ins og fyr var sagt var kirkj-
an fullgerð um 1320. Fróðir
menn telja að hún muni þá hafa
verið ein fegursta gotneska kirkja
álfunnar. Lengd hennar, frá háalt-
ari að vesturgafli er um 100 metr-
ar. Hún er að mestu leyti bygð
úr límsteini, sem er grár að lit
eða grágrœnn. En víða eru notað-
ar aðrar steintegundir til skreyt-
ingar, t. d. er víða ljósleitur norsk-
ur marmari í mjóum súlum, not-
aður af hinni mestu smekkvísi.
Yfir háaltari stóð skrín Ólafs
helga, gulli og silfri slegið, og yfir
hliðaraltari skrín Eysteins erki-
biskups — en þar að auki voru
í kirkjujnni 32 öltur önnur, helg-
uð öðrum dýrlingum.
I háaltarisvegg, við biskupsdyr,
var ólafsbrunnur, lindin sem
spratt upp þar sem líkið hafði
verið grafið. Háaltari kirkjunnar
er áttstrendur, forkunnar fagur
kór, með útskorin súlnahöfuð úr
norskum tálgusteini, sem minna á
bundin blómknýti.
Milli háaltaris og aðalkórs eru
grindur úr steini — kórbogi — en
yfir honum stórt líkneski af Kristi
á krossinum. — Enginn myndi
endast til að lýsa öllum þeim smá-
atriðum, sem mynda þarna eina
prýðilega samfelda heild — og víst,
hefði mátt una þar langar stundir
án þess að þreytast á að dást að
fegurð og yndisleik þessa gotn-
eska meistaraverks — enda flykt-
ust menn nú að Niðarósi til þess
að hneigja höfuð sín í lotningu í
þessari kirkju Krists og hins hei-
laga ólafs konungs; sem var
„prýði Noregs og kóróna“, eins
og Eilífur erkibiskup komst að
orði 1328.
★
En lengi fjekk þeta dásamlega
musteri ekki að standa. 1328 —
átta árum eftir að smíði kirkj-
unnar hafði verið lokið — kom
þar upp eldur og brann þá nokk-
ur hluti hennar.
Grunnmynd af Niðarósdómkirkju.
1349 kom svarti dauði í Niðar-
ós og geisaði svo að þá lifði ekki
eftir nema einn kórbróðir af öllu
liði kirkjunnar. Arið eftir kom
Magnús þangað í pílagrímsferð til
að biðja fyrir landi og lýð við
skrín Ólafs helga. Nýir erkibisk-
upar setjast á stól í Niðarósi og
sumir hinir merkustu og dugleg-
ustu menn og hafist er handa um
viðgerð á kirkjunni, en nú taka
skuggar miðalda að færast yfir og
ein ógæfan eltir aðra. 1432 brenn-
ur dómkirkjan á ný, og enn skað-
ast hún af eldi 1451 og 1531 og
þar eftir var aðeins háaltari. Kórn-
um og þverálmunni haldið við, en
aðalhluti hennar lá þaðan í frá
sem rúst og fram á okkar daga.
Árið 1536 kemst Noregur undir
veldi Dana og konungur lætur
lögbjóða hina evangelísku lútersku
trú og 1537 fyrirskipar Christiau
III. að erkibiskupsstóllinn í Nið-
arósi skuli lagður niður og lætur
leggja allar eignir hans undir kon-
ung. Bústaður erkibiskups var þá
fenginn hernum til afnota — og
hefir verið það síðan alt til þessa
dags.
Skrín Ólafs helga var tæmt og
beinin jarðsett í kirkjunni, en
enginn veit nú hvar. Skrínið sjálft
var sent til Danmerkur 1540 og
rentumeistara konungs fyrirskip-
að að koma því í verð.
Skömmu fvrir 1606 er kirkjan
gerð að sóknarkirkju og hin dag-
lega messuþjónusta fellur niður.
1708 og 1719 galar hinn rauði hani
enn yfir byggingunni og altaf
stefnir niður á við .þó reynt sje
að vísu að halda kórnum við og
efni til þess fengið með því að
rífa grjótið úr rúst aðalkirkjunn-
ar. Þannig var þá komið fyrir
þessu dýrðlega musteri Guðs og
Ólafs konungs, — og um skeið
var það notað sem hesthús fyrir
riddaralið.
★
En svo fer að rofa til aftur í
Noregi, með nítjándu öldinni og
þá lifnar sú ósk meðal Norðmanna
að reisa dómkirkjuna í Niðarósi
úr rústum, reisa hana sem lík-
asta því er hún var þegar hún
var fegurst og veldi hennar mest,
Það var verkefni við hæfi vakn-
andi þjóðar, sem fann að hún var
máttug og vildi gera stórkostlegt
sameiginlegt átak.
En fyrir nítjándu aldar menn
var ekki svo auðhlaupið að því
að byggja gotneska dómkirkju.
Þegar hún var reist í fvrstu var
nóg um handverksmenn í álfunni,
sem kunnu til fullnustu iðn stein-
höggvarans og gátu gert alla þá
útreikninga sem gotnesk stórbygg-
ing útheimti. En nóg var til af
brotum úr kirkjurústinni, sem
draga mátti ályktanir af um ein-
staka atriði kirkjunnar og hin
ytri mál voru öll gefin, því neðri
hluti veggjanna var óraskaður. En
hvernig var hið efra? — og hinn
frægi vesturgafl musterisins, með
hundruðum höggmynda undir
gotneskum bogum? Við það var
erfiðara að fást.
En á þessu verki var þó byrjað
árið 1869 og hefir verið unnið að
því á hverjuj ári síðan. Var lengi
fyrst unnið að endurreisn dóm-
kirkjunnar undir stjórn bygginga-