Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1941, Page 6

174
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
unin. En þegar jeg heyrði, að
varðmaðurinn þýski, hinn 18 ára
gamli sveinn, sem mjer hafði fall-
ið vel við, brast í grát bak við
mig, skildi jeg alvöruna. En
skömmu síðar var mjer tilkynt,
að jeg hefði verið náðaður með
þeim skilyrðum, að jeg gæfi mig
fram tvisvar á dag framvegis við
þýsku lögregluna á staðnum.
★
N-æstu daga áttum við annríkt
við að skipuleggja skömtun og
varSveislu neysluvara. «,
Höfnin varð fvrir skothríð á
hverjum degi. Mjölvörubirgðir
ríkisins voru geymdar á hafnar-
bakkanum oj* margir kaupmenn
áttu einnig birgðir sínar þar. Rúm-
lega helming mjölsins var bjarg-
að og dreift víðsvegar um bæinn.
Hitt brann. Eitt kvöl'd brunnu t.
d. 100 tonn af mjöli.
Öðru hverju urðu íbiíðarhús
fvrir skotum og kviknaði þá oft-
ast í þeim. Fvrstu húsin, sem
þannig voru leikin, voru á Fram-
nestanganum, en þar höfðu Þjóð-
verjar tekið sjer stöðu.
Tvær fvrstu vikurnar var eng-
inn óbreyttur borgari drepinn.
Við urðum smám saman vön
þessum aðstæðum. Atti það mik-
inn þátt í að auka hugrekki fólks
ins og stvrkja siðferðisþrek þess.
Það varð því ekki um ofsalegt
skelfingarblandið upplausnar-
ástand að ræða hjá okkur, eins og
fregnir bárust um að kpmið hefði
til á öðrum stöðum, þar sem eyðí-
leggingin kom eins og hvirfil-
vindur.
Eina nótt hafði verið allmikil
skothríð á bæinn. Var jeg þá
kallaður, ásamt lögreglustjóranum,
fyrir setuliðsforingjann og það
staðhæft, að um nóttina hefði ver-
ið skotið á þýska hermenn af ó-
breyttum norskum borgurum í ná-
munda við skólann. Við mótmælt-
um þessu og bentum á, að öll
vopn hefðu verið tekin af bæjar-
biium. Þýskir hermenn væru hins-
vegar oft ölvaðir að skjóta úr
byssum sínum. En okkur var boð-
ið að setja 5 af borgurum bæjar-
ins sem gisla gegn því, að slíkt
endurtæki sig. Lögreglustjórinn
fól mjer framkvæmdir í þessu
máli. Jeg seldi svo í gisling mig
sjálfan, lögreglustjórann, bygg-
ingarverkfræðing bæjarins, yfir-
lækni sjiikrahiissins og banka-
stjórann. Okkur var skipað að
tilkynna almenningi þetta og jeg
festi upp auglýsingu, þar sem fra
þessu var skýrt, með þeim hætti.
að borgarbúar sáu í gegn um
orðalagið, hvernig í öllu lá.
Skömmu síðar fengum við skip
un um að rífa tilkynninguna nið-
ur og setja í staðinn stutta yfir-
lýsingu um það, að við 5 værum
með lífi okkar ábvrgir fyrir hegð-
an fólksins.
★
Þýska setuliðið bjó í fyrstu
aðeins í skólunum, kirkjunni og
öðrum opinberum byggingum. En
brátt var íbúðahúsa krafist til
þeirrar notkunar. En því var lof-
að, að fyrir alt skyldi verða
greitt. Gjaldkeri setuliðsins borg-
aði í fyrstu allgreiðlega út. Hann
hafði af nógu að taka. En okk-
ur virtist sem Norðmenn greiddu
í raun rjettri þennan kostnað
sjálfir.
Húsnæðismálin urðu æ umfangs-
meiri, því stöðugt brunnu fleirr
íbúðarhús, voru tekin í þarfir
setuliðsins eða það varð að yfir-
gefa þau vegna hins hættulega
nábýlis við hernaðarviðureignir.
En lausn þeirra mála var tiltölu-
lega einföld. Það var fjölgað í
þeim íbúðum, sem stórar voru og
fólkinu þjappað saman. Hin sam-
eiginlegu vandamál sættu alla við
siika almenna skerðingu eignar-
rjettarins.
Þær vörur, sem voru dýrastar
í bænum, voru kerti, bensín, út-
varpsrafhlöður ög ullarteppi. Flest
um öðrum varningi var nóg af.
í fyrstu keyptu Þjóðverjar mik-
ið af allskonar varningi, t. d. ým-
iskonar fatnaði og gripum til
minja. Jeg man eftir því að við
spurðum þá eitt sinn að því, hvað
þeir ætluðu sjer að gera með
þessa gripi, og er þeir sögðust
ætla að hafa þá með sjer til
Þýskalands, brostum við að þeim.
Ætluðu þeir að synda með þá
heim ?
*
Englendingar þeir, sem teknir
höfðu verið til fanga, voru fyrst
geymdir á gistihúsinu Iris. Þeir
voru þar 109 saman í litlum hiisa
kynnum.
Jeg þekti nokkra af hinum
ensku föngum, m. a. skipstjóra á
einu bresku skipi. Jeg hafði sem
fulltrúi Loyds verið um borð hjá
honum og átt við hann tal áður
en innrásin hófst. Til Noregs, a.
m. k. ekki til Narvik, gætu Þjóð-
verjar aldrei komið, hjelt hanu
fram.
Þegar jeg fór í land veitti jeg
athvgli stóru þýsku hvalveiáamóð-
urskipi. Það hafði komið fjrrir
nokkrum dögum og reyndist koma
þess vera einn liður í innrásar-
undirbúningnum. Mun það hafa
verið útbúið sem olíubirgðaskip
fyrir þýsk herskip, en ýktar sög-
ur munu hafa gengið um herlið
þar innanborðs.
Fyrstu daga viðureignarinnar
kviknaði í því við skothríð Breta
og var það í heila viku að brenna.
★
— Eftir hernámið stöðvaðist
öll framleiðslustarfsemi í Narvik.
Bæjarstjórnin reyndi að halda
uppi venjulegri opinberri vinnu
og jafnvel að auka hana á ýmsa
vegu. En við höfðum lítið fje
handa á milli og áherslu varð að
leggja á að spara, því vörubirgð-
ir voru takmarkaðar. Kaupgreiðsi
ur í reiðu fje voru jafnan til
allra, 100—250 kr. á mánuði eftir
framfærsluþunga. Ef maður borð-
aði ókeypis á einhverjum hinna
opinberu matstaða, voru lág-
markslaunin 50 kr. Það var skort-
ur á kartöflum, grænmeti, mjólk
og nýjum mat, en enginn hungr-
aði þó.
Mjólkin úr hinum 30—40 kúm
í bænum var nákvæmlega skömt-
uð.
Enginn greiddi húsaleigu með-
an á hernáminu stóð, húsnæðis-
málin voru í of lausu lofti tii
þess að það þætti kleift.
Áður en bærinn var eyðilagð-
ur var líka nokkurnveginn nægi-
legt húsrúm. Meðan hin þýsku yf-
irráð stóðu yfir voru íbúarnir um
4000 þús., en voru áður 10 þús.
f peningamálunum varð að gera
sjerstakar ráðstafanir. Lagt var
hald á svo að segja alt reiðufje
banká bæjarins. Bærinn tók út
mestalt fje Verslunarbankans og