Lesbók Morgunblaðsins - 02.08.1942, Blaðsíða 2

242
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Frá móttökunum þ. 25. nóvember 1905, er Hákon konungur, Maud
drottning og Ólafur krónprins komu til Osló. Forsætisráðherrann,
Chr. Mickelsen, er að heilsa konungi. Konungur heldur á prinsinum
á handleggnum.
Það var fyrsta skref Noregs í
utanríkismálum að leita til Dan-
merkur um konungsefni. Það var
þá sjálfsagt, að stjórnin sneri sjer
til Carls Danaprins. Enskur eða
þýskur prins hefði staðið fjarri
þjóðinni og kjörið hefði getað
dregið Noreg inn í öldurót heims-
stjórnmálanna.
Carl prins var af fyrri konungs
ætt vorri, næstelsti sonur Friðriks
ríkiserfingja Dana og dótturson-
ur hins ástsæla konungs Carls
XV. Hann var kvæntur Maud
konungsdóttur, dóttur Játvarðs
VII. Hann var maður á besta
skeiði; hann var sjóliðsforingi.
Hann hafði aðeins tvisvar komið
til Noregs, og hinn djarfmannlegi
nútímahugsunarháttur hans var
f jarlægur söguöldinni.
Það kom brátt í 1 jós, að Nor-
egur hafði fundið rjettan mann.
Þó að Carl prins hefði ekki haft
áhuga á stjórnmálum áður, kom
í ljós, að í honum var ósvikið
stjórnmálamannseðli. í hinum mik
ilsverðu og afdrifaríku atburðum,
sem gerðust sumarið og haustið
1905, var það hinn ungi sjóliðs-
foringi, en ekki stjórnmálamenn
og stjórnarerindrekar, sem fundu
öruggustu stefnuna.
Carl prins kvaðst fús að taka
við kórónu Noregs, ef til kæmi,
en þó því aðeins, að hann gerði
Noregi gagn með því. Hann vildi
ekki vera konungsefni, sem sækt-
ist eftir kórónu. Hann lýsti auk
þess yfir því, að hann gæti ekki
farið án leyfis afa síns Kristjáns
konungs IX. Með óvenjulegri ein-
beitni vjek hann ekki frá þess-
um skilmálum í refskák stjórn-
málamannanna um sumarið. Leið-
togar Noregs og Játvarður VII.
tengdafaðir hans, lögðu fast að
honum, en hann stóð fastur fyrir
öllum áhlaupum. Hann varð —
ságði hann — að vera trúr kon-
ungi sínum og föðurlandi. Og það
var vilji hans, sem bar sigur af
hólmi. Þegar konungskjör var á
ný til umræðu um haustið, eftir
að Karlstadsamningurinn milli
Noregs og Svíþjóðar hafði verið
gerður, vildi norska stjórnin og
mikill meiri hluti Stórþingsins, að
þingið gengi til konungskjörs. Þá
hófu lýðveldissinnar harðvítuga
barátt.u Þeir kröfðust þjóðarat-
kvæðis. En stjórnin sat við sinn
keip'. Þá tók Carl prins í taum-
ana og rjeð sjálfur stefnu atburð-
anna. Hlutverk sitt, sagði hann,
hlyti að vera það, að sameina
norsku þjóðina, en ekki að gera
hana sjálfri sjer sundurþykka.
Því yrði hann að krefjast úr-
skurðar þjóðarinnar sjálfray.
Fridtjof Nansen var sendur til
þess að telja honum hughvarf, en
þrátt fyrir það mikla álit og
traust, sem menn báru til hans,
og fortölugáfur hans tókst það
ekki. Konungsefni sagði fortaks-
laust, að hann vildi ekki koma
gegn vilja norsku þjóðarinnar.
Hann vildi ekki koma sem flokks-
konungur. Konungurinn yrði að
vera flokkunum ofar. Að öðrum
kosti vildi hann heldur vera það,
sem hann var, liðsforingi í Dan-
mörku.
Hin ákveðna og virðulega fram-
koma Carls prins og skynsamleg
rök hans höfðu mikil áhrif á Nan-
sen, en þó gafst hann ekki upp.
Hann fjekk Friðrik konungsefni
og dönsku stjórnina, að undan-
skildum utanríkisráðherranum, í
iið með sjer, en prin^inn var ó-
hagganlegur. Þetta varð til þess,
að norska stjórnin kom með miðl-
unartillögu þess efnis, að Stór-
þingið skyldi veita stjórninni um-
boð til þess að bjóða Carl prinsi
konungstign, með þeim skilmál-
um, að norska þjóðin fjellist á
það með þjóðaratkvæði.
Það var þannig Carl prins, sem
lagði sjálfur grundvöll konung-