Lesbók Morgunblaðsins - 02.08.1942, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ' \
243
dæmis síns. Hann vildi vera þjóð-
konungur, vörður stjórnskipun-
arlaganna.
Það er við þessa frumhugsun,
sem hann hefur haldið fulla trygð
alla sína löngu stjórnartíð, og
það er hún, sem hefir veitt hon-
;a<j ‘ngo^sgB oas ran
foringi lýðveldissinna 1905 hylt
hann á afmælisdegi hans, 3. á-
gúst 1940, með þessum orðum:
„Árið 1905 vakti Hákon konung-
ur _ yfir sjálfsákvörðunarrjetti
norsku þjóðarinnar. Þess vegna
stendur hann í dag sem fremsti
forvígismaður frelsis og sjálfstæð-
is Noregs“.
Það var engan veginn auðveit
hlutverk, sem beið Hákonar YII.
Hann var ókunnur öllum aðstæð-
um, og við sambandsslitin misti
konungsvaldið mörg af forrjett-
indum sínum. Á stjórnarárum
hans lifðu Norðmenn uppgangs-
tíma, en einnig illviðraköst, með
nýjabrumi í fjárhags- og fjelags-
málaefnum, sem ollu breytingum
á flokkaskipun og miklum and-
stæðum. Það nægir að nefna
heimsstyrjöldina, kreppuna að
henni lokinni, með verðbólgu og
atvinnuskorti, sem um skeið lyfti
undir kommúnistastefnuna. Þá
þurfti hinn krýndi konungur
mikla lægni og mikil hyggindi til
þess að stýra þjóðarfleyginu ó- -
sköddu út úr óveðrinu. En Há->
kon konungur reyndist ekki að-
eins vandanum vaxinn, hann óx
af honum.
Hann var sannur lýðræðissinni,
án þess að glata við það kon-
ungsmetnaði sínum. Einkalíf kon-
ungs og drotningar var óbrotið.
Þau höfðu ekki stóra hirð, og
þau ljetu Ólaf, son sinn, ganga í
skóla, eins og hvern annan norsk-
an dreng, og gerðu úr honum
duglega skíðamann, siglingamann
og íþróttagarp.
í allri framkomu út á við sýndi
hann örugga háttprýði. Hann fann
jafnan þau orð, sem við átti. Hann
gerði aldrei neitt, sem sætti gagn-
rýni. Við einstaka tækifæri var
það einmitt konungurinn sem
hitti naglann best á höfuðið.
Hann kyntist Iandi og þjóð á
ferðalðgum og í viðræðum við
fjölda manna. Hann fylgdist ná-
kvæmlega með öllu með því að
lesa fjölda blaða víðsvegar um
landið og kynti sjer nákvæm-
lega öll stjórnarskjöl. Það kom
ósjaldan fyrir á síðari árum, að
mál voru endursend til frekari í-
hugunar, eftir að konungurinn
hafði sagt álit sitt um þau í rík->
isráði.
Hann hefir sjerstakan áhuga á
utanríkismálum, og í þeim efnum
gat hann einkum á styrjaldarár-
unum unnið landi sínu gagn.
Hann varð smám saman mjög
hygginn ráðunautur ríkisstjórna
sinna. í stjórnmálum hafði hann
furðulega örugga eðlisávísun, en
hann gætti þess vandlega, að taka
eltki í taumana sem konungur. í
stjórnmyndunarvandræðunum
1928, þegar borgarflokkarnir vildu
ekki standa saman um stjórnar-
myndun, eftir að verkamanna-
flokkurinn var orðinn stærsti
flokkur í þinginu, tók konungu/
það upp hjá sjálfum sjer, eftir
að hafa talað við forsetaráð Stór-
þingsins, að bjóða verkamanna-
flokknum að mynda stjórn. Þetta
var óvænt og djarflegt skref;
verkamannaflokkurinn var þá
byltingarsinnaður og mjög mót-
snúinn konungdæminu. Þetta kom
ekki að gagni þá, því að verk-
mannastjórnin varð að víkja eftir
aðeins hálfan mánuð í uppnám-
inu, sem af þessu varð, en þegar
til lengdar ljet, kom í ljós, að
konungur hafði sjeð rjett. Þetta
var fyrsta skrefið í þá átt að
draga saman sættir með and-
stæðum í stjórnmálum og fjelags-
málum og þetta veitti verka-
mannastéttinni örugt traust á
hlutlausu og raunsæju viðhorfi
konungsins og sýndi henni og
sannaði, að hann hjelt orð sín frá
1905. Hann var ekki flokkskon-
ungur. Hann var hátt hafinn yf-
ir stjórnmálaþrasið. Þegar Quisl-
ing var landvarnaráðherra 1932
og þrumaði gegn norskum verka-
lýð, kallaði þá þjóðníðinga, sagði
konungur við hann: „Norskir
verkamenn eru jafngóðir Norð-
menn sem þjer“. Það kom einnig
í Ijós 1940, hver var þjóðníðing-
ur. Þegar Nygaardsvold myndaði
stjórn sína 1935, hófst góð sam-
vinna með Hákoni konungi og
fulltrúum verkamanna, sem varð
að nánum fjelagsskap í ófriðnum.
Því betur sem norska þjóðin í
öllum stjettum kyntist konungi,
því vænna þótti henni um hann
og því meir virti hún hann.
Orðin, sem Michelsen forsætis-
ráðherra fagnaði konungi með ár-
ið 1905, reyndust spámannlega
mælt: • -
„Hægt og heitt skal ást kon-
ungs til síns nýja föðurlands
kvikna og dafna, meðan hann
vinnur sitt mikla og dýrlega hlut-
verk í trúnaði við land og þjóð.
Innilegar og heitar skal hún ber-
ast mót oss, eftir því sem kon-
ungurinn grær saman við þjóð
sína, við þjóðlíf hennar í fortíð
og nútíð, við kjör hennar og
starf í blíðu og stríðu. Hispurs-
laus og blátt áfram, eins og þjóð-
in sjálf mun hann vinna sitt kon-
ungsstarf meðal vor. Þannig skal
hamingja vor og heiður einnig
verða hamingja og heiður hans“.
Þess vegna gerist hann leiðtogi
um leið og Þjóðverjar rjeðust á
Noreg. Þjóðin bar fult traust til
hans, af því að hann hafði verið
samur og jafn öll þessi ár, og hún
skygndist einnig nú sem forðum
eftir gullhjálminum. Þegar í stað
beitti konungur sjer fyrir því að
verjast. Þegar þýski sendiherr-
ann, Bráuer, tilkynnti konungi í
viðtali, sem hann átti við hann
10. apríl í Elverum, að Hitler
krefðist þess, að Quisling yrði
forsætisráðherra, neitaði konung-
ur því afdráttarlaust. Hann var
þá í samræmi við stefnu sína
1905. Ef hann hefði tekið við land
ráðamanni án rjetts umboðs þjóð-
arinnar, eftir skipun Þjóðverja,
hefði hann brotið í bág v:ð stjórn-
skipunina og alla lífsskoðun sína.
Hann skýrði stjórninni frá því, að
hann vildi e’kki ljúka konungs-
starfi sínu með þessu móti. Þá
hefði hann ekkert framar að gera
í Noregi, og ef stjórnin gengi að
kröfum Þjóðverja, afsalaði hanu
sjer og sinni ætt konungstign-
inni.
Það »var gifta Noregs ,að kon-
Framh. á bls. 248.