Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1942, Qupperneq 2

266
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
og jeg komst brátt að raun um,
að enginn kunni ensku, að einum
eða tveim mönnum undanteknum.
Jeg átti því ekki annars kost en
að læra dönsku eins fljótt og auð-
ið væri, því að mjer skildist, að
hún væri miklum mun auðveldari.
í þessu skyni mataðist jeg með
sýslumanni einum í nágranna-
sýslu, sem varð að dveljast í
Reykjavík þennan vetur. Mötu-
nautur minn var greindur maður
og fjörugur, fann ef till vill full-
mikið til sýslumannstignar sinnar
og vildi, að aðrir litu eins á, en
að öllu samanlögðu skemtilegur
fjelagi. Yið töluðum í fyrstu sam-
an á latínu, og við daglega iðkun
varð okkur brátt ljettara að orða
hugsanir okkar. Dálitlum stirð-
leika olli það, að við höfðum mis-
munandi framburð, því að íslend-
ingar bera fram eins og ítalar.
En ekki leið á löngu áður en
við hættum við hið lærða mál og
vorum sammála um að tala
dönsku, og við það mál hjeldum
við síðan, meðan við vorum sam-
an.1)
I>að er svo sem auðvitað, að
mataræði okkar var ekki sjerlega
ríkmannlegt, hvorki að efni nje
matreiðslu; samt var viðurværið
fyrstu 2 mánuðina eins gott og
búast mætti við hvar sem væri
annarstaðar á Norðurlöndum. En
þegar vetraði, tók mjög að rýrna
um aðföngin. Nýtt kjöt hvarf
smám saman; í stað þess kom
hangikjöt, sem særði tunguna,
og dagleg neysla þorsks, án nokk-
urs útáláts annars en soðsins af
honum, gerði miðdagsver'ð okkar
heldur en ekki fábreytilegan. Ein-
staka sinnum var okkur gætt á
söltuðum laxi eða kjöti af ný-
bornum kálfi, en venjulega var
slíkt lostæti ekki á borðum nema
á tyllidögum.
Samt tók þetta langt fram við-
urværi alþýðunnar; verður auð-
vitað að gera ráð fyrir, að mat-
aræði hennar hafi verið eftir fá-
tækt híbýlanna og óbrotnu líf-
erni hennar yfirleitt. Hertur
þorskur, ósaltaður, er aðalviður-
væri alþýðu manna; hann kemur
*) Sýslumaður þessi var Stefán
Gunnlaugsson, síðar bæjarfógeti í
Reykjavík.
í stað brauðs, sem menlT bragða
sjaldan, og er etinn hrár og smjör
við, eftir að hann hefur verið bar-
inn rækilega með þungri stein-
sleggju. Þannig tilreiddur er
hann í sjálfu sjer engan veginn
ólystugur, og ef nýtt smjör eða
saltað væri haft við honum, en
ekki súrt, eins og altaf er, væri
þessi matur ekki aðfinsluverður.
Að menn taka súrt smjör fram
yfir saltað hlýtur að stafa af því,
að salt er aðflutt vara, það er
hnossgæti, !sem fáir einir upp til
sveita geta veitt sjer. Það er að
minsta kosti víst, að salt er jafn-
vel mjög lítið notað til þess að
varðveita kjöt, því að það er jafn-
an reykt til vetrarins, og fiskur-
inn aðeins flattur og þurkaður
úti. Þó að brauð sje ekki etið ut-
an Reykjavíkur, þá hafa menn
rúggraut einu sinni á dag og
stundum flatbrauð úr sama efni.
Vindmyllur eru fáar; ef til vill
eru myllurnar í Keflavík og
Reykjavík bestar; og þar sem
vatnsafl er hvergi hagnýtt, þó að
þetes sje alstaðar nægur kostur í
fossum og flúðum, verða bændur
að notast við handkvarnir til þess
að mala kornið; er það bæði
miklu erfiðara og tímafrekara,
auk þess sem kornið malast ver.
Skortur á grænmeti og nauðsyn
íslendinga á að lifa eingöngu á
matvælum úr dýraríkinu veldur
ýmsum hörundskvillum, sem geta
oft orðið mjög alvarlegir vegna
hirðuleysis í upphafi. Það lítið
grænmeti sem þeir nota er í besta
lagi mjög vanþroska og auk þess
mjög sjaldgæft, því að fræ er
sjaldan flutt upp til sveita úr
kaupstöðunum. Nálega eini jurta-
rjettur, sem þeir neyta, er eins-
konar jafningur úr fjallagrösum,
þau eru ekki ósvipuð fífilblöðum,
með grænbrúnum blöðum og brún-
irnar tentar. í dölum er gnægð
af þeim, og þar sem þau eru
kvoðumikil, má gera af þeim mjög
bragðgóða súpu, með því að bæta
hana með rjóma og sykri, en fyrst
eru grösin soðin í mörgum vötnum
til þess að ná úr þeim remmunni.
En sá matur, sem flestum þykir
mest til koma, er hákall; af hon-
um er mikil gnægð við strendur
Islands. Áður en hann er hæfur
til átu verður hann að liggja graf-
inn í sandi nokkur misseri, og þeg-
ar hann við þessa geymslu er nógu
vel orðinn, er hann sagður lík-
ur svínakjöti á bragðið, en svo er
mikill ódaunn af honum, að eng-
in leið er að koma nálægt manni,
sem hefur bragðað minsta bita af
hákarli fyrir þrem vikum. Þetta
telja menn þó ekki næga ástæðu
til þess að hafna honum, og jeg
verð að segja það, að íslendingar
eru jafnsólgnir í bragðmikinn mat
og mestu sælkerar; hvort sem um
er að ræða hreindýrakjöt eða
skötu, þá er talið nægilegt að
þurka það í fáeinar vikur. Ef það
væri ekki illgirnislegt, mætti
bregða þeim um hrossakjötsát, en
þess er skylt að geta, að hrossa-
kjöts er ekki neytt nema á nokkr-
um stöðum, og eru þeir menn
kallaðir hrossaætur, og er talið
smánaryrði.
Yið fjelagar þurftuin aldrei að
grípa til þessara ráða, en samt
skorti okkur jafnvel jarðepli um
hríð, og voru þau ekki á borðum
hjá okkur fyr en póstskipið var
komið. Fimm eða sex sinnum um
veturinn var komið með geldneyti
til bæjarins; keypti þá einhver
kaupmaðurinn uxann og sendi boð
um þennan óvenjulega atburð um
bæinn, svo að hVer og einn gæti
skrifað sig fyrir því, sem hann
óskaði að kaupa. Kjötið var
venjulega Ijelegt og var selt á tvö
pence pundið; samt gátu aðeins
efnaðri íbúarnir veitt sjer það.
Kindakjöt er aftur á móti sjer-
staklega gott, og feitt fram í
október. Eftir þann tíma er það
venjulega ekki etið nýtt, því að
fjeð fer þá að leggja af, og er þá
slátrað nægilega miklu til þess að
endast veturinn.
m veturinn hittust nokkrir
kaupmenn á hverju kvöldi
og spiluðu í sífellu, með lofsverðri
þrautseigju, frá kl. 6 til miðnætt-
is, og oft lengur, eitt og sama
spilið. Jeg minnist þess jafnvel
ekki að hafa heyrt annað spil en
lomber nefnt á nafn meðal þeirra;
svörtu ásarnir tóku alla athygli
þeirra, og spilamennirnir höfðu
sjaldan augun af spilunum, nema
til þess að kveikja sjer í vindli
eða súpa á toddýi, og mæltu varla
orð af vörum. Eini kosturinn, sem
jeg gat fundið við þetta spil, sem