Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1942, Blaðsíða 3

LE8BÖK MORGUNBLAÐSINS
871
gengur mikil hraunálma til norð-
urs og er það kvísl úr henni, sem
fallið hefir niður Hraundalinn. Við
vesturrönd hraunsins, austur og
suður af Steinfelli er Jökuldæla-
drag eða Jökuldælaflæða, en norð-
ur af féllinu er tjörn og rennur
úr henni all vatnsmikill lækur,
norður gegnum hraunið og kvísl-
ast þar á ýmsa vegu. Er talsverð-
ur gróður inni í hrauninu með-
fram læknum. Þetta heitir Lauf-
rönd. Við austurjaðar hraunsins
eru svo Efri- og Neðri-Botnar.
Vatnið úr öllum þessum drögum
fellur til Hraunár. Lengra austur
með hraunbrúninni er Surtlu-
flæða. Þar eru syðstu upptök
öxnadalsár.
Af Steinfelli höldum við fyrst
norður á Laufröndina og síðan
norður með hrauninu að vestan.
Ótal uppsprettur koma upp í vik-
um og drögum milli grjótaldanna
og safnast í læk, sem fellur nið-
ur með hraunröndinni. Langt nið-
ur með hrauninu komum við í
stórt vik. Vatnsmikill lækur
kemur eftir dragi, er liggur suður
úr vikinu. Norðan við lækinn er
breiður valllendisbali, en vestan
við hann flatt melbarð. Vestast á
balanum, meðfram melbarðinu, eru
nokkrir pyttir með baðvolgu
vatni. Eru þeir í röð frá S—N og
norðan í lækjarfarveginum við
hraunjaðarinn, í sömu stefnu,
kemur volgt vatn upp úr sprungu
í hryggmyndaðri hellu. Þetta heit-
ir líka Hitalaug og er hitinn
þarna áþekkur og í Hitalaug
syðri. Þama veljum við okkur
tjaldstað, á rennsljettum, dún-
mjúkum grasbala, kalt vatn á
aðra hönd, heitt á hina. Við þvo-
um hendur og fætur rækilega úr
ylvolgu vatninu, en andlitin verða
útundan, þau þorum við ekki að
væta. Kvöldið er kyrt og blítt,
ekkert heyrist nema gutlið í lækn-
um meðfram hrauninu og garg í
önd með unga, sem er að svamla
þar í straumnum. í hrauninu, hjer
fyrir austan okkur, á snæuglan
að halda til, en hún gerir ekkert
vart við sig, enda vör um sig.
Hraunið er úfið og fult af hraun-
stöpum, sem eru þaktir Ijósleitum
mosaskellum, svo það er auðvelt
fyrir ugluna að villa á sjer heim-
ildir.
Næsta dag tökum við fyrst
stefnu á Fljótshnjúk norðanverð-
an, en svo heitir há alda rjett við
fljótið, um 10 km. norður af Hita-
laug. Fljótið rennur í boga vest-
an við ölduna og eru þar á tveim-
ur stöðum mikil og sjerkennileg
gljúfur, rjett sunnan við hæðina
og vestur af henni norðanverðri.
Þau heita Syðra- og Ytra-Fljóts-
Við ætlum að skoða Ytra-
Fljótsgilið, þótt það sje dálítill
krókur. Spölkorn norðan við Hita-
laug fellur áin, sem safnast hefir
meðfram hraunjaðrinum, vestur
gegnum grjótöldurnar, niður í
dálítinn dal, sem liggur suður með
Fljótshnúknum, sameinast þar á,
sem kemur sunnan dalinn og fell-
ur síðan norður í Hrauná.
Fljótsgilið er ákaflega ein*
kennilegt og fallegt. Það er minst
100 m. djúpt og niðri á gilbarm-
inum rennur fljótið í mjóum
streng með fossum og flúðum.
iGilið er hlaðið upp úr mörgum
basaltlögum og eru sum stuðluð.
Gegnum basaltið, þvert á gilið,
hafa gengið margir gangar, seni
mynda stapa og bríkur út í gilið.
Á þessum bríkum sjást víða síl-
grænir töðutoppar, því þar verpa
heiðagæsirnar. í gilinu er mikill
gróður, stórvaxin hvönn og ýms-
ar blómjurtir. Á einum stað þyk-
ist jeg sjá dálitla skógartorfu.
Mikið af lindum fossar út gil-
börmunum milli blágrýtislag-
anna. Einkennilegt er það, að
víða í gilinu sjást kliprar og
heilar fyllur af móbergi eða mola-
bergi, ekki þó sem innskot milli
blágrýtisins, heldur innan í
sjálfu gljúfrinu, einkum í vikum
og meðfram göngunum. Þetta
bendir ótvírætt til þess, að eftir
að gilið var myndað, hefir það
fylst af ruðningi, sem hefir runn-
ið saman og orðíð að móbergi.
Seinna hefir vatn aftur grafið
móbergið úr gilinu að mestu, en
hjer og þar 'hafa þó smá mó-
bergsfyllur orðið eftir. Þarna við
Fljótsgilið fáum við dynjandi úr-
felli, hálfgerða krapahríð, þó í
logni, en sú ádrepa stóð ekki
lengi.
Skamt norðan við Fljótsgilið
komum við að jaðri hraunsins,
sem runnið hefir niður Hraun-
dalinn. Hrauná rennur niður
gegnum hraunið. Þar eru allar
þær óteljandi lindir, sem falla
til Hraundals, komnar í einn far-
veg og er orðin úr þeim vatns-
mikil á. Við förum úr sokkum
og buxum og vöðum ána. Hún er
köld, nokkuð ströng, en vaðið
gott. Hraunið hefir runnið hjer
góðan spöl norður Fljótsdalinn
og breiðst yfir allan dalsbotninn,
en síðan hefir borist möl og sand-
ur í hraunið, svo nú standa að-
eins toppar hraunhólanna upp úr
og líta út álengdar eins og mykju-
hlöss á sljettum velli. Meðfram
hlíðum dalsins, beggja vegna, eru
melþúfur. Dálítið norðar en
Hraundalsmynnið, vestan fljóts,
skerst Kiðagil vestur í hlíðarnar.
Ennþá norðar fellur fljótið alveg
upp að austurhlíðum dalsins, sem
verða snarbrattar á löngum kafla.
Þar heita Syðri- og Ytri-Múli og
skilur Illagil á milli þeirra. Þarna
norður með múlunum hefir fljót-
ið skorið sjer farveg niður milli
hratxnsins og hlíðarinnar; þar sem
það fellur fram af hrauninu er
dálítill foss. Síðan er hraunvegg-
urinn að vestan 10—20 m. hár,
þverhníptur og þráðbeinn á löng-
um köflum. Er þarna prýðilegur
þverskurður á hrauninu og sjest
hvernig hraunlögin eru alla vega
beygluð og mynda smáhella og
hvelfingar. Að austan er svo snar-
brött fjallshlíðin niður í fljótið.
Götutroðningar liggja þar hátt
uppi í hlíðinni, en ekki munu þeir
henta svimagjörnu fólki.
Norðan við múlana er Oxna-
dalur og förum við ytri Öxnadalsá
við mynni hans. Hún er miklu
vatnsminni en Hrauná. Hjer fyr-
ir norðan heitir hluti af Fljóts-
dalnum Rrókdalur og norðan í
honum tjöldum við við Syðri-
Lambá.
Þetta er síðasta nóttin okkar
á öræfunum og má þó fremur
segja, að við sjeum nú á tak-
mörkum bygða og öræfa. Hjer
fram hefir áður verið bygð. Eru
bæði munnmæli, örnefni, bæjarúst-
ir og uppblásin mannabein til
sannindamerkis um það. Yið ér-
um nú komnir á slóðir varðmann-