Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.1946, Side 10

262
LiESBÓK MORGUNBLAÐSINS
jafnvægisstöðu aftur er náð og enda
öllu lengra til baka, þar eð þetta ó-
eðliléga framskrið hafði aukið heild
arbráðnunina. Jökulhlaupin sem
slík þýða og mikla rýrnun ísmagns
ins því vatn þeirra mun að mestu
leyti, beint eða óbeint, vera tekið
úr jökulísnum. Sú aska er fellur á
yfirborð jökulsins í öskugosum get
ur í einstöku tilfellum hlíft eitt-
hvað við bráðnun, en þegar
fjær dregur eldstöðvunum eru hin
dökku öskulög venjulega svo þunn
að þau aðelns dekkja yfirborð
hjarnsins svo að það varpar minna
ljósi frá sjer en ella en bráðnar
því meir.
Það er því hægt að skýra einstöku
skyndiframskrið skriðjökla með gos
starfsemi en með því verða ekki
skýrð þau langvarandi framskrið,
sem raunverulega hafa átt sjer
stað.
Hugsanleg orsök til framskriðs-
ins væri sú, að eldstöðvar undir
þessum jöklum hefðu verið virk-
ari á fyrstu öldunum eftir að landið
bygðist en síðar. En nú má leiða að
því sterkar líkur að á fyrstu öld-
um íslands bygðár hafi aðaleld-
stöðvarnar undir Vatnajökli verið
minna virkar þá en síðar. Thorodd-
sen hjelt því fram að Skeiðarár-
jökull hefði haft sömu útbreiðslu
á þjóðveldistímanum og nú og færði
fyrir því nokkur rök, en hann gekk
of langt er hann taldi þetta sönnun
fyrir því, að engin veruleg loft-
lagsbreyting hefði átt sjer stað síð-
an land bygðiU. Líklegt má telja,
að á þjóðveldistímanum hafi aðal-
eldstöðvarnar undir Skeiðarár-
jökli, Grímsvötn, haft hægt um sig
eða jafnvel verið óvirkar með öllu.
Það er erfitt að hugsa sjer, að bygð
hafi getað haldist við á suðaustur-
hluta Skeiðarársands ef þar hefðu
flætt yfir jökulhlaup á stærð við
jökulhlaupin 1934 og 1938. — En
sannanlegt er, að á sljettunni norð-
Þessar tvær myndir af Morsárjökli í Öræfum gefa nokkra hugmynd
um eyðingu þess jökuls síðasta áratuginn. Efri myndin er tekin í ágúst
1935, sú neðri í ágúst 1945. Jökulfossinn undir örinni a er nú eyddur
niður í fast berg; ísstraumurinn viðb. nær ekki lengur niður á skriðjök-
ulstunguna. Haldi jökullinn áfram að eyðast með sama hraða og síðustu
áratugi, virðist þess ekki langt að bíða, að skriðjökulstungan slitni al-
gjörlega frá hjarnsvæði sínu. (S. Þ. foto.)
ur af Ingólfshöfða var bygð fram
yfir miðja 14. öld, enda er hvergi
getið goss í Skeiðarárjökli fyrir
þann tíma. En síðan um 1600 hafa
a. m. k. 25 jökulhlaup komið und-
an Skeiðarárjökli. Sje reiknað
með að heildarvatnsmagn hvers
hlaups sje 10 teningskílómetrar,
sem er minna en áætlað heildar-
vatnsmagn hlaupanna 1934 og 1938
og sje ennfremur gert ráð fyrir að
megnið af þessu vatni sje myndað