Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1949, Blaðsíða 4

296
LESBOK MORGUNBL'VÐSINS
„Fengu stjórnarvöldin enga rönd
reist við þessum og öðrum ójafn-
aði Bretans, en urðu að sitja og
standa eins og Parker vildi“.
Sjálfur rak Parker verslun hjer
og varð það ekki til að auka vin-
sældir hans, því að oft neitaði hann
að selja þær vörur, er upp gengn-
ar voru hjá öðrum kaupmönnum.
Þegar sykurlaust var, en Parker
hafði nógan sykur, vildi hann ekki
selja, .en ljet bera sykur á stígvjel
sín, svo að þau gljáðu betur, eins
og hann vildi storka mönnum með
því.
Fisk hafði hann fengið svo mik-
inn, að hann fermdi stórt skip. En
það var eins og forlögin vildu refsa
honum fyrir yfirgang hans, því að
skipið strandaði á Suðurnesjum.
Bjargaðist úr því allur farmurinn
og keypti Koefoed sýslumaður all-
aa fiskinn fyrir lítið verð og seldi
hann svo bændum aftur hóflegu
verði. Kom það að góðu haldi fyr-
ir marga, en sjálfur græddi Koe-
foed stórfje á þessu.
EKKI batnaði árferði enn og var
veturinn 1812 einhver sá harðasti
er komið hafði um 30 ára skeið.
Gekk þá sótt mikil í Reykjavík og
dóu margir. Um páskana voru svo
miklar hörkur að hesta kól til
bana vestra. Tók þá mjög að falla
fje um alt land, en allar bjargir
bannaðar af sjó. Hafís lá fyrir öllu
norðurlandi fram í ágúst. Dóu þá
fleiri menn en fæddust. Margir
komust á verðgang og varð það
eigi hamið, því að bjargarlevsi var
hvarvetna. „Gerðust stuldir og
hrifsan víða, en embættismenn
áttu það þá eitt með öðru verra
en áður með málaferli, að hvergi
fekst pappír, og þurfti þó þá sem
mest á að halda“.
Dýrtíð jókst enn gífurlega og
fellu bankaseðlar enn, svo að 12
voru á móti spesíu, en ekkert fekst
hjá kaupmönnum nema með afar-
kostum, og var Parker þar ekki
barnanna bestur. Var þá bágt á-
stand í Reykjavík. Segir Geir bisk-
up svo í brjefi: „Kauphöndlun vor
þykir flestum bág, ekki síst beim
sem ekki hafa nema pappírspen-
inga, sem nú eru teknir að verða
í litlu gildi. Að undanteknu nokkru
af byggi, er kaupstaður hjer mat-
arlaus, og lítið er um járn og færi.
Fisk sinn nærfelt allan hafa kaup-
menn selt til sveitarmanna, og það.
sem eftir var hefir Jón boli etið,
svo hjer er nú ekki heldur fisk að
fá“.
Biskup mátti hjer trútt um tala,
því að nokkru áður hafði Casten-
,skiöld orðið að hlutast til um það
að hann fengi mat fyrir banka-
seðla sína, svo að heimilið liði
ekki hungursneyð.
Ekkert hugsaði Parker um það
að flytja hingað vöru. Hafði hann
þó mörg skip í förum. Ljet hann
þau sigla hlaðin grjóti (kjalfestu)
frá Englandi og ætlaði að hlaða
þau hjer fiski. En það brást mjög
og sigldu skipin farmlaus heim
aftur.
Parker konsúll ljet á þessu ári
smíða hafskip hjer. Sóttist smíðin
seint, því að fæstir vildu fyrir hann
vinna. En enginn þorði þó að sýna
sig í beinum fjandskap við hann,
af ótta við ensku stjórnina.
Hann keypti þá einnig torfbæ,
sem stóð suður af smiðju innrjett-
mganna. Hafði þar áður verið í-
búð vefarasveina. Bæinn ljet Park
er rífa og síðan reisa þar Umbur-
hús. Var það ýmist kallað „enska
húsið“ eða „konsúlshúsið“. Seinna
eignaðist R. Tærgesen kaupmaður
hús þetta, ljet rífa það og byggja
nýtt hús í staðinn. Stendur það
enn og er nú Tjarnargata 5
Þrátt fyrir þau vandræði, sem
hjer voru, rökuðu kaupmenn sam-
an fje á þessum árum. Var hvort
tveggja að þeir seldu erlenda vöru
með uppsprengdu verði, en greiddu
ekki fyrir íslenskar afurðir nema
svo sem tíunda hlutann af því, sem
þær seldust fyrir erlendis. Bárust
kaupmenn og þjónar þeirra mjög
á, þótt „landstjórnarmenn hinir
lægri fengi varla ljereft í skyrtu“.
Parker og Savignac fóru utan um
haustið og urðu landsmenn því
fegnir og vonuðu að þeir kæmi
aldrei aftur. Hafði konsúllinn á
skipi sínu mikið af ull, sem hann
hafði keypt fyrir lítið verð.
Þá vofði hjer yfir hungursneyð.
Og til þess að afstýra henni tók
Castenskiöld það til bragðs að taka
allan þann matarforða, er fanga-
húsinu hafði verið ætlaður, en
sleppa föngunum, 39 að tölu, og
senda hvern heim á sína sveit. —
Taldi hann að betri afkoma væri
þá í sveitunum. En 300 manna
höfðu þá enga björg hjer um Nes-
in og voru „síðan 100 þeirra fædd-
ir í tukthúsinu á konungs kost, með
einni máltíð á dag“ og kaupmenn
tóku að sjer að fæða snauða menn.
NÆSTI VETUR (1814) lagðist
nokkuð misjafnt á, en var yfirleitt
milriur hjer syðra. En heilsufar
var víða mjög bágborið og er talið
að nokkrir menn hafi dáið af harð-
rjetti. Varð vetrarafli hjer lítill og
vöruskortur og peningaskortur.
Höfðu bankoseðlar nú fallið svo,
að rúgtunnan kostaði 200 ríkisdali.
Er það til marks um dýrtíðina. Dóu
þá fleiri en fæddust og urðu mann-
skaðar miklir. Er talið að 48 menn
hafi druknað.
Óli Sandholt var nú fyrir ensku
versluninni og var óvinsæll. Má til
þess telja eitt dæmi. Honum hafði
orðið það, að hann skar á þvotta-
snúru konu nokkurrar, en þau
sömdu það með sjer. En þegar
Castenskiöld heyrði þetta, kallaði
hann það svo mikið ofríkisverk,
að slíkt mætti ekki þola í bænum
Skipaði hann að taka það upp sem
sakamál og gerði landfógeti það,