Lesbók Morgunblaðsins - 20.08.1950, Blaðsíða 2

190
LESBOK MORlUNBLxAJÐSINS
raun um, að þótt húsin í Reykja-
vík sje ósjáleg hið ytra, þá fylgja
þeim hið innra öll þau þægindi,
sem nútíma menningarlíf útheimt-
ir. Hins sama varð jeg var í hús-
um annara góðra Reykvíkinga, sem
jeg heimsótti. Jeg gríp því þegar
tækifærið til þess að vara lesand-
ann við að halda að Reykjavík sje
einhver ómenningar staður. Þvert
á móti. Um lifnaðarháttu og híbýla-
prýði er Reykjavík alveg á borð
við Kaupmannahöfn. Og meðal í-
búa hennar eru margir gáfaðir og
lærðir menn.
Húsin eru að vísu lítil. Það eru
einlyft timburhús með háum þök-
um, og aðeins sú hlið, sem snýr
að götunni, er máluð, annars eru
húsin tjörguð. En hið innra eru
þau viðkunnanleg og vistleg.
Borgin er ekki stór. Þar eru ekki
nema þrjár götur samhliða strand-
lengjunni — og í rauninni ekki
nema tvær bygðar — og svo eru
þar þrjár þvergötur. En svo er
auk þess óregluleg bygð torfbæa
á báðar hendur, og sunnan við
bæinn er tjörnin. Opinberar bygg-
, ingar eru dómkirkjan, latínuskól-
inn og stiptamtmannshúsið.
Reykjavík er snotur borg, með
reglulegum götum, sem að vísu
eru ekki steinlagðar, en þó þurrar
og hreinlegar á sumrin. Akstur
er alveg óþektur hjer í landi og
hjer er enginn vagn, en allir flutn-
ingar fara fram á hestum. Reykja-
vík stendur á fallegum stað og út-
sýni þaðan yfir hina fögru höfn,
dimmbláan sjóinn úti fyrir og til
hinnar tignarlegu Esju í baksýn, er
sannarlega hrífandi.
ÍBÚAR Reykjavíkur er blandaðir,
að nokkru leyti danskir, að nokkru
leyti islenskir. Flestir kaupmenn-
irnir eru danskir, en íslenskir eru
embættismennirnir, iðnaðarmenn
og sjómennirnir. Alls eru þarna
um 1500 íbúar, en sje taldir með
allir, sem búa í nágrenninu, þá er
fólksfjöldinn um 2000.
Ef dæma má eftir þeirri viðhöfn,
sem er í heimilum þeirra kaup-
manna, sem jeg kom til, eigi að-
eins í Reykjavík, heldur einnig út
um land, þá liggur mjer við að
ætla að það sje stórgróðafyrirtæki
að reka verslun hjer í landi. Það
eru að vísu ekki nema nokkrir
kaupmenn, sem eru búsettir þar
sjálfir, heldur hafa flestir verslun-
arstjóra fyrir sig. En þar sem þeir
hafa vissan ágóðahluta af verslun-
inni, þá má á lifnaðarháttum
þeirra marka nokkuð hvernig versl
unin gengur. Og jeg endurtek það,
að jeg held að hún sje stórgróða-
vegur. Að minnsta kosti var hún
svo fram til 1854, er hún var gefin
frjáls. Nú skiftist gróðinn í fleiri
staði. Þess vegna er nú vanavið-
kvæði hjá kaupmönnum: „Það
borgar sig ekki að versla“, en þeir
bæta jafnan við: — ,,ekki eins vel
og áður“.
Biskup situr í Reykjavík og
hann og stiptamtmaður eru há-
yfirvöldin í landinu. Aðeins ein
fræðslustofnun er til í landinu,
skólinn í Reykjavík, sem er rekinn
með sama sniði og sams konar skól-
ar í Danmörku. Þar eru milli 40
og 50 nemendur, og þeir ganga
flestir í gegn um alla bekki og
Ijúka stúdentsprófi. Á seinasta ára-
tug hefir það gerst, að Reykjavík
er orðin aðal menntasetur landsins
og aðsetur helstu embættismanna.
Ekki hafa allir verið ánægðir með
það, en þetta er þó til mikilla bóta.
í byrjun þessarar aldar var Reykja
vík ekki annað en ósjálegt þorp,
en nú eru þar margir mentamenn,
sem munu áreiðanlega eiga hægra
með að vinna landi sínu gagn held-
ur en á meðan þeir voru búsettir
hingað og þangað og höfðu ekkert
samband sín á milli.
Á þessum árum hefir einnig ver-
ið stofnað bókasafn í Reykjavík og
eru nú í því um 8000 bindi. Enn
fremur er farið að gefa út blöð
þar, „Þjóðólf“, sem kemur út 48
sinnum á ári, og „íslending“, sem
er að vísu stærra blað, en kemur
ekki jafn oft út. í Reykjavík er
prentsmiðja, „Landsprentsmiðjan“,
og hefii hún einkarjett á að gefa
út guðsorðabækur. Önnur prent-
smiðja er á Akureyri og þar er
gefið út þriðja blaðið, sem heitir
„Norðanfari“. (Prentlistin kom til
íslands 1531, og það ár kom út
frysta prentaða bókin þar).
Þegar jeg kom í land og sá hve
mikill snjór var í fjöllum, varð
mjer ljóst að jeg mundi ekki kom-
ast á stað til Austurlands fyr en
seint og um síðir. Vorið hafði ver-
ið ákaflega kalt á íslandi, bæði
vegna þess hve mikill snjór kom
um veturinn og að hafísinn læsti
öllu Norðurlandi. Það var því ekki
kominn svo mikill gróður að hægt
væri að ferðast á hestum, enda
erfitt að fá hest í holdum.
Sem betur fór var margt skemti-
legt að skoða í nágrenni Reykjavík-
ur, svo að mjer þurfti ekki að leið-
ast þessar þrjár vikur, sem jeg varð
að bíða þar. Jeg keypti tvo hesta
og fór á þeim stuttar ferðir og
aflaði mjer við það margra upp-
lýsinga um landið og þekkingar á
þjóðinni.
NÆSTA umhverfi Reykjavíkur
var heldur eyðilegt þegar jeg kom
þangað, og það er aldrei fagurt.
Fjöllin voru kuldaleg á svip og
láglendið gulgrátt, eins og það kom
undan snjónum. Menn kalla þetta
mela, og þeir eru mjög algengir á
íslandi og að mestu alveg gróður-
lausir. Þó er þeim ekki alls varn-
að. Ef maður fer að athuga þessa
mela, þá tekur maður eftir því að
smásteinar liggja eftir þeim í regiu
legum rákum líkt og framræslu-
skurðir, en á milli er sljettur sand-
ur. Steenstrup prófessor hefir hina