Lesbók Morgunblaðsins - 29.07.1951, Blaðsíða 7

,ESBÓK MORGUNBLAÐSINS
371
Holtin Hófust nú alt í einu miklar
og aivarlegar samræður út af ferða-
laginu. Það kom þá upp úr kafinu
að helmingur ferðamannanna ætlaði
ekki lengra en að Veiðivötnum og
hugðist stunda þar veiðar í óleyfi á
ineðan iunir ierðuðust norður um
öræfin.
HVER Á VEIÐI í VEIÐI-
VÖTNUM?
Síðan bílvaðið fanst á Tungnaá,
hafa bændur á Landi gerst áhyggju-
fullir út af þvi að þangað muni
verða sá straumur veiðimanna, að
til fullrar rányrkju horfi um veiði-
skap í vötnunum, og þykjast þeir þá
missa spón úr aski sínum, því að
silungsveiðin hefir um langan aldur
verið hlunnindi fyrir þá. Fyrir nær
500 árum (1476) gekk sex manna
dómur um það að Ytri Völlum á
Landi að Holta og Landsveitir ætti
fuglaveiðar, grasatekju og rótagröft
„eða önnur gæði“ á svæðinu frá
Tungnaá til Sprengisands, frá Þjórsá
að Snjóöldu, „svo langt sem vötn
renna til og frá, hjeraða í millum“.
Hjer er að vísu ekki minst á silungs-
veiði, nema „önnur gæði“ eigi að
tákna hana. Mun það og hafa verið
hæpið að bændur í Holtum og á
Landi gæti eignað sjer hana einum,
því að bændur í Skaftártungu
stunduðu þar mikið veiðiskap og
þóttust hafa fullan rjett á því. Segir
Sveinn Pálsson læknir að til forna
hafi Skaftártungumenn lagt veiði í
vötnunum til jafns við heila vertíð
í Vestmannaeyum. Um 1740 fóru þó
Skaftártungumenn að vanrækja
þennan veiðiskap, en fóru á haustin
til álftaveiða og fjaðratekju að Veiði-
vötnum, því að fjaðrir voru þá dýr
verslunarvara. Þetta lagðist niður í
Skaftáreldum (1783), en þá áttu þó
Skaftártungumenn enn 2 báta við
vötnin. Síðan hafa Landmenn setið
nær einir að veiðinni, nema hvað
tveir bændur úr Eystra-Hreppi sóttu
þangað veiði nokkur ár um seinustu
aldamót og gerðu það í skjóli gam-
als samnings Landmanna og Gnúp-
verja, er heimilaði nytjaskifti í af-
rjettum þeirra.
Það er því að vonum að Land-
menn þykist eiga silungsveiðina í
Veiðivötnum, þó ekki væri af öðru
en gamalli hefð. Er þeim nú mjög í
mun að fá þann rjett viðurkendan,
en það gengur hálf stirðlega.
Um þetta er talað í bílunum og
sagt frá því að Landmenn hefði í
sumar gert tilraunir að hamla ferð-
um veiðimanna í vötnin. Fundur
hafði nýlega verið haldinn að Skarði
og þar gengið hjeraðsdómur um þetta
mál, en enginn vissi á hverja leið
hann hafði fallið. Gerðust veiðimenn
nú mjög áhyggjufullir er upp á Land-
ið kom. Voru uppi getgátur um það,
að setið mundi fyrir bílunum, gerð
í þeim leit og allar veiðistengurnar
og önnur veiðiáhöld tekið. Aðrir
heldu því fram, að hættan væri meiri
á heimleið. Þá mundu Landmenn sitja
fyrir bílunum og hirða allan silung-
inn. Gerðust þá sumir herskáir, er
um það var rætt, og kváðust verja
veiði sína meðan þeir gæti uppi stað-
ið, nema því aðeins að sýslumaður
sjálfur stjórnaði fyrirsátinni.
Var nú ekið upp að Skarði. Þar
býr hreppstjórinn og þar liggur bíl-
vegurinn um hlaðið og er svo þröngt
milli kirkjugarðsveggs og bæarins, að
með naumindum er fært stórum bíl-
um. Og er við nú nálgumst bæinn,
sjest að bíll stendur þar yst í tröð-
unum. Þá urðu sumir langleitir og
hugsuðu víst sem svo, að þarna væri
fyrirsátin og við ættum ekki að fara
lengra án rannsóknar. En þetta
reyndist ekki jafn hættulegt og í
fyrstu virtist. Bíllinn hafði stað-
næmst þarna vegna þess að jarðýta
var að laga veginn utan við traðirn-
ar. Greiddist brátt úr þessu og kom-
ust bílarnir heilu og höldnu fram
hjá Skarði. Á Leirubakka er einnig
ekið um hlaðið, en er þar var engin
fyrirsát heldur, ljetti þessum nýu
„Vatnakörlum“ mikið og eftir það
var tekið upp ljettara hjal.
NAFN VATNANNA
Áður en lengra er haldið er rjett
að geta þess, að talsverðar deilur
hafa orðið út af því hvort vötnin
heiti heldur Fiskivötn eða Veiðivötn.
Landmenn hafa altaf kallað þau
Veiðivötn, og svo eru þau nefnd á
Uppdrætti íslands (Aðalkort bl. 6).
En Skaftártungumenn kalla þau jafn-
an Fiskivötn. í Njálssögu er á einunj
stað getið Fiskivatna í sambandi við
ferð Flosa að austan, og getur þar
alls ekki verið átt við vötnin fyrir
norðan Tungnaá. Er það því ætlan
margra, að þau vötn, sem nú nefn-
ast Álftavötn og eru skamt frá Eld-
gjá á syðra Fjallabaksvegi, muni upp-
haflega hafa heitið Fiskivötn og við
þau sje átt í Njálu. Skamt þaðan
hafi verið önnur vötn, sem hjetu
Álftavötn, en þau hafi fylst af ösku-
falli og horfið, og þá hafi nafn þeirra
færst yfir á Fiskivötnin, og Fiski-
vatnanafnið þá um leið á vötniii
norðan við Tungnaá. Verður hjer
hver að hafa það, er hánn telur rjett-
ast, en Veiðivatnanafninu er haldið
hier vegna þess að svo eru þau köll-
uð af þeim mönnum, sem lengst og
stöðugast hafa til vatnanna sótt.
AUÐNIN MÆTIR OKKUR
Efri Rangárvellir, eða Landsveit-
in eins og hún er nú venjulega nefnd,
hefir orðið fyrir þungum búsifjum af
nábýli við sandinn, og margir bæir
hafa farið þar í auðn vegna uppblást-
urs. Þarna hefir fyrrum verið þykk-
ur jarðvegur, og má enn sjá þess
merki á rofahnausum sem standa á
auðninni á stöku stað. Norðaustanátt-
in hefir verið hjer verst og má sjá
hvernig hún hefir notað sandinn til
þess að svifta af jarðvegí í stórum
spildum. Skai'ðsfjall og Stóruvalla-
lækur hafa þó hlíft suðvesturhluta
sveitarinnar. En fyrir ofan Skarð var
ægisandur á stóru svæði. Þar má nú
líta eitt af stórvirkjum hins yfirlæt-
islausa og hljedræga manns, Gunn-
laugs heitins Kristmundssonar sand-
græðslustjóra. Hann hefir brotið vald
norðaustanveðranna og sandsins á
bak aftur með því að girða sandana
og sá í þá melfræi. Eru nú komnir
miklir og grösugir melhólar um alt
þetta svæði og sandrokið heft. Þegar
maður lítur slíkt stórvirki, þar sem
einn maður hefir sigrast á þeim nátt-
úruöflum, er höfðu lagt mikinn hiuta
blómlegrar sveitar í auðn og ógnuðu
öllu hjeraðinu, þá verður manni
ljóst, að mennirnir, sem mest ber á,
eru ekki altaf þeir, sem vinna föð-
urlandinu mest gagn. Hin kyrláta
önn, sem fæstir taka eftir, verður
löngum sigursælli en bægslagangur
og hvalablástur skrumaranna. Og sá
maður, sem vinnur slíka sigra er
Gunnlaugur heitinn hefir unnið á
sandinum þarna, er öllum hershöfð-
ingjum meiri og sigurinn glæsilegri
en allir sigrar þeirra. Því að hier
hefir lífinu sjálfu verið hjálpað til
að sigra.
Galtalækur er nú efsti bær í bygð
og stendur á austustu gróðurtorfunni.
Þar fyrir ofan taka við hraun og