Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.1952, Síða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
14J
HAIMDRITA
L JOSIVIVNIIUM
EK EKKI FULLIMÆGJANDI
ÞVÍ liefur stundum verið hampað, að íslendingar ætti að vera ánægðir
ef þeir fengi ljósmyndir af fornritum sinum, sem geymd eru í dönsk-
um söfnum. Danska handritanefndin sneri sér til sérfræðinga á þessu
sviði, til þess að fá úr því skorið hvort ljósmyndir af handritunum og
ljósprentanir mundu vera jafn góðar og handritin sjálf. Svör séríræð-
inganna cru birt i skýrslu nefndarinnar og eru á þessa leið:
ENDA þótt það sé ákaflega þýð-
ingarmikið að nú er unnt að taka
ljósmyndir af handritum, liggur
hitt þó í augum uppi, að Ijósmyndir
geta ckki komið í stað handritanna
sjálfra. Þar sem skrift er góð og
læsileg í frumtextanum, verður
hún venjulega eins á ljósmynd. —
Stundum kemur það og fyrir að
hún verður enn læsilegri, vegna
þess að stafirnir koma skýrar fram
en í frumtextanum. En ef skrift er
máð og lítt læsileg í frumtexta, þá
kemur ljósmyndin að iitlu haldi.
Þar sést ekki annað en það, sem
augað getur greint, en oft er hægt
að komast fram úr frumtextanum
með því að láta birtu falla á hann
á ýmsan hátt eða með því að gegn-
umlýsa hann. Þar sem leiðréttingar
eru gerðar í frumtexta, er oft hægt
að sjá á honum sjálfum hvað undir
hefur staðið, vegna þess að blekið
í því, sem fyrst var skrifað og blek-
ið í leiðréttingunni hafa oft mis-
munandi blæbrigði. En á ljosmynd
arhjerað vestra. En þetta var alt
orðið um seinan. Þegar hann var á
leiðinni til hins nýa læknishjeraðs,
kom hann við á ísafirði og var þá
orðinn helsjúkur. Hann andaðist
þar hinn 18. apríl árið 1924, og var
öllum harmdauði, er til hans þektu.
Harm var aðeins tæplega 37 axa, er
hann andaðist.
fær allt blek venjulega sama blæ.
og þess vegna verður erfitt að skera
úr því livað fyrst hafi staðið og
hvað hafi verið ritað ofan í. Þar
sem eitthvað hefur verið út skafið
má oft sjá á frumritinu sjálfu hvað
þar hefur verið skrifað, en þar er
ljósmyndin alveg gagnslaus. Þar
sem eru lýstir stafir, eða myndir,
verður ljósmynd að sjálfsögðu
mjög ófulkomin, enda þótt hún sé
tekiú á htfilmu.
Þannig verður ljósmyndun af
sjálfum textanum mjög ófullkomin,
en hún verður þó langt um óiull-
komnari þegar ramisaka skal hand-
ritið sjálft, hvernig það hefur verið
bundið, arkatölu og hvað hinar
ýmsu arkir eru lúðar, en það gefur
bendingu um hvort handritinu hef-
ur áður verið skipt í tvær eða fleiri
bækur. Sama máli gildir um merki
þess að handritið hafi áður verið
bundið á annan hátt o. þ. h. Allt
þetta getur gefið bendingar urn
hvemig handntið hafi orðið til og
hve gamalt það er o. s. frv., en
þetta sest trauðla, eða alls ekki á
Ijósmynd. Sem dæmi þess hve
nauðsynlegt er að hafa sjálft hand-
ritið fyrir sér, er menn vilja rann-
saka það, má nefna handritið af
jarðabók Valdemars konungs. —
Sænskur vísindamaöur rannsakaði
það, en hafði eklh annað fyrir ser
en Ijosmynd af því. Har.n komst aö
þeirri niðurstoðu að þetta hefði
upphaflega verið 8 sjálfstæð hand-
rit, en hefði seinna verið sameinuð.
En það kemur glöggt í ljós, þegar
frumtextinn er rannsakaður, að
bókin hefur upprunalega verið
bundin snemma á miðöldum, senni-
lega á sama tíma og handritið varð
til og að það þess vegna er óbreytt
l'rá upphafi. Á ljósmyndunum varð
ein blaðsíða blettótt og hélt hinn
sænski vísindamaður því, að þetta
hefði einhvern tíma verið fremsta
blaðsiða. En í frumritinu er hún
ekki frábrugðin hinum blaðsíðun-
um.
í handritsbroti af jarðabók Hró-
arskeldubislcups, sem nú er í Sví-
þjóð, er nokkur hluti textans af-
máður, vegna þess að skinnið hefur
verið notað í bókband. Konungs-
bókasafn reyndi að láta ljósmynda
þetta við innrauða geisla. Þetta
mistókst. Þá var reynt að gegnum-
lýsa handritið og tókst það nokkru
betur. En beztur árangur náðist
með því að láta birtu falla á vissan
hátt á handritið. Þá kom skriftin í
ljós, enda þó að blekið væri horfið,
því að stafirnir komu fram eins og
örlítið upphleyptir á yfirborðinu.
Dr. Ellen Jörgensen getur þess í
útgáfu sinni af dönskum miðalda
árbókum, að á einum stað hafi hún
ekki komizt fram úr textanum arið
1916. en árið 1918 hafi sér tekizt að
lesa þetta við bjart dagsljós. Þetta
dæmi er engin undantekmng, held-
ur munu allir sem rannsaka forn
handrit, reka sig á þetta.
£• £ f-
— PABBI, hver var það sem fann upp
utvarpið?
— Þáá gerði Adam. drengur minn.
Rann Usði til efnið í hat^Jarajjr.