Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1952, Side 3

LESBÓK MORCUNBLAÐSINS
423
biðið með óþreyju, því að nú er
komið íram í ágúst. Og hvað er
dásamlegra en íslenzkt sumar?
Vestur á móts við Staðarhraun
yíirgefum við þjóðveginn og stefn-
um nú til fjalla. Staðarhraun hét
upphaflega „undir Hrauni“. Þegar
kirkja var byggð þar var það kall-
að Staður undir Iírauni og seinast
varð úr því Staðarhraun. Þar er
kirkja enn, en enginn prestur.
I fyrra var fullgerður akvegur
frá Staðarhrauni upp að Hítardal.
Áður var þar afskekkt. en nú má
búast við að straumur ferðamanna
beinist þangað, úr því að vegurinn
cr kominn. Menn sækiast eftir að
kanna ókunna stigu ef þeir geta
íerðazt í bil, en viðast hvar verða
þeir þó að leggja meira á sig en
sitja í bílnum, ef þeir eiga að haía
nokkurt gagn af ferðalaginu og
ekki á það sízt við hér.
Undra fagurt er að horfa upn til
Iíítardals í góðu veðri. Ég het' óvíða
séð jafn stórkostleg litbrigði, nema
þá helzt austur í Hornafirði eða
inni á öræfum. Rauðir litir og
purpuralitir eru vfirgnæfandi
næst, en gult og djúpbiátt er fiær
dregur. Þetta litskrúð stafar af því
að fjöllin austan dalsins eru öll um-
turnuð af eldsumbrotum. en vestan
dalsins er blágrýtið yfirgnæfandi.*
Yzt til vinstri er Fagraskógar-
fjall og suðaustur úr því skagar
móbergsfell burstabratt og með
ótal strókum og.strýtum efst, eins
og þar væri geisimikill hanakamb-
ur. Uppi í eggium þessa fells átti
Crettir heima i þrjú ár af útlegðar-
tíma sínum og því er fellið nefnt
Grettisbæli. Sagan segir, að gat
hafi verið í gegn um klettabrik efst,
og þar hafi hann hreiðrað um sig
* Hítardalur hefur stefnu frá suð-
vestri til norðausturs, en þar sem hir
er talað urti áttir í sambandi við fjöllin
er að honum liggja. er sagt að þau sé
austan hans og vestan, en sumir telja
þau sunnan hans og norðan.
að ráðum Björns Hítdælakappa.
Björn atti þá heima á Völlum, en
sá bær var fyrir norðan Hítaiá
skammt frá fellinu og fór í eyði
fyrir eitthvað 30 árum. Björn bjó
ekki ncma eitt ór þarna og íluttist
þá að Hólmi, ættaróðali sínu, sem
var inn við vatn og langt irá öðr-
um bæum. Er likfegt að Grettir
haii verið langdvölum með honum
þar, frcmur cn í fjallinu, enda segir
i Grettissögu, að liann haíi jainan
verið mcð birni „og rcyndu þeir
margan fræknleik“. Hitt er ótrú-
lcgra, sem sagan segir, að þeir haii
synt crtir éndiangri Hitará, frá
vatni til sævar, þvi að áin er svo
vatnslítil að oianverðu að hvergi
mun hægt að synda í henni. Þá
segir sagan að „þeir íærðu stéttir
þ-ær í ána, er síðan heíur aldrei úr
rekið, hvorki með vatnavöxtum né
ísalögum eða jöklagangi." Enn í
dag cr bent a stettir þessar skammt
íra Brúaríossi, en þaö munu vera
leiíar af lornum bxágrýtis þrösk-
uldi í armi. Ekki sést gatið í kletts-
eggjum íeilsins og kunnugir segja
að sjáli't bæli Grettis verði eigi
iundið lengur. En í sóknarlýsingu
1840 segir: „Eist í Fagraskógaríjaiii
eru tvær liellur sundur kloínar, á
hvörjar er gat eitt eða bora, sem
maður getur seiið í uppréttur —
mun það sú bora cr Grettir bjó í.“
Og Þorvaldur Thoroddsen segir að
þegar hann var þarna á íerð haii
„sézt gatið uppi, sem Grettir á að
liafa búið i.“ Grettir var i Hítar-
dal trá haustinu 1021 til vors 1024.
Eru þvi 928 ár síðan hann íór það-
an og breytast móbergsljöll á
skemmri tíma, svo að engan þarf
að undra þótt nú sé illt að íinna
bæii lians.
Innan við Fagraskögarfjall cr
Klifsandur, hátt og einkennilegt
ijall úr sandsteini, og sést þar ekki
stingandi strá. Þar íyrir innan heit-
ir Vatnshlíð inn að Hítardalsheiði,
sem nú er kölluö Bjúgur eða Svín-
bjúgur. Þar er leið yfir fjöliin
norður í Dali.
Að austanverðu við dalinn er
f»remst Háheiði, Múli og Dagmála-
íjall og þar íyrir innan eru Svörtu-
tindar. Þá kemur aidaiur tii suð-
urs, er Þórarinsdalur heitir, en
noröan við hann heitir Graíheiði
og er hár strýtulaga tindur á henni
er neinist Smjörhnúkur.
Þcssi ijöil lykja um dalinn og
eru iiest þeirra há og brött., Dalur-
inn sjáifur er iremur mjór, en þó
eru í honum mörg einkenniieg i'ell.
Fremst er Husatell, eða Bæarfell
og undir því stendur höfuðbóhð
lritardalur. Mun það um eitt skeið
hai'a aregið nafn af íellinu, því að í
Bjarnarsógu er það alltaí kallað
Húsafell, en Hítardalur í Land-
namu, Sturlungu og Biskupasög-
um. Er líklegt að bærinn haii upp-
hailega heitið Húsafell, en hér hafi
gætt þeirrar málvenju að kalla
abúendur þar „í Hílardal“, eins og
þegar taiað var um Hjalta Skeggja-
son „í Þjórsárdal“, Raga „í Laugar-
dal“, Ref „í Brynjudal“ o. s. frv.
en bæir þeirra ekki nefndir. Hér
hefur svo málvenjan útrýmt bæar-
naininu, en nafnlð á dalnum fezt
við bæinn.
Þá kemur fell sem hcitir Hró-
björg. Er það hátt og þverhnýpt að
norðan en brunnið mjög að sunn-
an og skál í það, sem líklega er
gamall eldgígur. Þá kemur Valfell
og nokkru innar að austanverðu
Rauðakula, eldrautt fell. En í miðj-
Uni dalnum þar fyrir innan er
Hólmurinn, alihátt fell og stingur
mjög í stúf við nágranna sína, því
það er allt gróið og grænt. Innan
r
við það er svo Hítarvatn, 7—8 km
langt og nær inn í dalbotn. Þor-
valdur Thoroddsen segir í Ferða-
bók sinni: „Það er einkennilegt að
i öllum þverdölunum, sem hér
ganga upp í hálendið, eru móbergs-
ijöll þvert yfir dalina, og þó eru
öll fjöil úr blágrýti í kring. í mó-