Lesbók Morgunblaðsins - 12.07.1953, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
417
Þegar Trampe fór heðan alfar-
inn 1810, eignaðist Bjarni riddari
Sivertsen „randersku húsin“, en
enska verslunin stóð þar áfram
þangað til friður var kominn á og
Englendingum bannað að versla
hér.
—★—
Westy Petræus verslaði nú í
Falkahúsinu og L. M. Knudsen var
orðinn meðeigandi að Vs í verslun
hans. Árið 1816 kaupir Petræus
„randersku eignina“ af Bjarna
Sivertsen. Hafði hann þá aðra
verslun þar um hríð. En 1822 kaup-
ir L. M. Knudsen „randversku hús-
in“ og byrjar að versla þar fyrir
sjálfan sig. Hann andaðist 1828, en
ekkja hans helt versluninni áfram
þangað til P. C. Knudtzon keypti
hana og húsin 1830. Nú rekur
Knudtzon þarna verslun og var það
hin þriðja verslun hans í bænum.
Var mönnum þá ekki farið að lítast
á blikuna, að hann mundi ætla sér
að sölsa undir sig alla verslunina
hér. Varð út af þessu mikil ó-
ánægja, er lauk með því að bannað
var 1841 að kaupmenn ætti flein
en eina verslun á sama stað. Þá
seldi Knudtzon „randersku húsin“
og var kaupandinn Jón Johnsen
yfirdómari. Árið 1846 hafði hann
makaskifti á þeim og húsi á Aust-
urvelli, sem Hannes St. Johnsen
kaupmaður átti. Það hús seldi Jón
svo aftur Páli Melsted og stendur
þar nú Sjálfstæðishúsið. En
Hannes St. Johnsen flutti verslun
sína úr Guðný-Möllers-húsi í
„randersku búðina“ og bjó í íbúð-
arhúsinu til æviloka. Verslun hans
blómgvaðist vel, þótt ekki væri
hún talin með stærstu verslunum
bæarins. Húsakynnin urðu brátt of
þröng, svo að þegar árið eftir að
hann fluttist þangað, fekk hann
leyfi til þess að stækka búðina og
reisa nýtt vörugeymsluhús. Þarna
verslaði Harmes svo fram til 1871,
að hann seldi Símoni yngsta syni
sínum verslun og fasteignina,
sem þá er talin vera: íbúðarhús,
sölubúð, geymsluhús, skúrar,
ásamt tilheyrandi lóð og %
bryggju.
Símon Johnsen var vel menntað-
ur maður og vel látinn. Hann var
sænsk-norskur vísikonsúll og
kvæntur Inger dóttir Tærgesens
kaupmanns. Virtist hann eiga
mikla framtíð fyrir höndum. en
andaðist á bezta aldri 1884. Stein-
grímur bróðir hans helt þá versl-
uninni áfram um nokkur ár, en
seldi eignina J. P. Bryde 1892, en
hann seldi aftur Landsbankanum
1896.
Fram að þessum tíma hafði jafn-
an verið kartöflugarður vel rækt-
aður fyrir sunnan húsin. Árið 1897
selur Landsbankinn Ólafi Sveins-
syni gullsmið gömlu Grænuborg-
arlóðina ásamt hinu svonefnda
„stolpahúsi“, sem Robb hafði bygt
þar. Og árið eftir selur hann svo
hina lóðina í tvennu lagi. Kálgarð-
inn keyptu þeir Jón Brynjólfsson
kaupmaður og Reinh. Andersson
klæðskeri og reistu þar tvílyft
timburhús, Austurstræti 3. En
norðurhluta lóðarinnar keypti Jo-
hannes Hansen, sem áður hafði
verið verslunarstjóri hjá Thomsen,
og byrjaði að versla þar. Hann varð
ekki langlífur, dó í janúar 1899 að-
eins 39 ára að aldri. Ekkja hans,
Laura Hansen, seldi svo eignina
árið eftir Gunnari Þorbjarnarsyni
frá Steinum í Borgarfirði (1900) og
hóf hann verslun sína þar. Hann
byggði íbúðarhæð ofan á gömlu
búðina, en Brekkmannshúsið
gamla lét hann rífa og reisti þar
stórt hús (Veltusund 1).
Þarna verslaði Gunnar til dauða-
dags (1923). Síðan var þar verslun
Jóns Hjartarsonar, verslunin
Reykjafoss, útsala Gefjunnar og
nú er þar bókabúð Norðra og
skartgripaverslun Sigurþórs Jóns-
sonar.
Hér hefir þá í stuttu máli verið
rakin saga þessa elzta verslunar-
húss í Reykjavík. Það er nú að út-
liti mjög ólíkt því sem það var
upphaílega er Randers-menn
byggðu það, hefir verið stækkað
mikið og hækkað, og getur því
tæplega kallast sama húsið. En
varla er nokkur vafi á því, að
nokkur hluti búðarinnar er frá dög-
um Randers-manna. Þó ber þess að
geta, að Jón Helgason biskup telur
á einum stað að Hannes St. John-
sen hafi upphaflega byggt verslun-
arhúsið. Hann getur ekki um nein-
ar heimildir í sambandi við það, en
líklegt þykir mér að hann hafi
dregið þá ályktun af uppdrætti
Lottins 1836. Á þeim uppdrætti er
aðeins sýnt eitt hús á lóðinni (íbúð-
arhúsið á horni Veltusunds og
Hafnarstrætis) og talið eign
Knudtzons, en búðin er ekki sýnd.
Ólíklegt er þó að Knudtzon hafi
látið rífa búðina, og í byggingar-
skjölum Reykjavíkur er sagt ber-
um orðum 1847, að Hannes St.
Johnsen hafi verið leyft „að byggja
pakkhús og lengja búðina að pakk-
húsinu“. Klemens Jónsson segir
lík í „Sögu Reykjavíkur", að þarna
hafi stöðugt verið verslað frá því
er Randers-menn reistu búðina.
Mundi hann ekki hafa tekið svo til
orða ef Knudtzon hefði rifið búð-
ina og ekkert verið verslað þar um
nokkur ár áður en Hannes St.
Johnsen fór að versla þar. Mundi
Klemens hafa verið vel kunnugt
um það, ef Hannes hefði reist
verslunarhúsið, því að bæði hann
og Finnur bróðir hans, síðar
prófessor, voru um mörg sumur við
afgreiðslu í búðinni hjá Hannesi
og síðan hjá Símoni syni hans. Er
annað vart hugsanlegt en að þeir
hefði þá heyrt getið um það, ef
Hannes hefði reist búðina frá
grunni. Þvert á móti talar Klemens
altaf um „randersku húsin“ og seg-
ir á einum stað: „1846 eignaðist