Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1955, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
/'^ 571
halanum blátt áfram legði undan
því, eins og reyk undan vindi. En
þrýstingurinn er svo lítill, að það
eru ekki nema hin allra léttustu
efni, sem láta undan honum.
Nú er það kunnugt að alltaf
slitnar eitthvað úr halanum þegar
halastjörnur eru í nánd við sól,
vegna aðdráttarafls hennar. Þetta
fer allt „út í veður og vind“, og
þess vegna er alltaf að styttast hal-
inn á þeim stjörnum, sem hafa
styzta sporbraut og koma því oft-
ast í námunda við sólina. Mönn-
um er kunnugt um allt að 800 hala-
stjörnur, er koma á skemmra fresti
en 12 árum. Halley-halastjarnan
kemur hingað reglulega á 77 ára
fresti, og menn hafa tekið eftir því,
að enda þótt hún sé enn björt, þá
er þegar farið að draga úr ljóma
hennar.
Halastjörnurnar eyðast á þenn-
an hátt, en menn hafa líka orðið
þess áskynja, að þær geta tvístrast.
En hvað verður þá um halastjörnu,
sem tvístrast? Vísindamenn eru
nokkuð á einu máli um, að hún
leysist upp í straum smáagna, sem
berst umhverfis sól eftir sömu
braut og halastjarnan hafði. Þetta
sannast á því, að þegar jörðin fer
í gegn um sporbaug þeirrar
stjömu, þá verður glæsilegt
stjömuhrap.
- ★ -
Hvaðan eru halastjörnurnar? Já,
vísindamönnum þætti nú vænt um
ef hægt væri að leysa þá gátu.
Eftir því sem menn bezt vita, þá
er engin þeirra upp runnin úti í
geimnum. Það ráða menn af göngu
þeirra og eins af hinu, að engin
þeiira fer með svo miklum hraða
að hún geti komizt út fyrir áhrifa-
svæði sólarinnar.
Ekki vita menn með neinni
vissu hve margar halastjörnur eru
iiman sólhverfis vors. Þar verður
ágizkun ein að ráða, og samkvæmt
henni ætti þær að skifta hundruð-
um þúsunda.
Margar getgátur hafa komið
fram um uppruna þeirra, en enga
þeirra telja vísindamenn fullnægj-
andi. Sumir halda að þær sé mvnd-
aðar úr ryki, sem hafi orðið utan-
veltu þegar sólhverfið var að
skapast. Um þetta er ekkert hægt
að segja, því að vér vitum ekki
einu sinni hvernig sólhverfið skap-
aðist. Það eru einnig harla litlar
líkur til þess að ryk, sem dreift
var víðs vega, hefði getað dregið
sig saman og myndað halastjörn-
ur. Og svo er einnig á hitt að líta,
að brautir jarðstjarnanna eru svo
að segja í sama fleti, en brautir
halastjarnanna sitt á hvað.
Sumir hafa gizkað á að þær sé
úr ryki, sem sólin hafi dregið að
sér utan úr geimnum, en sú til-
gáta hefir ekki fengið fylgi. Eigi
vilja vísindamenn heldur fallast á
þá tilgátu að þær sé úr gosefnum
frá ógurlegum eldgígum á Júpiter
eða Satúrnusi. Þessir stóru hnettir
hafa gríðarlegt aðdráttarafl, og ef
efni úr þeim hefði átt að komast
út fyrir áhrifasvæði þeirra, mundi
það hafa orðið að fara með svo
miklum hraða að það hefði hlotið
að brenna og verða að engu vegna
loftþrýstingsins áður en það kæm-
ist út fyrir aðdráttaraflssvið hnatt-
anna.
Þótt miklar sprengingar verði í
sólinni, þá er aðdráttarafl hennar
svo mikið, að óhugsandi er að
nokkurt efni komist undan því. Og
það er einnig harla ólíklegt, að
halastjörnur sé myndaðar úr efni
tveggja smástirna, sem hafi rekizt
saman
Menn vita því blátt áfram ekk-
ert um hvenær, hvar né hvernig
halastjörnur hafa skapazt, hvort
sem þeim tekst að uppgötva það
síðar með nýum stjörnusjám og
nýum rannsóknar aðferðum.
................................................................................. '
Það var afmælisdagur frænku
og Sigga litla færði henni falleg-
an blómvönd. Frænka þakkaði
henni fjarska vel fyrir en fór
svo að sinna öðrum gestum. Eft-
ir nokkra stund kallaði Sigga
hana á einmæli og sagði:'
— Pabbi gaf mér 30 krónur
til að kaupa blómin og svo valdi
ég þau sjálf.
— Já, þú kannt að velja. Þetta
eru ljómandi falleg blóm.
— En þau kostuðu ekki nema
27 króftur. Átt þú þá ekki líka
að fá þrjár krónurnar, sem af
gengu?
----o----
Kennarinn var að segia börn-
unura frá því hver liefði fundið
þvnedarlögmálið, og hvert væri
eðli þess, bar á meðal að það
varnaði þvi að menn dyttu út af
iörðinni. Og svo spurði hann
hvort bömin vildu spvrja nokk-
urs. Lítill drengur spurði:
— Hvað hélt mönnum föstum
við iörðina áður en þyngdarlög-
málið fannst?
----o----
Villi litli var ekki nema fimm
ára og honum sárnaði að allir
voru að tala um hvað systir hans
væri stór, Einu sinni var hann
á gangi með mömmu sinni úti á
götu og teygði þá úr sér til þess
að vera sem mannalegastur. Svo
spurði hann mömmu:
— Hvað heldurðu að ég gæti
verið gamall?
Hún vissi hvað honum kom og
sagði því: — Þú gætir vel verið
sjö ára.
Það þótti Villa ákaflega vænt
um og hann vildi launa mömmu
sinni þessa ku-misi með því að
vera kurteis við hana líka, svo
hann sagði:
— Og þú mamma, gætir vel
verið hundrað ára.
----o----
Mamma var að Svfta Jónsa fyr-
ir að hann hefði glevmt því, sem
hún hafði sagt honum að gera.
En Jónsi þóttist ekkert muna.
— Hvað, manstu það ekki?
sagði mamma.
— Nei, en ég man vel að ég
hefi gleymt því.