Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1955, Blaðsíða 11

f tESBÓK MORGUNBLAÐSINS
57S
FRELSI OG ÞEGNSKAPUR
ÞETTA er útdráttur úr ræðu eftir einhvern fremsta kennimann Banda-
ríkjaiina, Hárry Emerson Fogdick. Ræðu þessa flutti hann í Riverside-
kirkjunni í New York, og það vildi svo einkennilega til, að það var
einmitt sama daginn sem Japanar gerðu árásina á Pearl Harbour. En
ræðan á erindi til alira manna á öllum tímum.
glNHVER sterkasta þrá manns-
ins er að vera frjáls, fá að ráða
gerðum sínum, mega tala eins og
honum líkar og brevta eins og hon-
um líkar. Vér verðum þessa varir
þegar hjá börnunum, og hins sama
verðum vér varir hjá heilum þjóð-
um, sem hafa orðið fyrir þeirri ó-
gæfu, að vera sviftar frelsi. Það er
hræðilegt að vera ófrjáls. Og helzta
barátta mannkynsins hefir ætíð
verið að brjóta af sér hlekki og
reyna að verða frjálst.
En alls staðar gætir ins sama,
jafnt í þjóðlífi sem einkalífi, alls
staðar kemur fram þrá mannsand-
ans eftir frelsi, og það er undirrót
allrar baráttu. En hér er einhver
hængur á. Fjöldi manna veður í
auðæfum og hefir því fengið efna-
legt sjálfstæði, en fer með það í
hundana. Allur f jöldi unglinga hef-
ir málfrelsi, en kann ekki með það
að fara. Fjöldi þjóða hefir fengið
sjálfstæði og frelsi, en kann þó
ekki með það að fara, því að það
færir þeim hvorki gæfu inn á við,
né frið út á við. Vér berjumst
þangað til vér höfum fengið sjálf-
stæði og frelsi, en kunnum svo ekki
með það að fara, beitum því sjálf-
um oss til óþurftar.
Menn gleyma því, að frelsið get-
ur aldrei verið eitt sér. Því verður
að fylgja þegnskapur. Frelsi og
þegnskapur eru tvíburar, og verða
að fara saman. Og það fer illa fyr-
ir hverjum manni ög hverri þjóð,
sem hyggst njóta frélsisins eins, án
þess að hugsa um þegnskapinn —
skyldur þær, sem frélsinu fylgja.
Páll postuli var boðheri frelsis.
Allur heimurinn er yðar, sagði
hann í 1. bréfinu til Korinthu-
manna. „Allt er yðar, hvort heldur
Páll eða Appollós eða Kefas, eða
heimur, eða líf, eða dauði, eða ið
yfirstandandi, eða ið komandi. Allt
er vðar, en þér eruð Krists, en
Kristur guðs“. Gallinn á oss er sá,
að vér tileinkum oss aðeins fyrra
hluta textans, en göngum fram hjá
niðurlaginu. Vér berjumst fyrir
því, sem vér eigum, en glevmum
því hverju vér erum háðir. Frelsið
er eftirsóknarvert — skyldurnar
óþægilegar. Getum vér því ekki
komizt af með annað? Getum vér
ekki klofið textann og sleppt nið-
urlaginu? Það væri gleðilegt ef líf-
ið segði við oss: Allt er yðar. En
það er alvarlegra er lífið segir: Og
þér eruð Krists.
En hvar sem maður svipast um
á sviði mannlegs lífs, sjáum vér að
allur textinn er nauðsynlegur.
Tökum til dæmís vísindamennina.
Þeir vilja hafa fullkomið frelsi.
Ef nokkrir menn vilja hafa full-
komið frelsí, þá eru það vísinda-
mennirnir, fullkomið frelsi til þess
að hugsa og álykta. En þó ekki
frelsi án skyldu. Minnist þess hvað
Carlyle sagði um þetta: „Sannleik-
ann — þó að himnamir moli mig
fyrir að leita hans“. Böðorð vís-
indanna er: Allt er vðar, ög þér
eruð sannleikans.
Vér skulum skygnast um víðar.
Allir erum vér á móti líférnis-
reglum. Hvefs vegna skyldi sið-
gæðiskenningar hamla oss frá þvi
að gera eins 0g öss sýnist? Ver þol-
um það ekki. Vér viljum hafa
frelsi til þfess að gera eins og oss
þóknast. Þessi skoðun hefir magn-
azt mjög á seinni árum. En hver
sem fylgir henni út í æsar, mun
reka sig illilega á. Það hefir inar
hörmulegustu afleiðingar að sækj-
ast eftir frelsi, en glevma skyldun-
um.
Sumir reka sig á þannig, að þeir
finna, að með þessu framferði hafa
þeir gert öðrum hræðilega rangt.
Þá bítur samvizkan, og þeir líta
aldrei framar glaðan dag.
Aðrir reka sig á þannig, að
breytnin verður hjá þeim að vana,
sem þeir geta ekki losnað við, þótt
þeir fegnir vildu. Með því að nota
frelsið eftir eigin geðþótta, eru
þeir áður en varir orðnir þrælar
vanans eða illra tilhneiginga. Eða
eins og sagt hefir verið: „Það eru
aðeins tvö tímabil í ævi drykkju-
mannsins. Fyrst er hann gat hætt
ef hann vildi, og annað, þegar hann
vildi hætta ef hann gæti“.
Vér erum þannig gerðir, að frelsi
án þegnskapar, verður oss að falli.
Þetta er kjarni málsins. Frelsið
eitt sameinar ekki, það tvístrar.
í þjóðfélögunum skapar það ein-
ráða og ábyrgðarlausa menn, sem
gera aðeins það sem þeim sjálfum
gött þykir. Hjá einstaklingum
skapar það tilhneigingu að gera sitt
á hvað, allt éftir því sem þeim þyk-
ir héftta í þaftft Og þann svipinn.
Frélsið eitt sameinar ékki til á-
kveðinnar stefftu að föstu mark-
miði í lífinu. En það gerir þegn-
skapurinn. „Allt er yðar“ — sú
kenning ein sundrar oss. „Og þér