Lesbók Morgunblaðsins - 14.09.1958, Síða 6

454
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
TRJÁBÖRKUR ER BEZTI
ÁBURÐUR í CARÐA
krabbategund ein, sem lifir á svo
miklu dýpi að þangað berst aldrei
nein dagskíma, spýr einhverju lýs-
andi efni í sjálfsvörn, í stað þess
að kolkrabbar, sem lifa í grynnri
sjó, spýta þá biksvörtum legi. Þetta
eru nánir fraendur, en þar sem ann-
ar er kallaður kolkrabbi, mætti
kalla hinn ljóskrabba.
Sumir fiskar hafa sjálflýsandi
bletti eftir öllum bolnum, en aðrir
eru með ljós á nokkurs konar fálm-
urum. Sumir geta „kveikt“ Þessi
ljós þegar þeim sýnist, en aðrir
geta það ekki. Svo er um fisk, sem
finnst hjá Japan, en tvær fiskateg-
undir í Banda-hafi hjá Austur
Indíum, geta brugðið upp ljósi þeg-
ar þeim sýnist. Á öðrum þeirra,
sem nefnist „photoblepharon pal-
pebratus“ eru hkt og augnalok yfir
björtu blettunum og getur hann
lokað þeim að vild. Hinn, sem nefn-
ist „anomalops“, hefir ljósið á
fálmara, sem hann getur stungið
í klauf eða vasa á búknum.
•
HJÁ ELDFLUGUNUM og ýmsum
öðrum sjálflýsandi lífverum, kem-
ur Þessi birta fram við það, að efni,
sem nefnist „luciferin" blandast
vessa sem nefndur er „luciferase“.
Mönnum er mjög htið kunnugt um
þessi efni, og sumir halda að hér
komi fleiri efni til greina. En það
þykjast menn hafa fundið, að ildi
sé einnig nauðsynlegt til að fram-
leiða birtuna.
En hvaða gagn er þá að þessari
birtu? Vísindamenn hafa ekki kom-
ist að neinni niðurstöðu um það.
Að vísu virðist svo um eldflugurn-
ar, að kynin noti ljósið til þess að
geta dregið sig saman. En um suma
sjálflýsandi fiska er öðru máli að
gegna. Menn halda að Þeir noti birt-
una til þess að fæla óvini frá sér.
En svo eru aftur aðrar lífverur
sjálflýsandi, án þess hægt sé að
gera sér grein fyrir hvaða gagn
þær hafa af því. Þar má t.d. neína
HJÁ sögunarmyllum safnast fyrir
svo mikið af trjáberki, að þær eru
í hreinustu vandræðum með hann.
Að vísu geta þær brennt nokkru
af honum, og sumt kaupa sútunar-
verksmiðjur. En meginþorrann af
trjáberkinum hefir enginn maður
viljað hirða, og sögunarmyllurnar
hafa orðið að kosta stórfé til þess
að koma honum frá sér.
En nú er allt útlit fyrir að börk-
urinn verði eftirsótt verslunarvara.
Vísindamenn hjá „Armour Res-
earch Foundation“ í Chicago, hafa
komist að því að mulinn börkur
er einhver bezti áburður, sem hægt
er að fá í garða, og eykur vöxt
allskonar gróðurs ótrúlega mikið.
Menn hafa áður vitað að laui-
blöð, rætur og kvistar gera jarð-
veg samfeldari og gróðursælli en
ella, því að þegar þetta rotnar,
losnar um það frjóvmagn, sem í
sjálflýsandi orm, „chaetoplerus"
sem hfir í hylki, sem er á kafi í
leir á sjávarbotni. Komi þessi orm-
ur út úr felustað sínum, verður
birtan aðeins til þess að benda ó-
vinum á hann. Ein tegund hörpu-
diska grefur sig niður í leðju á
sjávarbotni, svo ekki verður séð
hvers vegna hún er sjálflýsandi.
Menn vita því ekki hvers vegna
sum kvikindi eru sjálflýsandi, né
heldur vita Þeir með vissu hvernig
þessi birta myndast. Nú er það
merkilegt, að tekist hefir að fram-
leiða slíka birtu í tilraunaglösum,
ef í þeim eru einhver efni gerð úr
eldflugum. Birtuna, sem þá kemur
fram, er hægt að mæla nákvæm-
lega, og vænta menn að þetta muni
leiða til aukins skilnings á grund-
vallarlögmálum lífsins.
því er og vaxandi jurtir fá úr þvi
lífefni og málmsölt. Rotnandi jurta
-leifar eru góð næring fyrir vax-
andi jurtir. En í berkinum er þó
25 sinnum meira frjóvmagn held-
ur en í þessu. Og barkarmjölið
hefir þann eiginleika að halda jarð-
veginum lausum í sér en þó svo
svampkenndum, að hann heldur
meira í sér af vatni en áður.
Þar sem leirjörð er, verður
hún slepjuleg í rigningu, en harðn-
ar svo við þurrk, svo að vatn
getur ekki síast niður um hana.
Hér losar barkarmjölið um og
gerir jarðveginn gljúpan og myld-
inn. Þar sem er sendinn jarð-
vegur hripar vatn fljótlega niður
og kemur jarðargróðrinum ekki að
gagni. En þegar barkarmjölið kem-
ur saman við sandinn, bindur það
vætuna og gerir þannig jarðveg-
inn betri.
Lífefni rotna venjulega fljótt og
vatn ber frjóvefni þeirra niður i
jörðina, svo að plöntur ná ekki til
þess nema fyrst í stað. Öðru máli
er að gegna um barkarmjölið, þvi
að það rotnar seint og skilar gróðr-
inum allri næringu sinni. Afleiðing
þessa er sú, að allskonar jurtir
spretta fljótar og verða stærri þar
sem barkarmjöl er notað. Hafa ver-
ið gerðar tilraunir á tómötum í
leirblandinni jörð. Þær plöntur,
sem fengu barkarmjölið, urðu nær
hálfu stærri en hinar, sem fengu
venjulegan áburð. Meiri varð þó
munurinn á allskonar blómum og
skrautjurtum.
Aðalkostir barkarmjölsins eru
taldir þeir, að það heldur málm-
söltum í jarðveginum og varnar því
að þau skolist burt með vatni. Þess
vegna fær gróðurinn alltaf hæfi-