Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1959, Síða 3

LESBÓK MORGITNBLAÐSINS
219
um þá að koma fé? Það var ekki
til.
Liðu svo nokkur ár. Þá skar
Þingvallafundur upp úr með það,
að ástandið væri óþolandi, og eng-
in von til þess að nokkur viðreisn
yrði í landinu, nema því aðeins
að bætt yrði úr peningaeklunni.
Þetta var og aðkallandi vegna
þess, að nú stóð fyrir dyrum að
verslunin yrði gefin frjáls við all-
ar þjóðir.
Alþingi sendi því bænarskrá til
konungs um að stjórnin legði fyrir
þingið lagafrumvarp um stofnun
banka. í greinargerð er þess getið,
að nú sé svo mikil peningaekla í
landinu, að í fjölda mörgum kaup-
túnum geti menn ekki fengið pen-
inga til þess að greiða opinber gjöld
sín. Kaupmenn þykist ekki hafa
neina peninga, og þeir flytji ekki
peninga til landsins, því að þeim
sé það miklu hagkvæmara að reka
vöruskiptaverslun. Þess vegna sé
það ekki hér eins og annars staðar,
að peningar dreifist frá verslunum
út á meðal almennings. Ástandið
fari versnandi með hverju ári, og
þetta muni verða frjálsri verslun
fjötur um fót. Til þess að hún geti
blessast verði hér að rísa upp lána-
stofnun, sem geti keypt ávísanir og
víxla eins og alls staðar erlendis.
Og þótt kaupmenn frá öðrum lönd-
um (en Danmörk) vilji flytja hér
inn peninga, þá sé ekki hægt að
skipta þeim. Ennfremur fylgi sú
hætta, að hér verði fluttir inn fals-
aðir peningar, og enginn kunni að
varast þá.
Þess vegna telur þingið nauðsyn-
legt að stofnaður verði hér banki
sem allra fyrst, og hlutverk hans
eigi að vera:
1. að kaupa víxla af kaupmönn-
um,
2. að skrá gengi á erlendri mynt
gagnvart danskri krónu,
3. að veita veðlán, er greiðist hér
eða í Danmörk,
s
s
s
s
\
s
s
\
s
s
í
s
(
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
)
s
s
•>
s
s
s
i
s
s
s
Hríðum fækkar Fróni á,
frosta smækkar drómi.
Sólin hækkar hafi frá
hennar stækkar ljómi.
Strýkur fjöllin blíður blær,
bráðnar mjöll af tindum,
grænkar völlur, grund og sær
glitra’ í öllum myndum.
Vængjuð syngur vinahjörð,
sem vorið hingað seiðir.
Sig í kringum Faxafjörð
fjallahringur breiðir.
Bióma svipinn byggðir fá,
búsæld mikil víða.
Fiski-skipa fjöldinn þá,
flóann þykir prýða.
Ótal margt þó ekki skil,
i öllu skarti þinu
vorið bjart, sem andar yl
inn að hjarta mínu.
Valdimar Kristófersson.
s
s
S
s
s
s
s
s
s
s
)
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
4. að taka við fé til ávöxtunar.
Nokkru áður en þetta var, hafði
Siemsen kaupmaður í Reykjavík
lagt til, að hér yrði stofnaður veð-
lánabanki, og höfuðstóll hans væri
jarðirnar, sem konungur tók af
klaustrunum forðum. Við umræð-
ur á Alþingi kom þó fram, að æski-
legast væri að Þjóðbankinn danski
stofnaði hér útbú.
Páll Melsteð var þá konungsfull-
trúi. Lét hann bréf fylgja bænar-
skránni til innanríkisráðuneytisins
og kvaðst vera vantrúaður á að
hér væri hægt að stofna banka,
sökum fjárskorts, og erfitt mundi
að reka hann. Þess vegna væri það
langæskilegast ef Þjóðbankinn
vildi stofna hér útbú.
Innanríkisráðuneytið sneri sér til
Þjóðbankans og spurði hvort hann
mundi vilja stofna útbú í Reykja-
vík. Bankinn svaraði því, að hann
teldi sér það ekki fært. Kostnaður
við slíkt útbú mundi verða svo
mikill, að það gæti alls ekki borið
sig, og auk þess væri ekki hægt
að hafa neitt eftirlit með útbúi,
sem væri svo langt á burtu.
Ráðuneytið skýrði svo frá þess-
um málalokum og gat þess jafn-
framt, að sú leið væri ekki fær,
að ríkið stofnaði veðlánabanka,
þar sem klausturjarðirnar væri
höfuðstóllinn, því að bankinn gæti
ekki borið sig og þá væri jarðirn-
ar glataðar. Viðurkenndi ráðu-
neytið þó, að peningaskortur væri
mjög tilfinnanlegur á íslandi og
mundi eflaust geta staðið frjálsri
verslun fyrir þrifum. En ekki
kvaðst það geta bent á neitt úr-
ræði til að bæta úr þessu. Úrræðið
yrði að koma frá íslendingum
sjálfum. Þeir yrði að stofna spari-
sjóð, enda þótt slík tilraun hefði
farið út um þúfur 1850.
Þetta varð til þess, að ekki var
minnst á bankastofnun á Alþingi
aftur fyr en 1881.
Atvinnubótafé.
Reglugerð var sett 27. nóv. 1846
um stjórn bæarmálefna í Reykja-
vík. Þar var svo ákveðið, að bæ-
arstjórn mætti ekki taka lán, nema
með samþykki amtmanns (sem
þá var jafnframt stiftamtmaður).
Væri hann ekki samþvkkur lán-
töku, átti hann að leggja málið
undir úrskurð kanselli (síðar
dómsmálastjórnarinnar), en ef það
sæi sér ekki fært að veita úrskurð,
þá skyldi málið borið undir kon-
ung.
Nú var það árið 1859 að stjórn-
in lagði fyrir Alþingi frumvarp
um stofnun barnaskóla í Reykja-
vík. Hafði það mál margsinnis
strandað á fjárskorti, en nú var
fundinn nýr tekjustofn til þess að
standast kostnað við skólahaldið.
Skattur skyldi lagður á óbyggðar