Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1960, Blaðsíða 8

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
648
Þ A Ð vafðist nokkuð fyrir Banda-
ríkjamönnum að ákveða hvernig
skjaldarmerki ríkisins ætti að
vera. Þrjár nefndir fjölluðu um
málið og tólf ár liðu áður en end-
anleg ákvörðun væri tekin, en það
var 20. júní 1782. Þá kom mönnum
fyrst saman um, að hvíthöfðaði
Örninn skyldi vera í skjaldarmerk-
inu, þessi mikli og tígulegi fugl,
sem á engan sinn líka og átti sér
hvergi bústað nema í Norður-
Ameríku. Þar var hann þá dreifð-
ur um allt hið mikla meginland,
norðan frá heimskautsbaug að
Mexíkóflóa, hundruðum þúsunda
saman.
Hvíthöfðaði örninn er stærstur
allra ránfugla, stærri en gammar.
Þegar hann er fullþroska er höfuð
hans snjóhvítt, en á augun slær
gullnum lit og er sem eldur brenni
úr þeim. Vænghaf hans er sjö fet
og klærnar afar miklar og sterkar.
Hann „flýgur fugla hæst“ eða svo
að menn svimar að horfa á eftir
honum. En svo steypir hann sér
úr háalofti eins og þrumufleygur
og „dregur arnsúg í flugnum“, svo
mönnum hnykkir við.
Þessir ernir gera sér hreiður í
hæstu trjám. Hjónabandið er ævi-
langt og þeir vitja alltaf sama
hreiðurs, hafi það ekki verið eyði-
lagt. Þarna myndast þvi með tím-
anum stórar dyngjur, oft um sjö
fet á breidd og allt að 20 feta þykk-
ar. Ernirnir eru skrautgjarnir og
prýða þessi heimili sín með ýms-
um gljáandi munum ,er þeir tína
Dýr, sem hverfa;
Hvíthöfða
saman víðs vegar og bera þangað.
Eggin eru eitt eða tvö og útung-
unartíminn er fimm vikur. En síð-
an verða foreldrarnir að annast
ungana í sex mánuði fulla, því að
fyr eru þeir ekki sjálfbjarga. Mad-
daman er húsbóndi á heimilinu. Ef
henni þykir bóndinn hafa verið
lengi í einhverri veiðiför, tekur
hún á móti honum með hástemmdu
gargi, er smýgur í gegnum merg
og bein. Eru það ávítur fyrir að
hann vanræki sinn hluta af útung-
uninni, enda flýtir hann sér þá að
setjast á eggin. Ef henni þykir
hann slá slöku við, grenjar hún
líka á hann og er það til merkis
um, að honum sé nær að sækja
þurran mosa til þess að hafa í
hreiðrið, heldur en sitia iðjulaus.
Ungarnir eru fljótt bæði gráð-
úgir og grimmir. Foreldrarnir bera
mat í þá og verða að mata þá fram-
an af. Ef tveir ungar eru í sama
hreiðri, byrja þeir fljótt að fljúgast
á og beita þá óspart klóm og kjafti.
En sé unginn éinn, æfir hann sig
í hernaði á því, að fleygja spreki
hátt í loft upp og grípa það með
klónni áður en það kemur niður
aftur. Þegar ungarnir stækka hlífa
þeir ekki foreldrum sínum, og ef
þeir eru reiðir út af því að þeim
finnst dragast úr hófi að þeir fái
mat, þá ráðast þeir á foreldra sína
með ógurlegri heift, til þess að
koma þeim í skilning um að slíkt
megi ekki koma fyrir oftar Eru
þeir þá stundum svo aðsúgsmiklir,
að þeir sparka foreldrum sínum út
úr hreiðrinu. Fullþroska eru ung-
arnir ekki fyr en þeir eru fimm
ára gamlir. Fram að þeim tíma eru
ði örninn
þeir einlitir, en fá nú hina hvítu
hettu, sem prýðir þá svo mjög.
Nú virðist svo sem þessi mikli
og tígulegi fugl sé dauðadæmdur.
Er talið að ekki muni vera eftir
nema svo sem 1000 arnahjón. og
varpstöðvar þeirra hvergi nema í
Florida og Alaska. Varpstöðvarn-
ar eru alltaf nærri sjó, bví að fugl-
arnir lifa nær eingöngu á sjófangi.
Og nú spá náttúrufræðingar því,
að um næstu aldamót muni fugl-
inn aldauða, ef engin bjargráð
finnast.
Margar ástæður eru til þess að
örnunum hefir fækkað svo mjög
sem raun er á. Mennirnir hafa of-
sótt þá á alla lund og talið land-
hreinsun að því að þeir væru
drepnir niður. Þetta stafar af
margs konar hjátrú. Því var t. d.
almennt trúað að ernir rændu börn
um, en svo komu náttúrufræðing-
arnir og fullyrtu að fullorðinn örn
gæti ekki borið meira en sjö pund
í klónum. Þá var því borið við að
örninn rændi alifuglum í stórum
stíl, og þess vegna væri hann rétt-
dræpur. Þetta reyndist líka fá-
sinna, því að þegar rannsökuð voru
nokkur hundruð arnarhreiðra,
fundust ekki nema tveir alifugla-
ræflar í þeim.
Þegar laxveiðar fóru að þverra
í ánum í Alaska, vegna ofveiði í
sjónum, var örnunum um kennt,
þeir væri að tæma árnar að laxi.
Og þá var fé lagt örnunum til höf-
uðs þar í landi, og voru greiddir
tveir dollarar á nef hvert. Árið
1951 höfðu verið drepnir 114.291
ernir, sem verðlaun höfðu verið
greidd fyrir.