Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1961, Qupperneq 2

566
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Hinn fcr i gróður
Á þeim 30 árum, sem liðin eru
frá þessu samtali, hefur margt
komið í ljós, er þá var ókunnugt.
Meðal annars það, að gróður Is-
lands er að mestu sprottinn af
þeim gróðri, sem gat þraukað ís-
aldirnar af. Hefur Steindór Stein-
dórsson menntaskólakennari fært
rök að því. Hér á landi hafa vart
verið mikið yfir 300 tegundir inn-
lendra plantna á landnámsöld, en
hins vegar hafa þá vaxið um
þrisvar sinnum fleiri tegundir um
norðanverðan Noreg. En það var
aðeins af því, að hann var land-
fastur við meginland Evrópu eft-
ir lok ísaldanna, en ísland hins
vegar víðs fjarri næstu löndum.
Ýmsir þeir menn, sem ritað
hafa um gróðurskilyrði íslands,
hafa einblínt á hinn norræna
gróður landsins og eins það, að
hér uxu aðeins birkiskógar en
ekki barrskógar. Af þeim sökum
hafa menn dæmt gróðurskilyrði
landsins verri en þau eru. Veðr-
átta hefur batnað til stórra muna
frá lokum ’saldar, en á þeim tíma
hefur lítið af erlendum gróðri
fluttst til landsins. Víst er nú tal-
ið, að íslenzka birkið sé upprunn-
ið af því, sem lifði ísaldirnar af,
og ennfremur er alveg víst, að
hvorki greni né fura gat borizt
til íslands af sjálfsdáðum eftir
ísaldarlok. Til þess að svo hefði
verið hefði íslands þurft að liggja
áfast Noregi.
Af sögulegum gögnum má ráða
margt um útbreiðslu birkisins hér
á landi á ýmsum tímum. Enn-
fremur hefur Þorleifur Einarsson
jarðfræðingur gert frjórannsókn-
ir á ýmsum stöðum um landið, og
af þeim má ráða hvenær skógur
hafi horfið úr hinum ýmsu byggð-
arlögum. Af þessu hvoru tveggja
er orðið ljóst, að birkiskógar hafa
verið miklu víðlendari en flestir
hafa ætlað áður fyrr, og enn-
fremur að í ýmsum landshlutum
hefur birki ekki verið upp urið
fyrr en á síðustu tveim eða þrem
öldunum. Hins vegar vitum við
enn lítið sem ekkert um hæð og
gæði hinna fornu skóga. Víst er
þó, að slíkt er ekki unnt að dæma
út frá þeim krækluskógum og
kjarri, sem algengast er hér nú.
En það verður að bíða um sinn
að rekja orsakirnar til þess, hvers
vegna íslenzkt birki er yfirleitt
kræklur einar.
Áður fyrr var oft rætt um
nyrztu og efstu birkiskóga Nor-
egs sem sérstakt gróðurbelti. Hér
á landi var um skeið litið svo á,
að ísland væri í sama flokki og
þetta gróðurbelti, og að af þeim
sökum mætti ekki vænta þess að
barrtré gætu lifað hér. Þeir menn,
sem héldu slíku fram, höfðu fróð-
leik sinn úr bókum en höfðu ekki
komið á staðina sjálfir. Ef svo
væri hefði enginn þeirra hald-
ið slíku fram. Þetta birkiskóga-
belti er svo örmjótt, ýmist
nokkrir kílómetrar á breidd eða
nokkrir tugir metra á hæð í
fjallahlíðum, að hér er ekki um
neitt gróðurbelti að ræða í venju-
legri merkingu orðsins. Þegar
austur í Asíu kemur, hverfur
birkið sem nyrzta trjátegundin, en
síbiríska lerkið tekur við og er
það sú tegund, sem kemst lengst
allra norður á bóginn. í Alaska
er það elritegund, sem gegnir
sama hlutverki og birkið í Nor-
egi. Hér var því um hreinan mis-
skilning að ræða, þegar setja átti
allt ísland og gróðurskilyrði þess
á bekk með allra nyrztu héruðum
Noregs.
Fokjörð og barrskógar
Milli 1920 og 1930 hafði Kofoed-
Hansen sett fram þá kenningu,
að lössjarðvegur íslands gætiekki
borið barrtré sakir eðlis síns og
tók hann dæmi frá sams konar
jarðvegi í Rússlandi, en þar var
hann allvel kunnugur, því að hann
hafði dvalið þar um skeið. Síðar
féll hann frá þessari kenningu er
fleiri upplýsingar bárust að. Með-
al annars þær, að mikill hluti
allra skóga í Alaska stendur á
lössjarðvegi, svipuðum þeim, sem
hér er. Þarf því ekki að ræða
þetta atriði frekar.
Furan við Rauðavatn
Trjáræktartilraunirnar við
Rauðavatn, á Þingvelli og við
Grund hófust um og eftir síðustu
aldamót. Þær eru á ýmsan hátt
mjög merkilegar, þó að þær hafi
alls ekki gefið þá raun, semmenn
gerðu sér vonir um í upphafi. Á
öllum þessum stöðum voru aðeins
gróðursettar trjátegundir, sem
fluttar voru til landsins frá suð-
lægum löndum, en þó einkum frá
Danmörku. Flestar hafa að von-
um króknað og dáið nema fjalla-
furan. Hún er ættuð 'sunnan úr
Alpafjöllum, þar sem veðráttan
er á ýmsan hátt frábrugðin okk-
ar, þó að samanlagður sumarhiti
sé áþekkur. Fjallafuran er runn-
ur en ekki tré. í heimkynnum
sínum er hún allt frá skrjðulum
runnum upp í nokkra metra háa
margstofna buska. Þroski fjalla-
furunnar við Rauðavatn er t. d.
mjög svipaður vexti hennar norð-
an við St. Gotthardskarðið í
Sviss. Er það í raun og vetu stór
furða, að þessi fura skuli hafa
náð þeim þroska hér, sem raun
ber vitni um. Fjallafuran vex af-
ar hægt framan af ævinni og
verður ekki mjög langlíf. Hér er
hún farin að bera fræ, og hefur
sáð sér sjálf á nokkrum stöðum.
Til er einnig einstofna fjallafura
eða bergfura, eins og hún nú er
nefnd. Sú tegund er af sumum