Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.1962, Síða 5

/ heimsókn hjá EZRA POUND,
Tízkan er
smekkurinn
eftir Ronald Duncan
E'
''KKERT er fráleitara en rugla
saman tízku og smekk. Fyrir
nokkrum vikum var gerð fróðleg könn-
un meðal stúdenta á fyrsta og öðru ári
viö háskólann í Cambridge. Aðeins einn
þeirra hafði heyrt getið um Ezra Pound,
og sá hélt að skáldið væri ekki lengur
í töiu lifenda. Aftur á móti höfðu allir
stúdentarnir málverkaprentanir eftir
Picasso á veggjunum hjá sér og bækur
Pasternaks í bókahillunum.
Já, tízkan er eitt, smékkurinn ann-
Cð. Allir þekkja „The Waste Land“
eftir T. S. Eliot, þó fæstir hafi senni-
lega lesið þetta kvæði, en hve margir
hafa nokkurn tíma heyrt um „Hugh
Selwyn Mauberley“ eða skáldið sem
orti það? Menn gleyma að „The Waste
Land“ er tileinkað Ezra Pound með
árituninni „Til hins snjallara kunnáttu-
xnanns". Hér er ekki verið að gefa £
ekyn, að Pound sé betra ljóðskáld en
Eliot. Samanburður á gerólíkum hlut-
um er tilgangslaus: það er ekki hægt
cð bera saman einseyring og senti-
metra.
É,
l g hitti Pound fyrir nokkrum vik-
um á sjúkrahúsinu í Merano á Ítalíu,
þar sem hann hefur legið rúmfastur
eíðustu mánuðina. Hann var veikburða
cg horaður. Með leðuról, sem hékk fyr-
ir ofan höfuðið á honum, gat hann reist
sig frá koddanum til að heilsa mér.
Maður sá fá merki hins stolta og stælta
manns, sem ég bekki fyrir 25 árum,
þegar hann ráfaði hjá höfninni í Rap-
ello. Þá voru póstkortin, sem hann
cendi frá sér, nokkurs konar bók-
menntalegar tilskipanir, og hann gaf
sér alltaf tíma til að leiðrétta og stytta
verk annarra höfunda, „The Waste
Land“ eftir Eliot, „Ulysses" eftir James
Joyce, „Byzantium" eftir W. B. Yeats,
D.s.frv. Og aldrei hikaði hann við að
leggja sín eigin verk til hliðar, ef hann
taldi sig geta komið á framfæri og
»ukið hróður manna, sem gæddir voru
hæfileikum, hvort sem var í skáld-
skap, myndlist eða tónlist. Meðal þeirra
sem nutu góðs af þessari óþreytandi
viðleitni hans voru Gaudier, Strav-
insky, Brancusi, Ernst, Fenollosa og
Frobenius.
þessum árum varð Ezra Pound
mér eins konar háskóli. Hann las fyrir
mig ljóð eftir Guido Cavalcanti, fór
yfir ljóðin mín og sagði mér hvar ég
eetti að breyta þeim, og þegar ég var
kominn heim til Englands aftur, fékk
ég frá honum póstkort á nokkurra daga
fresti, þar sem hann hvatti mig til að
lesa þetta og sjá hitt eða til að hitta
einhvem, sem hann taldi geta orðið
mér að liði.
Margir þessara manna voru ekki rit-
höfundar. Á fjórða tug aldarinnar var
hann heillaður af kenningunum um
„Social Credit" og reyndi eftir megni
að koma á framfæri hugmyndum
Majors Douglas. Fyrir vikið komsthann
hvað eftir annað í tæri við Sir Oswald
Mosley, foringja brezkra fasista. Hann
trúði því af heilum hug, að okrið væri
frumorsök þess skipbrots, sem öll mann-
leg verðmæti hafa orðið fyrir. Mér
tókst aldrei að koma honum í skiln-
ing um, að okrið bæri órækt vitni um
hinn augljósa skort á verðmætum, en
væri engan veginn frumorsök hans.
Þ egar stríðið brauzt út, skrifaði
Pound mér (ég neitaði að berjast af
samvizkuástæðum) og hvatti mig til að
leggja fram minn skcrf til varnar
brezka samveldinu, því þar væri afl
sem vert væri að varðveita. Einu eða
tveimur árum síðar geröi iögreglan
húsrannsókn hjá mér. Ég hafði birt
verk Pounds í tímariti mínu, „Towns-
man“, og þar sem hann var farinn að
tala í útvarp fyrir ítölsku stjórnina,
var ég líka grunsamlegur.
Með því að tala í ítalska útvarpið
framdi Pound strangt tekið föðurlands-
svik, því hann þáði fé frá ríki sem
var í styrjöld við föðurland hans,
Bandaríkin. Hins vegar er sanngjarnt
að taka það fram, að Pound varð að
finna einhverja leið til að halda í sér
lífinu, og hann hafði lagt áherzlu á
tregðu sína til að taxa um styrjöldina.
Þar sem hann lá á sjúkrahúsinu í
Merano sagði hann mér, að hann þjáð-

stöðugt beint að honum ljóSkastara.
Olli þetta skemmd á heila hans. í
þessu járnbúri skrifaði hann ljóð sem
hann sendi mér. Það var hluti af hin-
um fræga ljóðabálki „Pisan Cantos“.
Bandaríska stjórnin iét senda Pound
flugleiðis til Washington, þar sem hann
átti að koma fyrir rétt. En læknar úr-
skurðuðu hann vanheilan á sönsum, og
var hann þá settur á geðveikrahæli í
Washington, þar sem hann var hafður
í haldi í fjórtán ár. Ég heimsótti hann
þar í klefa sem var fjórum sinnum sex
fet í þvermál. Við sátum í þilfarsstól-
um á ganginum, umkringdir geðveikis-
sjúklingum; einn þeirra vildi endilega
hreinsa úrið mitt með skósvertu.
É.
Ezra Pound á gamalsaldri
ist ekki af neinum líkamlegum krank-
leik, heldur af djúptæku og ólæknandi
samvizkubiti.
„Það er rétt að ég setti gyðinga í
samband við okrið í útvarpserindum
mínum,“ sagði hann, „en ég sá aldrei
neitt í ítölsku blöðunum um ofsóknir
á hendur þeim í Þýzkalandi nazism-
ans. Hefði ég vitað um þjáningar
þeirra, mundi ég aldrei hafa minnzt á
þá. Ég lem ekki fólk þegar það er fall-
ið til jarðar“.
Ég gat aldrei tekið þá ásökun alvar-
lega, að Pound væri gyðingahatari. Ég
vissi að margir helztu vinir hans voru
gyðingar.
r egar Bandamenn tóku Ítalíu, var
Pound tekinn höndum af bandaríska
hernum, handjárnaður við blökkumann
sem var sekur um nauðgun og lokaður
inni í búri í Pisa. Honum var tjáð, að
hann yrði tekinn af lífi. Á nóttinni var
g stóð að beiðni, sem send var
dómsmálaráðherra Bandaríkjanna, þar
sem ég benti á, að það mundi verða
Bandaríkjunum mikil vanvirða, ef þetta
mikla ljóðskáld yrði látið deyja í varð-
haldi. Til allrar hamingju bar hún
nokkurn árangur: Pound var látinn
laus eftir fjórtán ár og hvarf þegar í
stað til Ítalíu til að dveljast hjá einka-
bami sínu, Mary de Rachwiltz prins-
cssu. Þó hann hafi ekki hlotið Nóbels-
verðlaunin eða neina aðra viðeigandi
viðurkenningu, hafa nokkrir vina hans
reynt að hjálpa honum.
„Hemingway sendi mér þúsund dolx-
ara ávísun", sagði hann mér, „en af
einhverjum ástæðum gat ég ekki kom-
ið mér til að skipta henni, enda vissi
ég ekki nema hann kynni líka að vera
í kröggum."
P
ound er ekki bitur, en hann
þjáist oft af samvizkubiti og þeirri til-
finningu, að andlegur þróttur hans sé
að þverra. í þrjá klukkutíma hlustaði
ég á æðruorð hans. Hann kvartaði yfir
vangetu sinni til að lesa prófarkir af
verkum sínum rétt, hann sá eftir þeim
hörðu dómum sem hann hafði fellt um
Bertrand Russell, hann var leiður yf-
ir að hafa ekki lesið ákveðinn grískan
höfund, vanrækt eitthvað annað og
þannig mætti lengi telja. Á þennan hátt
eyðir eitt mesta ljóðsikáld aldarinnar síð-
ustu stundum ævinnar, beygður, auð-
rnjúkur, iðrandi.
s ENNILEGA eru fáar þjóö-
ir á noröurhveli jaröar
jafnkœrulausar og íslendingar.
Kceruleysið er oröiö þjóöarlöstur
sern nœr inn á flest ef ekki öll sviö
þjóðlífsins. Vinnumórall er hér t. d.
lakari en víðast hvar annars staö-
ar, bæöi í opinberum stofnunum og
flestum atvinnugreinum. Vand-
virkni er oröin svo sjaldgæf, aö
menn rekur í rogastanz ef á henni
bryddir. Hún er ekki annaö en af-
lóga skar og óhlutgeng í lífi hins
sanna nútímamanns á íslandi. Hér
ríkir fúskiö og
svindliö á öll-
um sviöum —
vmnusvik, am-
lóöaháttur,
kunnáttuleysi,
fjárglœfrar og
ábyrgðarleysi.
Opinberar
stööuveitingar
eru aö veru-
legufíleyti póli-
tísk hyglun, og í ýmsar ábyrgö-
arstööur þjóöfélagsins hafa valizt
menn, sem eru fullkomnir skuss-
ar, pólitískir gæöingar sem hljóta
umbun fyrir dygga þjónustu í
refskákinni miklu. Hrossakaup-
mennskan veöur hér uppi aö göml-
um og gegnum íslenskum siö. Flest-
ar stofnanir ríkisins liafa aö ein-
liverju leyti fengiö aö kenna á
henni, en sennilega hefur Háskóli
fslands þó sloppiö einna bezt til
þessa.
Segja má aö fámenniö valdi hér
nokkru og aö oft rætist skár úr
mönnum en efni stóöu til. Þetta er
rétt aö því leyti, aö á ýmsum sviö-
um er fátt hœfra manna, og auk
þess eru kjörin ósjaldan svo bág-
borin, aö hœfustu menn hverfa úr
landi eöa snúa sér aö öörum viö-
fangsefnum en þeim, sem bezt eiga
viö menntun þeirra og hœfileiíca.
Þetta breytir samt engu um þaö, aö
oft er gengið fram hjá hæfustu
mönnum, og er ástandiö aö veröa
svo ískyggilegt, aö þörf er róttœkra
aögeröa, ef ekki á aö sigla öllu í
kaf.
Þaö þarf aö ala upp í þjóöinni
ríkari metnaö og umfram allt að
búa svo um hnútana, aö þeir sem
eiga metnaö og búa yfir hœfileik-
um geti veriö nokkurn veginn ör-
uggir um aö til einhvers sé aö
keppa —■ aö hœfni þeirra veröi
þyngri á metunum en pólitisk þægö
hugsanlegra keppinauta.
Tákist þetta ekki, veröur raunin
sú, aö þjóöin úrkynjast og um-
hverfist % sauöahjörö, sem hefur
ekki hugsun á ööru en geöjast hús-
bændunum og fá sína daglegu
magafylli. Hér þarf auövitaö aö
koma til álmennt áták, sem stefni
aö því aö fordæma og útrýma fúsk-
inu, vankunnáttunni, ábyrgöarleys-
inu og hentistefnunni, sem eru hélztu
einkenni á daglegu lífi okkar, bœöi
í stjórnmálum, menningarmálum og
atvinnumálum. Sannleikurinn er
nefnilega sá, aö ástandiö, eins og
þaö er, heldur lífinu í hinni land-
lœgu íslenzku vanmetákennd og
stendur okkur fyrir þrifum bæöi
inn á viö og út á viö. Kannski kem-
ur þaö livaö skýrast fram þegar
ýmsir íslenzkir framámenn og leiö-
togar fara út fyrir landsteinana og
hitta starfsbrœöur af öörum þjóö-
um. Þá dylst ekki lengur, aö viö
erum enn frumstϚir nesjamenn,
þrátt fyrir óhófiö, íburöinn og
hortugheitin í daglegu lífi okkar
hér heima.
s-a-m.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5