Lesbók Morgunblaðsins - 30.09.1962, Blaðsíða 6

Upphaf landnámssögu íslendinga i Saskatschewan — II. hluti
Sveinn Halldórsson og Gísli Bíldfell
Sveinn Halldórsson
W veinn Halldórsson var frá
U Kálfhóli á Skeiðum í Ár-
nessýslu. Guðrún Narfadóttir hét
móðir hans, ættuð úr Laugardal,
einnig í Ámessýslu. Kona Sveins
var Kristín Guðfinna Eiríksdóttir
frá Árhrauni á Skeiðum. Hófu þau
búskap á Kálfhóli og voru þar um
árabil. Til Kanada komu þau árið
1887 og settust að í Þingvallaný-
lendu, en 1882 fluttust þau vestur
til Fishing Lake, sem fyrr var sagt.
Sveinn nam land austur með Foam
Lake að norðan verðu og reisti þar
byggingar sínar og bjó þar til elli.
í' au Sveinn og Guðfinna eignuðust
5 börn er úr barnæsku komust. Fara
nöfn þeirra hér á eftir. 1. Guðrún, gdft
Sigurði Guttormssyni, Sigurðssonar frá
Galtastöðum í Hróarstungu, þeir feðgar
voru báðir landnemar í þessari bygigð.
Stefanía gift Hans, kallaði sig Gillis,
Gíslason, Hanssonar frá Gunnlaugsstöð-
um í Skógum á Fljótsdalshéraði og
Sigríður Pálsdóttur konu hans. Var sá
Páll sonur Eyjólfs ísfeld hins skyggna.
Hann var landnemi í þessari byiggð.
Hann var ágaetur vélamaður, átti þreski-
vél og þreskti fyrir bændur, svo mörg-
um árum skipti. Þau hjón áttu mörg
börn. Þeim vildi það slys til, að hús
þeirra, nýlega byggt, brann til kaldra
kola. Fluttust þau þá úr þessari byggð til
Dauphin, Manitoba. Rak Hans þar bíla-
verzlun og benzínsölu og gerði við bíla.
Hans er nú dáinn fyrir mörgum árum.
3. Eiríkur Hann fékkst við eitt og annað,
útvegaði lán út á fasteignir seldi lífs-
ábyrgðir, var um tíma í félagi við
Hans tengdabróður sinn. Seinna fór hann
vestur á Kyrráhafsströnd. Hann kvænt-
ist konu af hérlendum ættum, bjuggu
þau í Vancouver og þar andaðist hann
fyrir nokíkrum árum. 4. Vilhjálmur
Hann giftist konu af Eyfirzkum ættum.
Rósu Árnadóttur, hálfsystur Maríu móð-
ur Árna Jónssonar menntaskólakennara
á Akureyri og Rósmundar Árnasonar við
Elfros. Vilhjálmur var kornhlöðustjóri
um skeið, en lét af því fyrir vanheilsu
sakir. Rekur nú verzlun í Vancouver. 5.
Marta giftist Einari Hrappsted, búa í
Foam Lake, en eiga jarðeignir hér í
byggðinni.
ir au Sveinn og Guðfinna Eiríks-
dóttir kona hans, bjuggu sæmilegu búi
á gamla vísu. Þau komu í þessa byggð
roskin, sneidd.u hjá nýtízkubyltingum
þeim er á* baugi voru og hafa færzt í
aukana æ síðan. Sveinn andaðist að
heimili sínu við Foam Láke 9. nóvem-
ber 1922, en Guðfinna Kristín kona hans
10 árum áður 7. desember 1912.
Bjarni Jasonson, Eiríkssonar, var ætt-
aður úr Árnessýslu á íslandi. Hefur hann
víst misst foreldra sína ungur, eða í
það minnsta móður sína, því hennar
finnst hvergi getið. Var Bjarni frá barn
æsku alinn upp hjá séra Stefáni Step-
hensen á Ólafsvöllum á Skeiðum í Árnes
sýslu til 24 ára aldurs. Árið 1887 fór
Bjarni til Ameríku og ári seinna kvænt
ist hann, Guðrúnu Eiriksdóttur frá Ár-
hrauni í Skeiðahreppi. Voru þau Bjarni
og Guðrún ein af þeim 8 brúðhjónum,
sem séra Jón Bjarnason gifti í einni
ferð sinni til Þingvallanýlendu.
Bi
'jarni setti byggð sína upp frá
miðju vatninu að austanverðu og bjó
þar til æfiloka. Þau Bjarni og Guðrún
eignuðust 8 börn, en aðeins þrjú af þeim
náðu fullorðinsaldri. Jakobína Gróa,
gift Narfa Guðbrandssyni. Narfasonar,
er seinna verður getið. Jóhanna Helga,
gift Jóhanni Kolbeinssjmi og Þórður Guð
björn, sem tók við búi eftir föður sinn.
Bjarni var vel fjáreigandi og þrifa-
maður í búi. Studdi fyrstu lútersku kirkj
una. Hef ég heyrt haft á orði hvað allur
umgangur var snyrtilegur á heimili
hans. Hann var prúður í framgöngu og
lét lítið á sér bera út á við, heimiliskær,
greindur í tali og' skemantilegur heim
að sækja. Hann andaðist að heimili sínu
við Form Lake 20. apríl 1940 og Guðrún
kona hans 28. desember sama ár, fædd
í Hrosshaga í Biskupstungum 1865.
Þórður Guðbjörn tók þá við búi og
heimili foreldra sinna og bjó þar nokk-
ur ár. en er nú fluttur til Foam Lake
og vinnur akrana þaðan og er heimilið
'ekki í mikilli framför.
Gisli Bildfell
GÍSLI Bíldfell setti byggð
sína við suðaustur hornið
á Foam Lake upp frá vatnsbotnin-
um, sem áður var getið.
Faðir Gísla var Jón Ögmundsson
frá Bíldsfelli í Grafningi, Jónsson-
ar, Sigurðssonar frá Ásgarði í
Grímsnesi. Þjóðbjörg hét móðir
Gísla, Ingimundardóttir bónda í
Króki í Grafningi, Gíslasonar bónda
á Ölversvatni. Kona Gísla var Val-
gerður Eiríksdóttir frá Árhrauni á
Skeiðum, systir Ingimundar sem fyr
var getið að fyrstur hóf bústaðar-
leit vestur til Fishing’ Laks með
Kristjáni Helgasyni, vorið 1891.
G ísli gerðist þegar á fyrstu bú-
skaparárum sínum hér umsvifamikill og
framtaksamur bóndi. Hann byrjaði þeg-
ar að bæta bústofn sinn og keypti hrein-
kynjaðar skepnur af úrvals stofni, bæði
nautgripi og sauði og hross. Fékk búfé
Gísla þegar mikið orð á sig og varð
eftirsótt. Var þekkjanlegur afspringur
af hjörð Gísla víðsvegar hér um austur
hluta byggðarinnar um 40 ára skeið og
þótti bera merki um sinn fyrri upp-
runa.
Akuryikju stundaði Gísli eins fljóbt og
tækifæri gafst og varð fyrstur manna
til að kaupa þreskivél í félagi við Bjarna
Jasonson, tengdabróður sinn. Var það
lítið áhald, aðeins skilvinda, snúið með
hestafli. Þetta áhald kom í góðar þarfir,
þó ófullkomið væri, akrarnir voru ekki
víðáttumiklir til að byrja með og full-
nægði þessi vél þörfinni þó lítil og
ófull'komin væri. Ekki mun Gísli hafa
starfrækt þessa þreskivél lengi. Eftir
ár eða svo, réðist hann í að kaupa
stóra þreskivél, sem geklk fyrir gufu-
krafti. Með hana fór Gísli um alla
byggð, allt vestur til Candahar, og var
í þeim leiðangri fram í snjóa, að þreskja
smá akurbletti, því agurgerð var þá á
byrjunarstigi. Má fara sem næst um
það, hvað slík starfræksla hefur gefið
í aðra hönd. Fleiri nýtízku akurvélar
keypti Gísli. En gallinn var, að sumt
af akuryrkjuverkfærum í þá daga var
lífct nothæft, endingarlaust og mjög ófull-
komið. Allt var á byrjunarstigi sem
akuryrkju viðkom og þurfti umbóta við.
Hefði Gísli verið uppi nú og á þroska-
Eftir Pál Guðmundsson
Sveinn Halldórsson
skeiði, hefði hann sjálfsagt haft hug á
að eignast og prófa þau landbúnaðar-
áhöld, sem nú eru í notkun.
Þ au hjón eignuðust niu börn, tvo
sonu og sjö dætur. Þau heita Jón. Ólaf-
ur, Kristbjörg, Ágústína, Elín, Guðrún,
Karólína, Gíslína og Ástríður. Jón er
elztur barna Gísla, er landnemi í þess-
ari byggð, kvæntur Guðrúnu Torfadótt-
ur, bónda hér í sveit, eiga tíu börn,
níu syni og eina dóttur. Ólafur er giftur
konu af hérlendum ættum. Kristbjörg,
Heitir hennar maður Vigfús Sveinsson
Árnasonar Anderson, eiga börn. Ágúst-
ína gift Otta Hrappsted, eiga fimm dæt-
ur. Allar hinar — dætur Gísla giftar.
mönnurn af hérlendum ætturn og rita
ég þar ekki af.
Þau Gísli og valgerður bjuggu sæmi-
legu búi, marga áratugi, höfðu akur-
yrkju og kvikfjárrækt í stórum stíl. Var
gott til heyfanga við vatnið. Þegar ald-
ur færðist yfir þau létu þau af búskap
og leigðu Jóni syni sínum, en færðu sig
inn til Foam Lake og leigðu þar land
og héldu bú við sitt hæfi og bjuggu þar
í nokkur ár. Þá futtu þau í bæinn.
byggðu sér þar hús og höfðust þar við
til æviloka.
G ísli var meðalmaður á vöxt og
heldur grannvaxinn, svartur á hár og
smábeinóttur í andliti, léttur á fæti og
göngumaður með afbrigðum. Hann var
gefinn fyrir bækur las mikið og færði
sér það vel í nyt, einnig var hann sér-
staklega umgengisgóður og vinsæll. Á
yngri árum sótti hann sjóróðra við Faxa-
flóa og lifði langa og söguríka æfi.
Valgerður Eiríksdóttir andaðist að
heimili sínu í Foam Lake 18. maí 1945,
fædd í Hrosshaga í Biskupstungum 14.
október 1863.
Eftir það mun Gísli hafa verið í skjóli
Karólínu dóttur sinnar og manns hennar
Arfchur Haigen, það sem hann átti eftir
ólifað. Hann andaðist á spítala í Foam
Lake vorið 1952, 87 ára að aldri.
Þ ess var áður getið, að Jón G.
Bíldfell tók á leigu jarðeignir föður síns
og bjó þar um hríð, en fluttist þá inn til
Foam Lake og starfrækti þar benzín-
stöð og seldi hann akuryrkjuverkfæri í
félagi við Arthur Haigen, tengdabróður
sinn. Gekik svo um árabil, slitu þeir þá
félagsskapnum, fluttist Jón þá á föður-
leifð sína. Undir það síðasta hafði búið
þar Gísli elzti sonur Jóns. Höfðu þeir
þá fært heimilið yfir lækinn, þar sem
það áður var, og byggt upp að nýju
vestör við veginn, gengt hólum þeim,
sem þar eru vestan við. Er það snoturt
heimili. Býr Jón þar að nokkru leyti,
en stundujm er hann í Foam Lake. Albert
Jónsson Bíldfell tók við höfuðbólinu
áður en Jón Gíslason kom þangað. Hann
er útlærður dýralæknir. Hann hafði
tekið við af Gisla bróður sínum sem bjó
þar áður.
ÍSLENZK HEIMILI
Framh. af bls. 5
— Já, þetta er miklu betri klúbbur
en í bænum, segir Ingibjörg, því þar
þurfti maður alltaf að vera að hlaupa
í síðasta strætó. En hér er ekkert til að
stöðva málið.
— Hvernig fer þá um stöðina á sauma
klúbbskvöldum? Eru þá ekki allir
karlmenn á staðnum virkjaðir í að gæta
barna?
— Það eru alltaf tveir á vakt, sama
hvað konan segir. Við látum landið
aldrei varnarlaust.
— Annars byrjuðum við á því að
eignast bíl, til að geta komizt ferða
okkar hér í kring, því fyrsta sumarið
gat maður ekki hreyft sig út af stöð-
inni, segir Ingibjörg. Það er t. d. fín
baðströnd £ Skarðsvík, hérna rétt utan
við, og nú er verið að lagfæra veginn
þangað. Víkin er í skjóli fyrir verstu
vindáttunum og krakkarnir hafa gaman
af að vaða þar og leika sér, og kapp-
arnir að synda í köldum sjónum.
Eigin munir gera vistlegra
F n hvernig er með aðdrætti?
— Venjuleg matvæli eru keypt á
Sandi, en á miðvikudögum fer bíll frá
stöðinni fyrir Ennið til Ólafsvíkur og
þá fáum við húsmæðurnar að fara með
til skiptis í innkaupaferðir. Annars er
alltaf vegasamband við Reykjavík. Veg-
urinn er að vísu slæmur á vetrum, en
lokast ekki. Á veturna höldum við
okkur líka mikið inni, því þetta er á
bersvæði og stormasamt.
Við lítum í kringum okkur í stof-
unni. Þung leðurhúsgögn, sófi og stól-
ar, eru nokkuð áberandi, svo og all-
klunnaleg kommóða og útvarpsskápur
úr dökkum viði. Og í borðstofunni eru
stálhúsgögn. Þetta eru húsgögn, sem
fylgja íbúðinni.
— Húsgögnin eru skemmtilegri í
nýrri húsunum, segir Ingibjörg, öll ný-
tízkulegri. Okkur fannst ekkert heimil-
islegt hér, svo við bættum okkar eigin
húsgögnum og munum við. Og persónu-
legu munirnir, gólfteppin, græni sófinn,
Þingvallamyndin, blómin o. s. frv. setja
vissulega vistlegri blæ á stofuna. Þeg-
ar við börðum að dyrum var Ingibjörg
að búa sig undir að halda skírnarveizlu.
Séra óskar Þorláksson var staddur í
næsta húsi, í heimsókn hjá syni sínum,
og hún greip tækifærið til að biðja hann
um að skíra yngsta barnið, sem er
nokkurra vikna gamalt. Þetta gaf til-
efni til að spyrja hvort ekki væri erfið-
leikum bundið að fá fæðingarhjálp.
— Jú, umdæmið sem nær yfir Ólafs-
vík, Breiðuvíkurhrepp og Neshrepp ut-
an Ennis, er Ijósmóðurlaust, svo Pétur
sótti ljósmóður alla leið til Siglufjarð-
ar. Þ. e. a. s. fóstra hans kom til okkar
skömmu áður en barnið átti að fæðast
og var hjá mér. Lækni eigum við að
sækja til ólafsvíkur. Hann kemur venju
lega einu sinni í viku til Hellissands.
— Og þú varst nýstaðin upp af sæng,
þegar Sævar litli týndist. Eruð þið ekki
hrædd við gjóturnar síðan?
— Við gengum í að leita og komumst
að raun um að þarna var fullt af álíka
hættulegum gjótum, sagði Pétur. Þær
fylltum við allar með grjóti, svo von-
andi er þessi hætta hjá liðin. Og við
komumst ekki aftur í blöðin.
— E. Pá.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. tölublað 1962