Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1963, Blaðsíða 3

- »• tvikin hafa Tiátið mig lifa min
tnerkilegustu ævintýri á sjó með tveim-
ur unguim mönmim, sem voru bræður
og sem ég hitti á mjög ólíkum stöðum
jarðkúlunnar.
Annar staðurinn var Thorup-strönd-
in við Bolbjerg og þar hét maðurinn
Thomas, ungur fiskimaður, sem í iðju-
leysi sumardaganna tók okkur að sér,
jafnaldrana meðal baðgestanna, og
hafði sjálfur á sinn kyrrláta hátt mikla
•kemmtun af því.
Við fórum á veiðar á skútunni hans
og fiskuðum þorsk, en hann sat með
stýrisstöngina undir hnésbótinni, veiti
ekrobitanum uppi í sér með næmri at-
hygli og mikilli kímnigáfu. Hann hafði
langt, bogið nef. Af nokkrum mjög al-
varlegum og fullkomlega sönnum frá-
BÖgnum sem við höfðum skemmt með,
hafði hann komizt á þá skoðun, að það
væri venja okkar og siður að segja lyga-
eögur, og eftir það streymdu öðru hverju
af vörum hans þær meinbölvuðustu
furðufrásagnir um hafmeyjar, sæslöng-
ur og helfáka. Þetta voru svör hans
við þeim ógleymanlegu lygum, sem við
höfðum, að hans áliti, reynt að troða
í hann. En hann var ekki heldur fæddur
í gær!
Einu sinni synti ég út frá strönd-
inni með snæri að neti í hendinni, brauzt
út að fyrstu möskvunum og synti nokkra
metra á móti straumnum, svo að ég var
Ikominn nær drukknun, en synti þá
aftur til lands og svo drógum við, ég og
félagi minn, netið að landi.
Ja, hvílíkir baðgestir! Var það nú
uppátæki! Thomas horfði á okkur með
hendur í vösum og tuggði skrogtugguna
eína í ákafa og glotti. f>eir fengu aldrei
bein úr sjó! En atvikin höguðu þvi nú
þannig til að heil torfa hafði lent í net-
inu minu. Og þegar netið hafði verið
dregið á land lágu allt að því 100 kg.
af fiski í fjörunni, á stærð við ansjosur,
og Thomas fleygði þeim náðarsamlegast
i sjóinn aftur. Hann sagði að við þyrftum
©kki nema svo sem eina fötu af þessum
krílum til beitu og þá væri synd að láta
alla hina drepast. Jafnframt sagði hann
Mr egar um tólfleytið kvað hrópið
við úr varðtunnunm, 15 metrum fyrir
ofan þilfar: „Blástur! Blástur!“
„Sonja“ snarbeygði í þá átt sem hann
benti. Armur hans var áttavitanálin.
Síðan komum við svo nálægt, að við
sem á þilfarinu stóðum, gátum séð bak
hvalsins, þegar hann kom upp og blés.
Þetta var langreyður, langur eins og
kirkjuturn, öðru hverju sló hann sporð-
inum upp úr sjónum þegar hann kafaði
og hinar voldugu sporðblöðkur stóðu
eitt andartak upp úr sjónum, eins og
tveir tröllslegir fuglsvængir.
að þeir dæu, ef þeir lægju aðeins eina
sekúndu á þurru landi og það gerðu þeir
líka. f>á rak að ströndinni aftur, lágu
í flæðarmálinu eins og þúsundir siif-
urpeninga og mávarnir komu í gargandi
hópum og sveimuðu í loftinu fyrir of-
an þá og baikvið þá gat maður séð
Skarfaklett teygja sig upp úr sjónum.
S vo var það í Grænlandi sem
langt, bogið nef minnti mig skyndilega á
allt þetta, og munnur, sem ávallt velti
skrobita milli tannanna. Þetta hlaut að
vera bróðir Thomasar? Jú, ekki bar á
öðru, og meðan ég fylltist af endurfund-
agleði og útskýringum, hlustaði hann
hinn rólegasti á allan þann orðaflaum.
f>að var uppspretta stöðugrar undr-
unar að hitta þetta allt aftur hér norður
á heimshjara. Hvalveiðiskipið „Sonju“
með vestur-józku áhöfninni, Larsen,
skipstjórann frá Svinklöv, þrekinn og
breiðan, með hrukkur í auignabrúnakró(k-
unum og l'jóst hár á breiðum handar-
bökunum. Gat nokikuð komið honum úr
jafnvægi? Svo reyndist þó vera.
Og þarna um borð á „Sonju“ með
hinni vestur-józku áhöfn hennar, tóik
ég þátt í einni allra hrikaleg.ustu veiði-
aðferð sem mannikynið hefur þekkt.
Við sigldum út frá Egedesminde árla
morguns. Á firðinum var sjór sléttur,
en úti á sundinu ultu hinar stóru und-
iröldur inn undir litla gráa gufuskip-
ið og vögguðu því eins og andarunga.
Það var forsmekkur að því, sem í vænd-
um var.
I i 18. tölublað 1963
Hann kafaði og hvarf, kom upp aftur
nokkrum sinnum í röð, annarsstaðar,
andaði að sér og blés í þrjár-fjórar-fimm
sekúndur, áður en hann hvarf enn að
nýju. í klukkustund eltum við hann,
til að reyna að komast í 20—30 metra
færi við hann. Einu sinni kafaði hann
undir skipið og kom upp á bakborða,
í aðeins fárra metra fjarlægð, og var
horfinn áður en við fengum snúið skip-
inu.
0g fyrir aftan fallbyssuna í stafni
skipsins stóð skipstjórinn og setti upp
kryppuna. Hver minnsti vottur af hinni
vestur-józku rósemi var nú horfinn úr
fari hans, þar sem hann litaðist um eftir
hvalnum og gizkað á hvar hann myndi
koma upp næst.
Hvað eftir annað 9kaut hvalnum upp
úr djúpinu. Hvað eftir annað snérist
„Sonja“ í hring og öslaði aif stað til
að komast í skotfæri. Værum við ná-
lægt honum, var hægt á vélinni, svo
að snúningur skrúfunnar í vatninu
skyldi ekki fæla hann. Þegar hann var
horfinn niður í djúpið tók skipið nýja
stefnu. Skutullinn beið og skipstjórinn
hal'laði öxlinni upp að skaftinu á hon-
um, eins og köttur, sem er að því kom-
inn að stökkva. Dagfarslega Vinsælasti
maðurinn á Grænlandi, sem ljómaði af
mildum góðvilja, með ljóst hár á stór-
um höndunum, broshrukkur umhverfis
blá augun og svo óraskanlegur í ró
sinni — en nú persónugervingur afls og
áræðis ...
„Blástur!"
Og á allt öðrum stað, fyrir utan skot-
færi, hefur hvalurinn komið upp og
horfið. Og aftur snýst „Sonja“ 1 hring
og byrjar allt upp að nýju.
Og svo skýtur honum upp enn einu
sinni. Tuttugu og fimm metrurn fyrir
framan „Sonju“ þyrlast gufu- og
,Jorge Luis Borges er án efa mesta
skáld lands síns, Argentínu. Hann
er einstætt skáld og á ekki sína líka
í bókmenntum heimsins. Sérkenni
hans eru einkum fólgin í því, að hann
gerir hið ótrúlega trúlegt, er raun-
sæismaður hins óraunverulega, ef svo
mætti segja. „Fátt hefur mér opin-
berazt, en margt hef ég lesið“, segir
hann. Um sannleika þess skal ekki
rætt, en víða hefur hann leitað
fanga. Hann hefur skrifað Sögu ei-
lífðarinnar, Heimssögu illræmisins,
sögur, ljóð og ágrip af íslenzkri bók-
menntasögu (forn-íslenzkri), þar
sem hann fjallar mjög skemmtilega
um myndbreytni (la metáfora) drótt-
kvæða og stefnir þeim gegn Mallar-
mé. Og oft velur hann efni úr ís-
lenzkri sögu og fer með það á sinn
borgiska hátt. Franska skáldið Roger
Caillois vakti fyrstur athygli mína á
Borges 1956, og síðan hef ég lesið
hann af mikilli ánægju. Verk Borges
eru gefin út af Emecé Editores, S.A.
— Buenos Aires, ef einhver kynni að
fá áhuga á verkum hans. Ljóðin, sem
hér birtast, eru úr E1 hacedor (Skap-
. arinn).
Hin örláti óvinur
Árið 1102 hóf Magnús konungur
berfætti gereyðingarstríð
gegxi ríkjum írlands; saga herm-
ir, að kvöldið fyrir andlát
sitt hafi hann þegið svofelldar
kveðjur frá Mýrkjartan,
konungi í Dyflinni:
Megi gull og hergnýr ríkja í liði
þínu, Magnús konungur berfætti.
Megi vopnabrak á völlum lands
míns færa þér sigursæld að
morgni.
Megi hinar ógnvekjandi konungs-
hendur þínar vefa voðir sverðs-
ins.
Megi þeir, sem dirfast rísa upp
gegn sverði þínu, næra valsvan-
> inn.
Megi hinir fjölmörgu guðir þinir
helga þér sigur, helga þér blóð.
Megi enginn ævidaga þinna skína
jafnheiður og ljós hins komandi,
því sá dagur verður þinn síðasti.
Þar að mun ég hneigja eiðstaf,
Magnús konungur.
Því áður en dagsljós dvín mun ég
gersigra þig og afmá vald þitt,
Magnús konungur.
(Del Anhang zur Heimskringla
(1893) de H. Gering).
TVÖ
LJÓÐ
Eftir
Jorge Luis Borges
Breytingar
í gangi einum rakst ég á ör,
sem var vegbendir, og mér kom í
hug, að þetta meinlausa tákn.
hafi einhverju sinni verið hlutur
úr járni gerður, óverjandi skot-
vopn, sem smaug inn í hold
manna og ljóma, og brá myrkri
fyrir sól við Termopilas og vann
Haraldi Sigurðssyni, óaftur-
kvæmt, sex fet af enskri jörð.
Nokkrum dögum síðar sýndi
mér einhver mynd af ungversk-
um riddara; samanslungin lykkja
hnýttist um brjóstskjöld reið-
tygjanna. Ég vissi, að lykkjan,
sem í fyrndinni sveif um háhvolf-
in og hnýtti saman búpening goð-
heima, var einungis storkandi
skraut á plógi þegar plægt er á
sunnudögUm.
í Vesturgrafreitnum sá ég )
rúnakross grafinn í rauðan marm J
ara; armarnir voru íbjúgir og )
tengdust og kringum þá var
hringur dreginn. Þennan örsmáa,
samanþjappaða kross myndaði
annar með beinum örmum, sem á
sinn hátt táknaði þann aftöku-
stað, þar sem guð einn var líflát-
inn, hin „fyrirlitlega vél“ sem
Ignacio de Samosata smáði.
Kross, lykkja og ör, forn áhöld
mannkynsins, sem nú eru niður-
lægð eða upphafin í tákn; ekki
veit ég hvers vegna þau heilla
mig, þegar ekki er til sá hlutur í
heiminum sem gleymskan afmá-
ir ekki eða minningin umbreytir
og úr því enginn veit hvernig
tákn þeirra verða túlkuð af fram-
tíðinni.
Guðbergur Bergsson
þýddi úr spænsku.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS fí