Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.1963, Qupperneq 13

Karlar og konur úr gyðingaliver inu í Varsjá leidd til aftöku.
þjónn stöðvaði Jan, af þvi að hann bar
böggul. Bróðir minn reyndi að útskýra
ó þýzku, að mnihald böggulsins væri al-
veg meinlaust. Það var farið burt
með þá báða.
Þjóðverjar létu það boð út
ganga, að ef einhver Gyðingur yrði grip-
inn utan múra hverfisins, yrði öll fjöl-
skyldan skotin, sem hýsti hann eða bara
gæfi honum matarbita. Jan átti konu
og lítinn son, sex ára dóttur og gamla
móður, og þau bjuggú öll í einu her-
bergi með litlu eldhúsi. Samt sagði hann
við mig, að ég gæti verið hjá honum,
eins og áður — komi það sem koma
vildi.
Allt það, sem Jan gerði fyrir okkur,
stjórnaðist alls ekki af neinum eigin-
hagsmunahvötum. Hversu oft hefur hann
ekki staðið á verði þegar ég hef verið að
klifra yfir múrinn, til þess að vara mig
við þýzku vörðunum? Og bróðir minn
hefði aldrei farið að yfirgefa hann. En
sorglegt er það.
Reykur frá brenndum húsum hvílir
enn yfir og breiðist út um himininn.
Dynkirnir frá sprengingunum þagga
fuglasönginn. Til þess að þröngva
þeim, sem eftir lifa, til að gefast upp,
eru Þjóðverjarnir nú farnir að rifa nið-
ur brunarústirnar, og rykský blandast
nú reyknum, sem breiðist yfir mann-
legar þjáningar. Hve margir þessara
Þjóðverja ætli geymi myndir af gömlu
foreldrunum sínum, eiginkonum, unn-
ustum og börnum í veskinu sínu? Skyldu
þeir fá martröð? Geta þeir yfirleitt sofið?
E f Gyðinganafnið á bróður mín-
um verður ekki uppvíst, kann að vera,
að nafnið, sem hann notar sé þekkt hjá
Rauða krossinum. Eða kannski líka
Gestapo leggi gildru og taki fastan hvern
þann, sem spyr um hann undir pólska
nafninu. Ég verð að leggja það á hættu.
Ég pakka inn brauði, ásamt stykki af
fleski og feiti í sérstöku ílátL Og ég
legg af stað. Gestapomaður situr við
hliðina á skrifstofumanni Rauða kross-
ins. Ég lít í kringum mig og svipast um
í röðinni sem bíður, til þess að sjó, hvort
ég muni geta sloppið út, ef til þess kæmi.
Engin von um það. Of margir lögreglu-
þjónar, nema ég fari þá strax. Þá er ég
kominn fremst í röðina.
„Jan Zytnewski? Nei, það nafn er
hvergi á skrá“.
Gestapomaðurinh lítur á mig, þegar
ég tek ófimlega og með örvæntingar-
svip böggulinn minn og ætla að fara.
Enginn kallar mig til baka.
Kjörmóðir mín gamla bíður mín. Hún
cér böggulinn f hendi mér, en spyr
einskis. Við sitjum bara þarna. Hún er
grátandi og segir mér, að hún hafi farið
í kirkju og gefið prestinum offur fyrir
messu til þess að bróðir minn frelsist.
Hún er kaþólsk en biður fyrir bróður
mínum, sem er Gyðingur. Ég kyssi hönd
hennar og fer að gráta. Hvað hefur þessi
trúarmismunur að þýða? Hvers vegna
get ég ekki beðizt fyrir? Er nokkurt
gagn í því?
að er farið að sljákka í eldinum
í hverfinu. Húsin, sem ekki hafa verið
rifin niður, eru eins og svartar beina-
grindur, með tóm, brunnin gluggaaugu.
Mamma og bróðir minn geta ekki verið
á lífi lengur. Hefur Guð að minnsta
kosti sýna þá miskun að gefa þeim
skjótan dauðdaga?
Ég sendi póstkort til eina eftirlifandi
yngra bróður míns, á dulmáli, sem við'
höfum búið til í félagi, og segi honum
hvað orðið er, og hann kemur að heim-
sækja mig. Við getum ekki verið saman
um kyrrt, svo að öruggast er að ganga
saman í skemnitigarðinum. Hvað garð-
urinn getur verið fallegur. Þegar öll
mannleg grimmd er löngu gleymd, halda
blómin áfram að spretta og fuglarnir að
syngja. Við göngum saman og endurnýj-
um heit okkar: ef annar falli skuli
hinn ekki gefast upp.
Sunnudagur 2. maí 1943
E g hef hitt mann, sem þekkir
annan mann, sem þekkir Gestapomann,
sem vinnur í Al. Schucha (aðalstöðvum
Gestapo), sem væri til í það, gegn gjaldi,
að komast að því, hvað orðið hefur af
eldra bróður mínum, sem hvarf með
Jan P. Ég hef gefið honum upplýsingar
en þorði þó ekki að nefna, að hann væri
Gyðingur. Ég hef útvegað mér dálitla
peninga með því að veðsetja föt og þess
háttar.
Föstudagur 28. maí 1943
B róðir minn dó úr taugaveiki í
Lublin-fangabúðunum. Það er fullyrt,
að þetta sé áreiðanlegt. Fallegi bróðir
minn dáinn. Jæja, þá kvelst hann að
minnsta kosti ekki lengur.' Hverfið er
líka dáið. Það er ekki annað en auðn,
með hrundum byggingum, þar sem
meira en hálf milljón manna, kvenna og
barna lifði og vann, hver kynslóðin eftir
aðra. Hvað þýðir það að myrða 400.000
manns? Hvaða vit er í að myrða einn
mann?
Ég get séð kirkjuturninn í Novwolipki-
götu, þar sem nokkrir einstaklingar af
gyðinglegum uppruna en kristnir, héldu
áður guðsþjónustur sínar. Og svo einn
daginn, áður en ófriðurinn hófst, æpti
einn af söfnuðinum undir miðri messu:
„Við viljum ekki hafa Júðaprest!“ Sá
vandi er nú leystur.
Vorið 1945
Daginn sem byjtingin 1944 hófst í
Varsjá, fór ég út og sagði erna yngra
bróður mínum, að ég yrði burtu svo
sem tvær klukkustundir. Við skildum
svo. Ég kom alls ekki aftur fyrr en Var-
sjá var orðin frjáls. Ég leitaði um allt
og loks fann ég lík bróður míns í grunnri
gröf í Saski-garðinum. Ég gróf hann
upp og flutti hann í Gyðingagrafreitinn.
Eina fólkið, sem var viðstatt, var Stanis
laus S. og konan hans.
Þegar kistunni var sökkt niður í nýju
gröfina, var hún ofurlítið skökk. Ég
heimtaði að hún væri rétt við, áður en
hún væri hulin. Grafarinn leit undrun-
araugum á mig, og ég veit líka, að þetta
hefur látið hlægilega í eyrum. En
Stanislaus S. tók sér skóflu í hönd til
að hjálpa til. Konan hans hjálpaði líka
til méð berum höndunum, og fór með
bæn — kaþólska bæn í Gyðingagrafreit,
yfir bróður mínum, Gyðingnum.
Mig langaði til að gráta, en ég átti
engin tár eftir. Og það var ekki ein-
göngu yfir bróður mínum, sem verið
var að jarða, heldur foreldrum mínum,
systur og hinum bræðrunum og þúsund-
um feðra og mæðra, systra og bræðra.
Og ég var bara 24 ára gamall.
Ég fór til að sjá staðinn þar sem heim.
ilið okkar var og ég gat ekki einu sinni
þekkt hann undir öllum rústunum. Ég
klifraði upp á grjóthrúgu, en ég fór
þangað aldrei oftar. Aðeins sársaukinn
var eftir og hann mun fylgja mér til
æviloka.
| SVIPMYND I
Framhald af bls. 2.
E inn opinber aðsetursstaður er
bak við háan, gulan múr á Leninhæðum
með útsýni yfir alla Moskvu og gæti að
útliti minnt dálítið á Hvíta húsið í
Washington. í næstu húsum búa vara-
forsætisráðherrann, Mikojan, og forset-
inn, sem í svipinn er líklegasti eftirmað-
ur hans, Bresjnev. Andbýlingur þessara
þriggja höfðingja er Moskvu-kvikmynda
verið mikla. I þessu húsi á Leninhæðum
tckur Krúsjeff oftast á móti erlendum
embættismönnum og heldur opinberar
veizlur.
Helzt dvelur hann þó í stórri „dacha“,
skammt frá þorpinu Ussowo, við þjóð-
veginn Moskva-Rublewo-Uspenskjoje.
Þetta er svo sem hálfrar klukkustundar
ferð frá höfuðstaðnum, umkringt birki-
og furutrjám og með ágætis útsýni yfir
Moskvufljótið. Hér eru ein 16 herbergi
með óbreyttum húsgögnum, auk billiard-
stofu.
En ef Krúsjeff og fjölskylda hans vilja
hafa sérlega gott næði yfir helgina, er
ekið á þriðja staðinn, sem einnig er
„dacha“ en nokkru minni og er hálfrar
þriðju klukkustundar leið frá Moskvu.
egar hann á frí, dvelst hann oft-
ast í sinni miklu sumarhöll við Svarta-
hafið, u.þ.b. 25 km. fyrir sunnan sumar-
dvalarbæinn Gagra. Þarna geta gestirnir
— eins og t. d. Rusk, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna gerði — leikið badminton
við Krúsjeff, í sal sem til þess er ætlaður
(og með Kákasusteppi á gólfinu). Eða
þá synt í sundlauginni — eins og Harri-
man gerði og fékk lánaða sundskýlu af
Krúseff — eða gert líkamsæfingar í fim-
leikasal, sem er undir húsinu.
Húsið er tvær hæðir, og af svölunum
á efri hæðinni er dásamlegt útsýni yfir
Svartahafið. Utan á húsinu er komið
fyrir lyftu. í endanum á garðinum er
dálítill skáli, og þar var það sem Rusk
og Krúsjeff töluðu saman undir sex
augu — en túlkurinn átti tvö þeirra —
í einar þrjár klukkustundir.
I orði kveðnu hefur Nína Krúsjeff
á hendi hússtjórnina á öllum stöðunum
sex — en ekki nema i orði kveðnu. Þessi
móðurlega kona, sem er dóttir herfor-
ingja frá keisaratímanum, útlærð til
kennara og kenndi Krúsjeff að lesa, þeg-
ar hann var 21 árs — þau giftust löngu
síðar, eftir að Krúsjeff missti fyrri konu
sína — fer ekkert í launkola með, að
húshald og matarmall sé ekki aðaláhuga-
mál hennar. Hversdagslega hefur fjöl-
skyldan í þjónustu sinni eldabusk-u,
stofustúlku og þjón — en þegar veizlur
eru haldnar, er bætt við þjónaliði frá
Kreml.
Krúsjeff safnar saman fjölskyldu sinni
eins oft og hann getur — enda þekkja
stjórnmálamennirnir, sem umgangast
hann, fölskylduna og einstaklinga henn-
ar engu miður en hann sjálfan. Og það
á ekkert sérstaklega við Adzhubei, sem
hefur ýmis störf í utanríkisþjónustunni
— fjarlæg Og ofar stöðu hans sem rit-
stjóra — heldur alvag eins við konu
hans, Rada, dóttur Krúsjeffs, og börn
þeirra Nínu, Yelenu, sem er 24 ára, og
soninn, Sergei, 28 ára og hans konu,
skólasystur hans Galína, sem var eitt ár
við nám í París, eftir að hafa verið í
fylgd Krúsjeffs og Búlganins í Lund-
únaför þeirra. Svo eru dæturnar af
fyrra hjónabandi, önnur gift óperustjóra
í Kiev. Sonur af fyrra hjónabandi, Le-
or.id, féll í ófriðnum, þar sem hann var
orustuflugmaður.
IC. rúsjeff, sem fer nú að nálgast
sjötugt, en það var áður kallað elli,
virðist ennþá fjörlegri og kraftmeiri en
nokkru sinni áður — og sem dæmi má
nefna, þegar hann sigraði Rusk í bad-
minton. Samt er það staðreynd, að sam-
kvæmt ráði lækna sinna, hlífir hann sér
meir en áður og hefur lengri fri. Árið
sem leið var hann samtáls meira en 100
daga burtu frá Moskvu, sér til hress-
ingar.
Averill Harriman, samningamaður
Bandaríkjanna um tilraunabannið, og
persónulegur vinur Krúsjeffs síðan
hann var sendiherra í Moskvu, hann sem
fær alltaf heillaskeyti frá Krúsjeff á af-
mælisdaginn sinn, sagði ekki alls fyrir
löngu við Krúsjeff, þegar hinn síðar-
nefndi fór að hafa orð á því, að nú ætti
hann ekki langt eftir, en ætti hinsvegar
svo mikið ógert: „Þér eruð alltaf að
yngjast, hr. Krúsjeff; ég hef grun um, að
þér teljið æviárin aftur á bak“.
„Jú, það er ég lengi búinn að gera“,
svaraði Krúsjeff, „Annars væri þetta
alltsaman vonlaust....“
E n þrátt fyrir aldurinn og var-
færni með heilsuna á Krúsjeff það til
að láta bæði sína nánustu og gesti sína
standa á öndinni.
Samkvæmt frásögn Adzhubels, tengda
sonarins, getur hann gengið fram af
fjölskyldunni með því að fara með hana
í ökuferð á sunnudegi síðdegis og skoða
eitthvert samyrkjubú, „og þegar við
komum heim, á hann það til að þylja
kvæði langtímum saman. Tengdafaðir
minn kann fleiri kvæði en öll fjölskyld-
an samanlagt. ...“.
Eigil Steinmetz.
LEIÐRÉTTINC
í GREIN um geimferðir eftir Gísla Hall-
dórsson, verkfræðing, sem birtist í 24.
tbl. Lesbókar féll niður jafna, sem gefur
hiutfallið milli tímans, sem líður í gos-
flaug og samsvarandi jarðartíma.
í jöfnu þessari er:
Tg = gosflaugartíminn
Tj = jarðtíminn
Ve = hraði gosflauga í km á sek.
VI = hraði ljóssins í km/sek.
Jafnan lítur þá þannig út:
Tg Ve2
---- = ( 1------)
Tj VI2
. <*-*ublað 1963 —
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 13