Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1964, Blaðsíða 2

á eynni urðu æ blóðugri, einkanlega
milli Breta og grískumaelandi Kýpur-
búa, og þar kom að lokum, að ekki
þótti annað fært en ganga til samninga
og gera Kýpur að sjálfstæðu lýðveidi.
_ Þetta tókst eftir mikið málþóf, en í hmni
nýju stjórnarskrá var þannig um hnút-
ana búið, að Tyrkir áttu áskoraðan rétt
til 30% allra opinberra embætta og
höfðu auk þess neitunarvald í mörgum
veigamiklum málum. Hefur gríski meiri
hlutinn á eynni frá upphafi verið sár-
óánægður með þessa skipun mála, og
þá ekki sízt með hina hlutfallslega
alltof víðtæku hlutdeild tyrkneska
minnihlutans í stjórn ríkisins. Þeir fá
ekki skilið, hvers vegna 17% þegnanna
eiga að hafa lögbundinn rétt til 30%
allra opinberra embætta, og ekki bætir
það úr skák að tyrkneski minnihlutinn
er miklu skemur á veg kominn að því er
varðar menntun alla og þjálfun til
ábyrgðarstarfa. Það hefur orðið æ ljós-
ara með hverju nýju ári, að stjórnarskrá
lýðveldisins á Kýpur gerði stjórnina
óstarfhæfa.
Hitt hefur líka verið augljóst frá
upphafi, að þorri gríska meirihlutanh,
þ. e. 80% allra þegnanna, vilt fyrst og
fremst sameiningu við Grikkland. Og
þá vaknar auðvitað spurningin, hvernig
það verði framkvæmt án þess gengið
sé á rétt tyrkneska minnihlutans. Ein-
faldasta lausnin væri kannski að flytja
þennan minnihluta til Tyrklands, ekki
sízt með tiliiti til þess að Tyrkir hafa
hrakið hundruð þúsunda Grikkja frá
Tyrklandi, oft með heldur óhrjálegum
aðförum. En tyrkneska stjórnin rís önd-
verð gegn öllum tillögum um brottflutn-
ing, bæði vegna gamals metnaðar og
áralangrar togstreitu við Grkikland.
Jafnframt hefur Tyrkjum áskotnazt nýr
og óvæntur bandamaður, þes sem eru
kommúnistar. Þeir eru orðnir áhrifa-
miklir á Kýpur og gera sér vonir um
valdatöku, ef Kýpur verði áfram sjálf-
stætt lýðveldi án tengsla við Grikk-
land. Eins og sakir slanda, virðist því
flest benda til þess, að langþráð lausn
Kýpurdeilunnar eigi enn langt í land.
S kari Tuomioja, sábtasemjari Sam.
einuðu þjóðanna í Kýpurdeilunni, á að
baki sér litríkan feril í finnsku þjóðlífi.
Sú var tíðin, að hann var nefndur
„undrabarn“ finnskra stjórnmála og
fjármála, sökum þess hve snemma hann
komst til mikilla metorða. Hann er ekki
nema 52 ára gamall, og hefur þó gegnt
fjölmörgum vandasömum ábyrgðarstöð-
um, bæði heima fyrir og erlendis.
Faðir hans var lögfræðingur og
blaðamaður, gegndi um eitt skeið rit-
stjórastarfi við hið þekkta og mikils-
virta blað „Helsinki Sanomat“. Sonur-
inn lauk lögfræðiprófi árið 1937, þá 25
ára gamall, og varð ritari fjárveitinga-
nefndar þingsins skömmu síðar. í því
starfi vann hann sér slíkt álit, að 29
ára gamali var hann skipaður forstjóri
þeirrar deiidar fjámálaráðuneytisins,
sem annast undibúning og samningu.
fjárlaga. Var það harla torvelt verkefni,
því Flnnar höfðu þá nýskeð orðið fyrir
ninni sögufrægu árás Rússa. í fjármála-
ráðuneytinu starfaði Tuomioja fram til
1944, en þá var hann skipaður aðstoðar-
fjármálaráðherra og tók stuttu síðar við
embætti fjármálaráðherra. Því starfi
sleppti hann árið 1945, þegar hann var
skipaður aðalbankastjóri þjóðbankans,
aðeins 33 ára gíimall. Hann gegndi þessu
mikilvæga embætti næstu tíu árin, en
hvarf frá því nokkrum sinnum, fyrst
nokkra mánuði árið 1950 þegar liann
varð verzlunarmálaráðherra, siðan
þegar hann gegndi embætti utanríkis-
ráðherra 1951—52, og loks meðan hann
var forsætisráðherra um sex mánaða
skeið 1953—54.
Arið 1955 lét Tuomioja af embættl
þjóðbankastjóra og var skipaður sendi-
herra Finnlands í Lundúnum. Sat hann
þar í tvö ár við góðan orðstír. Árið 1356
var hann jafnframt forsetaefni hægri
manna, þegar Kekkonen var í fyrsta
sinn kosinn forseti Finnlands.
Eftir tveggja ára dvöl í Lundúnum
gekk Tuomioja f þjónustu Sameinuðu
þjóðanna árið 1957 og varð fram-
kvæmdastjóri efnahagsnefndarinnar í
Genf, sem hafði það meginverkefni að
fylgjast með efnahagsþróuninni i
Evrópu. Var það Dag Hammarskjöld
sem fékk Tuómioja til þessa hlutverks.
Hann gegndi því í fjögur ár eða fram
undir árslok 1960, en á þessu skeiði
var hann sendur til Laos sem sérstakirr
fulltrúi framkvæmdastjóra Sameinuðu
þjóðanna til að kynna sér ástandið i
landinu. Eftir að hann lét af forstöðu
efnahagsnefndarinnar var hann enn
sendur til Laos árið 1961 í sömu erinda-
gerðum og var einn helzti ráðunautur
Hammarskjölds í sambandi við lausn
Laos-deilunnar. Hann hefur þannig
fengið langa og margbreytilega þjálf-
un í meðferð alþjóðlegra deilumála.
IVIargir væntu þess, að Tuomioja
mundi hyggja á undirbúning forseta-
kjörs í Finnlandi árið 1962, eftir að
hann hætti störfum hjá Sameinuðu þjóð
unum, en hann mun ekki hafa talið
Kekkonen árennilegan keppinaut öðru
sinni og gaf ekki kost á sér til fram-
boðs.
Þess í stað gekk hann í utanríkis-
þjónustu Finnlands árið 1961 og var
_fáum mánuðum síðar skipaður sendi-
herra í Stokkhólmi, þar sem hann hefur
verið- síðan. Mörgum þeim, sem til
þekkja, þykir ekki ósennilegt, að fyrir
Tuomioja vaki að komast í forsetastól-
inn eftir Kekkonen. Sé það rétt, er
ekki að efa, að hann telur vænlegustu
leiðina til þeirrar vegsemdar vera þá
að draga sig í hlé og standa utan við
hin pólitísku átök, sem eru ekki síður
hrikaleg í Finnlandi en á íslandi.
Sakari Tuomioja er hár maður vexti
og myndarlegur á velli, ljós yfirlitum,
brosmildur og einkar viðkunnanlegur i
öllu viðmóti. Hann er maður skarpgáf-
aður, hamhleypa til starfa og sérlega
iipur og laginn samningamaður. Kona
hans er dóttir eins þingmanns jafnaðar-
manna og áhrifamanns í þeim flokki,
og eiga þau hjónin tvö börn uppkomin.
Utgefandl: H.f. Arvakur, Reykjavlk.
Framkv.stJ.: Sigfúa Jónsson.
Ritstjórar: StgurSur BJarnason fr4 Vlzur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Augtýslnear: Arni GarSar Kri3ttnsson.
Ritstjórn: ASalstrætt S. Sími 22480.
SAKARITUOMIOJA
SVIP-
MVND
N‘
forrænir menn hafa mjög
komið við sögu í mála-
miðlun og sáttatilraunum á alþjóða-
vettvangi undanfarna áratugi, og
má þar frægasta til nefna Svíana
Folke Bernadotte og Dag Hammar-
skjöld, Norðmanninn Trygve Lie, og
nú síðast Finnann Sakari Tuomioja,
sem skipaður var sáttasemjari í
Kýpurdeilunni í vor af Sameinuðu
þjóðunum með samþykki bæði
Breta og deiluaðiljanna tveggja,
Grikkja og Tyrkja. Makaríos forseti
Kýpur var líka mjög ánægður með
útnefningu hans. Brezka stórblaðið
„The Times“ lét í ljós mikla ánægju
með valið á Tuomioja í hlutverk
sáttasemjarans og taldi hann vel til
vandans fallinn, en hann var um
skeið sendiherra Finnlands í Lund-
únum.
Þó maðurinn hafi margt það til að
bera, sem geri hann vandanum vax-
inn, fer því fjarri að verkefnið verði
auðleyst í höndum hans, og ber
margt til þess. Kýpurdeilan hefur
nú staðið á annan áratug, með lengri
eða skemmri hléum, og kannski hef-
ur endanleg lausn hennar sjaldan
verið fjarlægari eða ósennilegri en
einmitt nú. Má því með sanni segja,
að Tuomioja sýndi talsvert áræði,
þegar hann tókst þetta vandaverk
á herðar.
O egja má með nokkrum rétti, að
Kýpurdeilan sé afkvæmi hinnar frægu
stefnu Breta í nýlendumálum, sem hafði
hvað ískyggilegastar afleiðingar eftir
skiptingu Indlands árið 1947. Kýpur var
brezk nýlenda, og 80% íbúanna voru
(og eru) af grískum uppruna, en um
17% af tyrkneskum. Höfðu þessi tvö
þjóðarbrot um langan aldur lifað sem-
an í sátt og samlyndi, enda eru enn víða
í Grikklandi tyrkneskir minnihlutahóp-
ar sem una vel hag sínum, þeir stærstu
í Þrakíu og á eynni Ródos. Upp úr seinni
heimsstyrjöld varð þjóðernisleg vakn-
ing á Kýpur, og kröfðust eyjarskeggjar
sameiningar við Grikkland. Bretum
var mjög óljúft að verða við þeim kröf-
um og gripu til þess gamla ráðs að
reyna að vekja misklíð og sundrung
milli þjóðarbrotanna á eynni. Gerðu
þeir gangskör að því að vekja tyrkneska
minnihlutann til þjóðernislegrar með-
vitundar og hlutu til þess fulltingi tyrk
nesku stjórnarinnar, sem gjarna vildi
stækka áhrifasvæði sitt. Árangurinn
varð sá, að út brutust blóðugar óeirðir
milli hinna tveggja þjóðarbrota, sem
Lengst af höfðu lifað í góðu nábýli, og
Bretar gerðu sér vonir um, að gamla
reglan um að „deila og drottna" mundi
ean koma þeim að góðu haldi.
a það fór á aaaaa veg. Átökia
2 LESBOK MORGUNBLAÐSIM S
23. töluiblað 1964