Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1964, Blaðsíða 8

NYRZTA BYGGD KANADA
Banksland (eða Banksey)
fundu þeir brezku land-
kðnnuðirnir w. E. Parry og F. W.
Beechey árið 1820 og skírðu landið
í höfuðið á Sir Joseph Banks, sem þá
- var forseti konunglega vísindafélags-
ins brezka. Allir íslendingar kann-
ast við þann mikla mann, því að
hann reyhdist íslendingum hollur og
tryggur vinur. Seinna kom fslend-
ingur þarna við sögu.
Það var Vilhjálmur Stefánsson. Hann
rannsakaði Banksland á norðurferðum
sínum, en þá var engin byggð. Vil-
hálmur er enn dáður af öllum Eskimó-
um þarna á norðurhjara Kanada, og til
marks um það heitir einn piltur á Banks-
landi Sandy Stefánsson. Þannig skírðu
foreldrarnir hann í höfuðið á Vilhjálmi.
Fyrir 500 árum var nokkur byggð
Eskimóa á Bankslandi og hafa fundizt
um það ýmsar minjar, sem nú eru
geymdar í Þjóðminjasafni Kanada í
Öttawa. En svo hurfu Eskimóar burt af
landinu og engir hafa dvalizt þar ' til
langframa síðan. Mönnum er óskiljan-
legt hvernig á þessu stendur, því að
hvergi á íshafseyjunum er betra til fanga
en einmitt þar.
Maður er nefndur Fred Carpenter.
'■ Hann er Eskimói í móðurætt, en faðir
hans var hvalveiðimaður. Hann ólst upp
í Eskimóaþorpi á norðurströnd Kanada.
Árið 1932 fór hann til Bankslands og
dvaldist þar tvö ár, sitt árið á hvorum
stað. Þá fór hanp. aftur til meginlands-
ins. En 1937 fluttist hann alfarinn til
Bankslands og nam þar land sem nú
heitir Sachs-höfn og hefur komið þar
upp Eskimóanýlendu. Þar efga nú heima
um 70 manns. Byggðin er á 72. bre'iddar-
gráðu, eða talsvert norðar en Scoi'esby-
sund í Grænlandi.
essi byggð er mjtig ólík hinum
förnu byggðum Eskimóa. Þarna eru
timburhús, einangruð með trefjagleri, og
Eskimóaþorp
Gömuf. eskimóakona
í hverju húsi er olíu-eldavél. Þarna er
komin símstöð og allir hafa útvarp. Flug-
völlur hefur verið gerður þar og þangað
koma margar flugvélar á hverju ári. En
sá galli er á, að þarna er ekkert vatn, og
verða menn að höggva klaka og bræða
til þess að fá neyzluvatn. Ástæðan er sú,
að þar fer aldrei klaki úr jörð og igizka
menn á að jarðþelinn muni vera 350
metra þykkur, eða meira. Á sumrin þiðn-
ar aðeins yfirborðið og verða þá stundum
allt að fimm fet niður á klaka. Þessa
verður að gæta þegar hús eru byggð.
Þegar hvítir menn fóru fyrst að reisa
timburhús þarna norður í íshafslöndun-
um, þóttust þeir alls staðar finna fastan
grundvöll undir þau, og settu þau svo
bara á klakann. En þegar jörð tók að
þiðna, sukku húsin niður í aurleðju og
urðu óhæf til íbúðar. Þeir á Bankslandi
hafa leyst þetta vandamál þannig, að
þeir láta húsin standa á sementsfylltum
benzíndúnkum. En jarðþelinn getur
komið að gagni að öðru leyti. Þeir þurfa
ekki annað en grafa sig niður í hann,
' og þá hafa þeir fengið þar frystiklefa,
sem er óbrigðull bæði vetur og sumar.
Og þarna geyma þeir svo matarforða
sinn hraðfrystan af náttúrunni sjálfrL
Banksland er stórt, það er litlu minna
en ísland ef Vestfjarðaskaginn er af því
sneiddur. Landslag er yfirleitt flatt og
öldumyndað. Hálendi er aðallega á aust-
urströndinni, meðfram hinu langa og
mjóa sundi, er aðskilur Banksland og
Viktoríuland. Hæsti tindur þar er 2460
fet. Nokkrir jöklar hafa myndazt þar og
frá þeim falla margar ár og renna flest-
ar til vesturs og norðurs. Landið virðist
mjög hróstrugt, enda er sumarið þarna
ekki nema tveir mánuðir. Þarna vaxa
því engir skógar, aðeins nokkuð af jarð-
lægum pílviði. En þegar vorið kemur
skiptir það fljótt um svip og þegar fram
í júlí kemur, er þar mikið blómskrúð.
Fundizt hafa þar 172 tegundir jurta.
Þarna er víða mór undir jarðvegi og
eins koma þar víða fram kolalög, en
ekki þykja kolin gpð. Fyrst í stað elduðu
nýlendumenn við kol, en þeir sögðu að
þau hefðu ekki verið góð, nema því að-
á Bankslandi
éins að selspiki væri brennt með þeim.
Nú nota allir olíu til eldsneytis.
Fjöldi farfugla kemur til Banks-
lands á hverju vori, en hrafnar, snæugl-
ur og rjúpur eru þar allan ársins hring.
Af landdýrum eru þar sauðnaut, hrein-
dýr, hérar, tvær tegundir læmingja og
hvítir refir. Úlfar voru þarna áður, en
nú hefur þeim verið útrýmt, og síðan
hafa menn tekið eftir því, að sauðnaut-
um hefur fjölgað. Áður hafði þeim farið
sífækkandi og menn óttuðust að þau
myndu verða aldauða. Nú er stofninum
bjargað.
Nóg er af sel í sjónum og hvítabirnir
eru margir á ísnum, sem umkringir eyj-
una tíu mánuði ársins. Eitthvað veiðist
þar af þorski og öðrum fiski, og í ánum
er stór silungur, líkastur laxi.
Nokkuð norðan við byggðina er á, sem
kallast Egg. Hún dregur nafn sitt af því,
að þar eru varplönd snjógæsanna.
Þær eru þar þúsundum saman. Bannað
er að taka egg þeii’ra og gæsirnar eru
friðaðar fram til 1. september, eftir
kanadískum lögum. Þessi lög voru sett
■

; -
Veiðúmður heggur frosið selkjöt fyrir liunda sína
vegna þess, að menn óttuðust að gæsinni
mundi verða útrýmt. En friðunarlögin
koma hart niður á eyjarskeggjum, því
að 1. september eru allar gæsir farnar
þaðan, flognar Suður til Kanada og
Bandaríkjanna, en þar kappkosta veiði-
menn að skjóta þær. Eyjarskeggjum þótti
hart að búa undir þessu, og með miklum
eftirgangsmunum fengu þeir stjórnina í
Ottawa til þess að veita sér undanþágu,
og nú má hvert heimili veiða 30 gæsir.
Læmingjarnir eiga marga óvini, menn,
refi, snæuglur og hvítabirni. En þó er
sama sagan hér og annars staðar, að við-
koman er svo mikil hjá þeim, að þeim
fjölgar óðfluga, þrátt fyrir vanhöldin, og
svo rekur að því að þessi mergð hefur
ekki nægilegt viðurværi, þar sem hún
ólst upp. Og þá skeður það fyrirbæri, er
mönnum hefur lengi þótt torskilið, að
læmingjafjöldinn tekUr sig upp og fer í
stórbreiðum til hafs og steypir sér í sjó-
inn. Vísindamenn hafa helzt talið að
þetta stafaði af sálsýki. Þegar svo væri
komið, að fæðuskortur og fellir væri
yfirvofandi, þá yrðu læmingjarnir gripn-
ir örvæntingaræði og fremdu sjálfsmorð
þúsundum saman. En Fred Carpenter
— þorpið í haksýn
trúir því ekki, að þetta sé rétt álykturu
Eins og aðrir veiðimenn hefur hann
kynnzt nákvæmlega öllum háttum og
eðli þeirra dýra, sem hann veiðir, og má
því vera glöggskyggnari á þétta heldur
en bóklærðir menn. Hann segir, að því
muni fara fjarri, að læmingjarnir ætli
að fremja sjálfsmorð. Þetta sé þeirra þjóð
flutningur, þeir yfirgefi stöðvar sínar til
þess að leita að betra landi. Og vegna
þess að þeir séu framúrskarandi liprir
og þolnir á sundi, þá hiki þeir ekki við
að leggja út á hafið, og ætli sér að synda
yfir það til næsta lands. Meðan hann
átti heima á meginlandinu, kveðst hann
margsinnis hafa séð læmingja koma
syndandi af hafi. Að vísu eru um 100
km frá Bankslandi til meginlandsins, en
hann trúir því, að nokkrum takist að
synda alla leið, en vanhöld verði auð-
vitað mikil og sé ekki unnt að gizka á
það hve mikil þau séu.
Hérar eru svo margir þarna, að oft má
sjá nokkur hundruð í einum hópi. Kjöt
þeirra er sérstaklega lostætt, og skinnin
eru afbragð í vettlinga. Mikill fjöldi
hreindýra er þarna einnig og á vetrum
8 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
23. tölublað 1964