Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1965, Qupperneq 2

liðnu ári hafa verið
miklar viðsjár með
þjóðbrotunum tveimur á Kýpur,
grískumælandi mönnum sem
eru í miklum meirihluta (um
80% íbúanna) og tyrkneska minni-
hlu'tanum (18%). Oeirðirnar brut-
ust ii fyrir rúmu ári, eftir að frið-
ur hafði ríkt á yfirborðinu síðan
eyjan hlaut fullt sjálfstæði í ágúst
1960. íbúarnir er nú um 550.000
talsins.
Það nafn sem oftast hefur verið
í frá tum heimsblaðanna í sam-
bandi við viðsjárnar er nafn for-
seta- lýðveldisins Kýpur, Makaríos-
ar erkibiskups. Þessi brúnamikli
þykkskeggj aði, teinrétti preláti er
þekktur orðinn um heim allan, en
þó er maðurinn í rauninni jafnflók-
in ráðgáta eins og Kýpurmálið í
heild.
„Vandaimál Kýpur er vandamál
Makaríosar", sagði einhver. Það merk-
ir ekki, að án Makariosar væri vand-
irm auðleystur, en ummælin eru rétt
í þeim skilningi, að Makaríos er full-
trúi og formælandi þjóðar sinnar í fyll-
ri og ríkari mæli en flestir aðrir þjóð-
arleiðtogar. Hann er ekki einungis for-
seti lýðveldisins, heldur jafnframt
erkibiskup grísk-orþódoxu kirkjunnar
á Kýpur, og er síðamefnda embættið
sízt veigaminna en hað fyrra. Þessi 51
árs gamrli kirkjuihöfðingi nýtur trausts,
virðingar og ástar þeirra þegna sinna,
sem mæ'a á gríska tungu og tilheyra
grísk-orþódoxu kirkjunni. Þeir hafa
lagt framtíð sína i hans hendur, þeir
treysta flestir dómgreind hans og hlýða
honum skilyrðislaust.
S taða Makaríosar á Kýpur er á-
vöxtur kænskubragða sem han.n er
snillirgur í að beita. Hann hefur
tryggt aðstöðu sína með býzanskri
slægð. með því að hagnýta sér mennina
sem standa i kringum hann, dagblöðin
og tilfinningar fólksins sem hann þekk-
ir svo vel. Þegar stjórnmálamenn gefa
í skyn, að Kýpurmilio mundi leysast,
ef Makaríosi væri steypt af stó'i, fara
þeir með fleipur. Makaríos er maður
þjóðar sinnar, gæddui- bæði styrk henn-
ar og veikleikum. Eigi nokkur lausn
að finnast á Kýpurvand'anuim, verðuir
fyrst að sannfæra Makaríos um að hún
sé réttlát, því hann einn er þess um-
kominn að sannfæra landa sína og halda
trúnaði þeirra.
Makaríos skýrir sjálfur samband sitt
við þjóðina með þessum bætti „Erki-
biskup Kýpur er kjörinn af þjóðinni
aillri. Okkar kirkja er eina kirkja í
heimi sem hefur þennan sið. Hann er
kjörinn til að vera trúarlegur og þjóð-
legur leiðtogi. Þess vegna nýt ég
trausts yfirgnæfandi meirihluta þjóðar
minnar. Ég get sannfært fóikið. Eg er
ekki f’lokksforingi, ég hef engan her til
að þvinga það til hlýðni við mig: ég
túlka vilja þjóðarinnar, og þjóðin fyl.g-
ir mér. Ég geri ekki annað en það sem
ég álít vera rétt.“
Makaríos vísar ekki á buig þeirri
>
IVIakaríos
stuðhæfingu, að Kýpurmálið yrði fljót-
leystara, ef hann íæri frá völdum.
Hann viðurkennir, að hann sé ósveigj-
anlegur og að ósveigjanleiki hans hafi
komið í veg fyrir, að Bandaríkjamenn
og Bretar leystu Kýpurvandann eftir
sínu höfði. „Ég ©r þrjózkur. Ég get ekki
gert það sem ég trúi ekki á. Það var
þetta sem ég sagði við George Ball (að-
stoðarutanríkisráðherra Bandaríkj-
anna). í þrjá daga samfleytt sat hann
þarna og reyndi að fá mig til að fallast
á áætlun Breta og Bandaríkjamanna
um gæzluilið Atlanzhafsbandalagsins á
Kýpur. Stjórnirnar í Aþeniu og An-
kara höfðu fallizt á hana. Ég meitaði
af því að ég taldi þetta vera andstætt
hagsmunum Kýpur. Auk þess kvað ég
það vera andstætt hans eigin hagsmun-
um. Ég sagði honum, að meira blóðbað
mundi hljótast af samiþykki mínu. Ég
geri aldrei neibt gagnstæbt þvi sem ég
te! vera rétt, hvernig sem þjarmað er að
mér. Kannski hef ég á röngu að standa,
en ég get ekki gefið samþykki mitt
nema ég sé sannfærð'.n með rökum.“
etta gerðist í janúar fyrir rúmu
ári, þegar George Ball og brezki ráð-
herrann Duncan Sandys voru í Niikó-
síu til að reyna að telja Makairíosi hug-
hvarf. Meðan fundir þeirra stóðu yfir,
var efnt til fjölmennrar mótmæla-
göngu. Maikaríos stóð á svölum þing-
hússins og hlustaði á hróp mannfjöld-
ans: „Burt með NATO!“ Blöðin höfðu
sannfært fólkið um, að áætlunin, sem
ráðherrarnir voru að reyna að fá Maka
ríos til að fail'ast á, væri Tyrkjum í
hag. Makaríos gat því sagt eftir á, að
ákvörðun hans væri í samræmi við
vilja þjóðarinnar—og þó var það vit-
að mál, að hann hafði sjálfur gefið
blöðunum línuna!
Síðar hafnaði Makaríos einnig áætlun,
sem Dean Acheson hafði gert, þess efn-
is að meiripartur Kýpur sameinaðist
Grikklandi, en tvö héruð yrðu undir
tyrkneskri stjórn, og Tyrkir fengju
ennfremur ein.a Tylftareyja frá Grikkj-
um. Makaríos segir: ..Þessi áætlun gerði
ráð fyrir enósis (sameiningu við Grikk
land), en hún fól reyndar í sér þriskipt-
ingu. Ég vissi að hún mundi leiða af
sér auknar viðsjár og vandræði í fram
tíðinni. Ég læt aldrei undan þvingun-
um.“
Sú einbeitta ákvii'ðun Makaríosar
að standa keikur gegn hvers konar
málamiðlunarlausn verður aðeins skil-
in til ful.ls, þegar menn gera sér grein
fyrir, hve sárt honurn svíður brenni-
markið sem hann fexk fyrir að hafa
undirritað London- Zúrich-sáttmálann
1959, sem batt enda á frelsisbaráttu
Kýpurbúa. Sáttmálinn, sem Bretar,
Grikkir og Tyrkir höfðu kiomið sér
saman um, útilokaði bæði sameiningu
við Grikkland og skiptingu eyjarinnar.
Hann veitti Kýpur sjálfstæði og rétt
til að ganga í brezka samve'dið, en
tryggði jafnframt Gnkkjum og Tyrkj-
um heimild til að senda herlið til
eyjarinnar og skerast i leikinn ef breyt-
inig yrði á ríkjandi ástandi. Sáttmálinn
gerði einnig ráð fyrir stjómarskrá,
sem veitti tyrkneska minnihlutanum
nálega jafnmikil völd og gríska meiri-
hilutanum
IVIakarios vissi, að þetta var vand-
ræðalausn, en hann undirribaði sáttmál-
ann samt, eftir að ríkisstjórnir Bret-
lands og Grikkdands höfðu lagt hart
að horwim. Hann segir nú: ..Ég ái/tti enga
völ, því mér fannst þessi kost-ur skárri
af tveim illum. Það sem þvingaði mig
til að skrifa undir var óskin um að
binda enda á blóðbaðið." Eigi að síð-
ur heyrði hann orðið „svikari“, þegar
hann kom heim frá samnin.gsgerðinni.
Maðurinn, sem hafði staðið fyrir frels-
isbaráttunni og taldi það guðlega köll-
un sína að leysa þjóðina úr ánauð,
íékk framan í sig orðið sem honum
sveið sárast: svikari. Þetta er brenni-
markið sem hann ieitast nú við að
má burt.
Makaríos heldur bví fram, að hann
og samstarfsmienn hans hafi gert það
sem í þeirra va di stóð til að gera
stjórnarskrána virxa, en viðleitni
þeirra hafi strandað á þeim ásetningi
tyrkneska minnihlutans að hagnýta
sér valdið, sem stjórnarskráin veitti
honum, til að þvingx fram fullan að-
skilnað Grikkja og Tyrkja á Kýpur.
Hins vegar fara grískumælandi Kýpur-
búar ekki leynt með þá staðreynd. að
þeir höfðu einsett sér að fá stjórnar-
skránni breytt sér 5 hag, og hafði
Makaríos sjálfur samið breytingartil-
lögurnar.
Barda.garnir sem brutust út í des-
ember 1963 áttu ræfur sínar að rek a
til aætlunar í „13 liðum“, sem Makarí-
os hafði laigt fra.m í nóvember. Hún
fól í sér 13 tillögur um breytingar á
stjórnarskránni. Makxríos taldi sig hafa
fullan stuðning Breta i málinu. Tillög-
urnar voru lagðar fyrir hinn tyrknesku-
mælandi varafDrsela Kýpur, Fazil
Kutchuk, en svarið kom frá An.kara o.g
hljóðaði upp á þvert nei.
Úr því sem komið var, hefði ein-
ungis verið hægt að koma í veg fyrir
árekstra, ef báðir leiðtogarnir hefðu
verið staðráðnir í að hindra þá. Ekk-
ert bendir til þess, að Makaríos eða
Kutchuk hafi beinlínis skipulagit bar-
dagana eða hvatt til þeirra, en hins
vegar beittu þeir ekki, svo vitað se,
áhrifum sínum til að koma í veg fyrir
þá, þó þeim væri hættan ljós. Báðir
aðiíjar hófu að safna vopnabingðum,
ng Grikkir endurvöktu EOKA, leyniher-
inn sem hafði barizt gegn Bretum í
frelsisstríðinu. Það sem síðan hefur
gerzt er að mestu kunnugt af fréttum
dagblaðanna, en framtíð Kýpur og
lausn hinna geigvaénlegu vandamála
þar er í fullkominni óvissu.
]\ Jokaríos erkibiskup fæddist 1
þorpinu Ano Pana.gía við rætur Trú-
dlosfjallanna á Vestur-Kýpur og var
skírður Mikhaíl Kristódúlú Múskos.
Faðir hans var fátækur og ómenntaður
fjárbóndi. Þrettán ára gamall gekk
sveinninn í klaustur og var þá þegar
ákveðinn í að verða prestur. Hann
sýndi sbrax á æskuárunum að hann
bjó yfir sterkum persónuleik og góð-
um gáfum. Sagan segir, að meðan hann
dvaldist í Kýkkó-klaxistrinu rétt h’á
Nikósíu, hafi ábótinn fengið miklar
mætur á honum og nánast litið á hann
sem skjólstæðing sinn. Dag nokkurn
kallaði ábótinn hann fyrir sig og
sagði honum, að nú væri kominn
tími til að hann léti sér vaxa ske<?g.
„Nei“, svaraði Makaríos stutt og lag-
gott. Eftir þrálátar og árangursÞu ir
Framhald á bls. 14.
Framkv.stj.: Slgfús Jónsson.
Rltstjórar: Stgurður Bjarnason frá Vicur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
AuRlýsingar: Árnl Garðar Krlstinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480
Utgefandi: H.f. Arvakur. Reykjavfit.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS.
5. tbl. 1965.