Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1966, Qupperneq 5

mM
Prag-
Eftir Lars Storléer
j^^örg ár eru nú liðin síðan
Prag — hin gyllta Prag — endur-
heimti þann sess sem hún hafði áður
skipað sem ein mesta menningar-
borg heims. í höfuðborg Tékkó-
slóvakíu eru nú unnin þau afrek á
sviði tónlistar, málaralistar og leik-
húslistar sem standast fyllilega sain-
anburð við það, sem gert var á
fyrri blómaskeiðum borgarinnar. I>á
risu málaralistin og tónhstin hæst.
Nú er það fyrst og fremst leikhúsið
sem að fjölbreytni og listfengi skar-
ar fram úr flestum leikhúsum Ev-
rópu. Svo undarlega vill til, að kvik-
myndagerðin er aðalvaldur þessara
framfara innan leikhússins.
Þær 150 leiksýningar, sem settar eru
á svið á einum mánuði, eru auðvitað
flestar í stóru leikhúsunum. Aðalsvið
tjóðleikhússins og Smetana-leikhúsið
hafa t.d. 25 mismunandi sýningar hvort á
leikskrá sinni. Minni leikhúsin sýna að
jafnaði 7 mismunandi leikrit mánaðar-
lega, en um 30 sýningar eru á vegum
minni leikfélaga, sem engan aðgang
hafa að eigin leikhúsi, og setja aðeins
eitt eða tvö leikrit á svið hvert. Aug-
ljós eru því vandræði ferðamannsins,
þegar hann á aðeins níu dögum þarf að
velja milli 24 leikrita, sem hann „verð-
ur“ að sjá, og 22 sem hann hefði gjarna
viljað sjá.
A sýningarskrá eru sígild verk
eftir Moliére, Holberg, Shakespeare,
miðstöð
Dostójevskí, Shaw, Ibsen, Turgenév og
Tsékov. Auk þeirra eru verk eftir O’
Neill, Faulkner, Coward, Steinbeck,
Miller, Williams og verk eftir nútíma-
höfunda, svo sem Pirandello, Osborne.
Vitrac, Dúrrenmatt, Albee, Frisch,
0‘Casey, Jarry, Ionesco, Beckett, Ob-
aldia og Mrozek. Einnig verk eftir
Kipphardt, Hochhut og Weiss, sem
vinna verk sín upp úr sannsögulegum
heimildum, svo og tékkneska leikrita-
böfunda eins og Tyl, Burian, Capek og
yngri höfundana Hornicek, Havel og
Topol.
Augljóst er að leiksýningar eru nógu
margar. Séu dæmd heildaráhrif leikhús-
ferðanna, kemur fljótlega í ljós, að vest-
rænir höfundar og nútímaverk eru ráð-
andi í vali leikhúsanna. Hér er verið að
sýna allt, sem sjá má í Vestur-Evrópu
— og nokkuð að auki. Annar áberandi
þáttur er hin mikla athafnasemi ungra
tékkneskra leikritahöfunda, sem hafa
komið fram í kjölfar nýju leikhúss-
„öldunnar" og starfað í skjóli og undir
stjórn frábærra leikhúsmanna. Drif-
fjöður þessarar starfsemi er að nokkru
áhugi sá á nýjum tilraunum, sem ríkir
ir.nan leikhússins. í>essi tilraunaáhugi
beinist ekki aðeins að leikritsforminu,
heldur einnig og ef til vill ekki síður að
því, er lýtur að leikstjórnartækni, ljósa-
og hljóðtækni og sviðsút'búnaði. Ekki
má heldur gleyma, að áhugi almennings
er mikil lyftistöng. Áhuginn á góðum
leikhúsverkum virðist vaxa með auknu
framboði, en hafa verður hliðsjón af
því, að fólk sækist eftir alvarlegri
dægrastyttingu á erfiðum tímum. í
Prag er uppselt á flestar sýningar fyrir-
fram — einnig síðdegissýningarnar tvær,
sem eru fastur liður hjá mörgum leik-
húsum laugardaga og sunnudaga. Það
ýtir einnig undir áhuga og aðsókn al-
mennings, að leikhúsið er nokkurs kon-
leiklisfar
verður mótleik við komið. Og áhorf-
endur eru næmir — þeir skilja hvað
dylst í líkingum, táknum eða dæmisög-
um, og þeir láta bæði leikara og höfund
vita, að boðskapurinn hefur komizt til
skila.
ar öryggisventill, þar sem fólkið fær
útrás fyrir niðurbælda óánægju, sem
enn gerir mjög vart við sig. Margt
má segja dulbúið á leiksviði, sem eng-
inn þyrði að segja opinberlega á prenti.
Ekki eru allir yngri tékkneskir ritihöf-
undar jafngjarnir á gagnrýni, en þeir
sem beita háði og ádeilu gera það á svo
fínlegan og listrænan hátt, að naumast
/ljvintýraleikritið „Lævísa tófan*
eftir Leo Janacek, sem sýnt var í Þjóð-
leikhúsinu, Narodni Divadlo, er saga
fyrir alla aldursflokka og fjallar um lít-
inn yrðling, sem skógarvörður hefur
náð og geymir á bæ sínum. Hundur þar
á bæ dýrkar hann og tilbiður, en yrðl-
ingnum tekst að flýja og lifir eðlilegu
dýralífi í skóginum, þar til hann fellur
Josef Svoboda.
Þegar Theodoricus monachus
ritaöi Noregskonungasögu sína á síð
ari helmingi tóljtu aldar lét hann
þess getið í upphaji, að hann hejði
leitað sér
upplýsinga
hjá íslending
•im, „sem
rnuna hvað
itendur í
gömlu kvœð-
'xnum þeirra“
sins og The-
odoricus orð-
%r það. Ástœð
zn fil þess, að
Theodoric-
us leggur aherzlu á að vitna
þarna til íslendinganna, er sú, að
því er jrœðimenn telja, að Islend-
ingar höjðu þegar á þessum tíma
hlotið almenna viðurkenningu sem
góðir og öruggir jræðimenn. Rétt
er að íhuga það, að þessi orð eru
skráð nokkrum áratugum áður en
jyrsta tslendlngasagan er talin
skrijuð. Þegar Saxi reit Danmerk-
ursögu sína um 1200 vitnaði hann
einnig til íslendinga, einkum eins,
og er talið að hann haji eins og
Theodoricus, gert það vegna þess
jrœðiorðs, sem aj íslendingúm haji
jarið.
Þetta rijjast upp nú þegar þátta-
skil haja orðið hér á jrœðilegum
vettvangi. Lengi höjum við harm-
að þá hrapalegu ajtujör, sem varð
í jrœðastarjsemi Islendinga jrá
dögum Theodoricusar til Árna
Magnússonar, er skinnpjötluslitur
vitnuðu um horjið blómaskeið. Nú
er sköpum skipt, er handritin eru
vœntanleg heim ajtur og grund-
völlur lagður að því jrœðastarji,
sem þeim hœjir.
Vísindamenn í norrœnum jræð-
um á Norðurlöndum haja nokkuð
rœtt um það á undanjörnum árum,
að þeim verði dýrari og erjiðari öll
aðstaða til handritarannsókna, þeg-
ar handritin séu komin til íslands.
Þetta eru á sinn hátt jrambærileg
rök og jyrir jrœðimenn t Dan-
mörku, Noregi, Svíþjóð og Finn-
landi var skemmra að jara til Kaup
mannahajnar en til Reykjavíkur
til að kanna jorn handrit. En hér
kemur annað til mótvœgis. Hverj-
um þeim jrœðimanni sem rannsak-
ar þessi jornu handrit, er einnig
nauðsyn að kunna íslenzku til
nokkurrar hlítar og þeirrar þekk-
ingar er hægt að ajla sér hér á
landi um leið og handritin eru
rannsökuð. Einnig má hér benda
á, að í jramtíðinni munu hand-
ritarannsóknir ekki eingöngu verða
stundaðar af N orðurlandamönn-
um jremur en verið hejur, heldur
jrá menningarlöndum yjirleitt, í
hvaða heimsálju sem vera kynni.
Og jyrir jrœðimenn jrá Norður-
Ameríku er mun auðveldara að
fara til Reykjavikur en til Kaup-
mannahajnar til frœðiiðkana, en
þá sem koma kynnu lengra að
munar minna um hvor staðurinn
en endamark. Þannig eru handrit-
in á allan hátt bezt komin hér á
landi og er óþarfi að telja fram öll
rök, er að því hníga.
En hins mun eitthvað gœta um
næstu ár, að frœðimönnum á Norð-
urlöndum, sem vanir hafa verið
að bregða sér til Kaupmannáhafn-
ar með litlum tilkostnaði til að
kynna sér einstök handrit, þyki
öll aðstaða óhægari er þeir þurfa
alla leið til Reykjavíkur. Fram
hefur komið tillaga um að stojnuð
yrði styrkþegastaða ein eða fleiri
við Handritastojnunina jyrir
jrœðimenn jrá N orðurlöndum.
Kœmi þar að sjálfsögðu fyrsrt til
álita að stofna slíka stöðu jyrir
danskan mann í þakklætisskyni
fyrir drengilega afgreiðslu Dana á
þessu máli. En jrœðimönnum víð-
ar á Norðurlöndum mun þykja
þeir hafa misst nokkurs í, er hand-
ritin fara yjir hafið. Ekki er að
efa, að því yrði tekið af jögnuði
meðal frœðimanna, ef þessi tillaga
kæmi til framkvœmda. Gœti fram-
kvæmdin orðið til gagnkvœms á-
vinnings.
Nú roðar aj nýjum degi í frœði-
störfum lslendinga. Er þess að
vœnta,að ekkert verði til sparað að
koma frœðiiðkunum hér á þann
grundvöll, sem þeim ber. Kynni
þá svo að iara að þeir sem um nor-
rœn frœði fjalla á ókomnum árum
telji sér skylt að taka það jafnan
fram eins og Theodoricus og Saxi
verkum sínum til meðmælis, að
þeir haji talað við íslendinga.
Jón Hnefill Aðalsteinsson.
27. nóvember 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5