Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1967, Blaðsíða 14

#yrst var farið að leita afbrigða í efna-
skiptum hjá geðklofasjúiklingum. Þá
komu vísindamenn auga á, að safi unn-
inn úr skjaldkirtli virtist Ihafa bætandi
áhrif á suma sjúklinga. Mönnum datt
því í hug, að sjúkdómurinn stæði i sam-
bandi við starfsemi skjaldkirtilsins. Svo
reyndist þó ekki vera við nánari at'hug-
un. Aðrar rannsóknir urðu jafnárangurs-
lausar.
Árið 1943 tók „efnafræði geðveikinn-
ar“ nýjan fjörkipp. Vísindamaðurinn dr.
Albert Hofmann, sem starfaði hjá
svissneska lyfjafyrirtækinu Sandez, kom
af tilviljun auga á, að LSD, efnasam-
band unnið úr sveppum sem vaxa á
hveiti, framkallar ofskynjanir sem líkj-
ast þeim er fram koma við geðklofa.
Síðan hefur áhugi vísindamanna á efna-
fræðilegum skýringum á sjúkdóminum
farið ört vaxandi.
Eitt af því, sem vakti furðu manna í
sambandi við LSD, var hversu lítið
magn, minna en einn 70 milljónasta af
líkamsþyngd manns, þarf til að trufla
skynjunina. í ljósi þess virtist nærtækt
að gera ráð fyrir, að efni, sem koma
fyrir í líkamanum í örsmáum skömmt-
um, gætu einnig framkallað svipaðar
truflanir, og þá jafnframt að þær rann-
sóknaraðferðir, sem notaðar höfðu verið
til þessa, væru hvergi nærri nógu ná-
kvæmar.
LSD varð til þess, að dr. D. W. Woolley
við Rockefeller-háskólann setti fram
hugmynd, sem nefnd hefur verið serot-
onin-tilgátan. Serotonin er efnasamband,
sem fyrst fannst í slimhúð þarmanna
og reyndist hafa áhrif á slétta vöðva —
vöðva sem ekki lúta stjórn viljans.
Seinna komust menn að raun um, að
að serotonin er einnig fyrir hendi í
taugakerfi og heila, þar sem það gegnir
að líkindum mikilvægu hlutverki í sam-
bandi við taugaboð. í rannsóknarstofu
sinni tók dr. Woolley sneið af sléttum
vöðva og meðhöndlaði með LSD, en við
það dróst vöðvinn saman. Væri vöðvinn
hins vegar fyrst meðhöndlaður með ser-
otonin, átti samdráttur sér ekki stað.
Hugsanlegt var því, að hin furðulegu á-
hrif LSD á atferli manna stöfuðu af því,
að það væri andstætt eða í samkeppni
við serotonin innan taugakerfisins. Væri
þessu þannig farið, gæti geðklofi orsak-
azt af efnaskiptatruflunum í líkamanum,
sem hindruðu starfsemi serotonins.
í sömu átt benda tilraunir, sem gefa
til kynna að ýmis róandi og örvandi lyf,
er áhrif hafa á hátterni manna, hafi
samtímis einnig áhrif á serotonin líkam-
ans. Umíangsmiklar rannsóknir standa
nú yfir á þessu sviði.
Venjulega hafa þessar efnarannsóknir
snúizt um það að reyna að finna eitt-
hvað óvenjulegt í blóði, þvagi eða
mænuvökva geðklofasjúklinga. — Annað
hvort óeðlilegt magn einihverra náttúr-
legra efnasambanda eða þá eitthvað, sem
ekki fyndist hjá heilbrigðu fólki. Reynt
hefur verið að einangra slík efni og gefa
þau síðan heilbrigðum einstaklingum til
að ganga úr skugga um, hvort þau fram-
kalli geðklofaeinkenni.
Rannsóknir af þessu tagi hafa á síðast-
liðnum tuttugu árum gefið margar fals-
vonir. Það sem fundizt hefur á einni
stofnun hefur ekki fengið staðfestingu
annars staðar. í öðrum tilvikum hafa
þau afbrigði sem fundizt bafa, t. d. í
þvagi, átt rætur sínar að rekja til lélegs
mataræðis sjúklinganna.
TVokkur árangur hefur þó orðið af
þessari rannsóknarviðleitni. Fyrir u. þ. b.
tíu árum fundu dr. Hobert Heath og
samstarfsmenn hans við Tulane-háskól-
ann greinileg einkenni afbrigða í blóði
geðklofasjúklinga. Meir en helmingur
blóðsins er plasma, vökvi sem tflytur
rauðu og hvítu blóðkornin. Plasmað
inniheldur líka globulin, flókin efna-
sambönd sem meðal annars stjórna
storknun blóðsins. Eittfhvað var athuga-
vert við globulin geðklofasjúklinga. Þeg-
ar globulini sjúklinganna var sprautað í
heilbrigða einstaklinga, sem höfðu gef-
ið sig tfram til tilraunarinnar, varð
vart tíma'bundinna geðklofaeinkenna hjá
sjálfboðaliðunum. Hinu afbrigðilega inni-
haldi globulinsins, sem ekki hatfði tekizt
að einangra fyllilega, var gefið nafnið
taraxein.
Þessum niðurstöðum var tekið með
nokkurri tortryggni sem enn einni fals-
vory Þegar dr. Heath sýndi myndir af
áhriíum taraxein á tilraunapersónur á
þingi geðlækna lét einhver viðstaddra
svo ummælt, að tilraunapersónurnar
hlytu að hafa verið geðveikar fyrirfram.
En 1962 skýrðu læknarnir Jacques
Gottlieb og C'harles Frohman við Lafay-
ette-sjúkraihúsið í Detroit frá því, að þeir
hefðu eftir öðrum leiðum fundið efni í
globulini geðklöfasjúklinga, hugsanlega
hið sama og Heath ihafði uppgötvað.
Rannsóknirnar í Detroi't bentu til þess,
að þetta globulin-efni hefði áhrif á
breytingu sykurs í orku. Ættu þessar
breytnigar sér stað í frumum taugakerf-
isins, var hægt að hugsa sér að það
hefði áhrif á taugaboðin. Breytingar á
taugaboðum gætu hins vegar verið orsök
skyntruflana geðklofasjúklinga.
Á sama itíma voru dr. Hudson Hoag-
land og samstarfsmenn hans við Worc-
Sjúkdómslýsing: Frægar myndir eftir Louis Wain, teiknara í London, sem þjáóist aí geðklofa. Myndirnar sýna and-
lega hrörnun listamannsins. Kettirnir verða smátt og smátt ógreinilegri.
ester-stofnunina einnig að rannsaka glob-
ulin. Þeir kenndu rottum að iklifra upp
kaðal til að ná fæðu. Síðan var sprautað
í rotturnar globulini, bæði úr sjúklingum
og heilbrigðum einstaklingum. Globulin-
inngjöfin vintist í báðum tilfellum rugla
rotturnar og lengja þann tíma, sem þær
voru að kliífra upp kaðalinn, globulin-
sjúklingana þó hálfu meir.
Með fjölda flókinna tilrauna tókst
starfshópnum við Worcester-stofnunina
að leiða nokkur rök að því, að það
globulin-efni sem hlut ætti að máli væri
amin, eitt af mörgum sem kunnugt er
að mikil áhrif hafa á starfsemi líikam-
ans. Eitt þessara efna er adrenalín,
hormón sem stendur í nánum tengslum
við tilfinningalíf mainnsins.
Um svipað leyti fundu aðrir vísinda-
menn afbrigðilegt amin í þvagi geðklofa-
sjúklinga, hið sama og myndar adrenalín.
í Worcester kom í Ijós að þetta afbrigði-
lega amin hatfði mjög svipuð áhrif á rottf-
ur og globulin, sem áður er lýst.
Síðan 1952 hafa læknarnir Abram Hoff-
er og Humphrey Osmond í Sasikatchew-
an í Kanada rannsakað sérstaklega hugs-
anlegan þátt adrenalíns í myndun geð-
klofa.
Hinn kunni rithöfundur Aldous
Huxley, sem nú er lálinn fyrir skömmu,
lét þess getið eftir að hafa reynt
meskalín (lyf sem unnið er úr
mexíkönskum kaktusum og veldur of-
skynjunum) að geðklofasjúklingar væru
líkastir mönnum, sem væru undir stöð-
ugum áhrifum meskalíns.
Dr. Osmond hafði áður en hann fór
tii Saskatchewan í Kanada árið 1951
gert tilraunir í London með meskalín,
sem að efnafræðilegri uppbyggingu lík-
ist adrenalíni. Dag einn, þegar Osmond
var að lýsa áhrifum meskalíns á til-
raunapersónur, lét astmaveikur starfs-
bróðir þess getið, að hann yrði stundum
fyrir svipuðum áhrifum og sikyntrufl-
unum, þegar hann tæki inn adrenalín
við astmaveikinni.
Osmond og Hoffer komust betur á
sporið, þegar kanadískur læknir skýrði
þeim frá því, að í heiimstyrjöldinni hefði
skortur á náttúrlegu adrenalíni stund-
um leitt til þess að nota varð „gervi-
adrenalín“ í sambandi við deyfingar. —•
Á eftir voru sjúklingarnir haldnir of-
skynjunum og öðrum truflunum.
Adrenochrom nefnist efni, sem mynd-
ast þegar adrenalín eyðist í líkamanum.
Var það hug'sanlegt, að adrenochrom
hefði verið í „gerviadrenalíni" og valdið
ofskynjunum. Ef svo væri, var hugsan-
legt, að ofskynjanir og önnur sjúkdóms-
einikenni geðklofasjúklinga stöfuðu af ó-
eðlilegu magni adrenochroms vegna
efnaskiptatrU'flana.
Osmond tók nú að gera tilraunir á
sjálfum sér. Tíu mínútum eftir -adr-
enochrom-inngjöf fannst honum loft
rannsóknarstofunnar breyta um lit, hon-
um fundust gangar hússins drungalegir
og ógnvekjandi og tíma- og fjarlægðar-
skyn ruglaðist. Eftir aðra inngjöf lýsti
hann ástandi sínu svo: „Mér fór að
standa á sama um annað fölk og varð
að gæta mín að vera ekki óþægilegur og
afundinn í tali.“
Við síðari tilraunir, sem gerðar voru
á sjálfboðaliðum, urðu sumir sjálfboða-
liðanna geðveikir um stundarsakir eftir
adrenochrom-iningjafir.
Osmond og Hoffer töldu nú sterkar
líkur fyrir því, að adrenochrom væri
sökudólgurinn og fóru að litaist um eftir
einhverju, sem að gagni mætti koma til
lækninga. Hér vintist helzt koma til
greina eitthvað, sem dregið gæti úr
adrenalínmyndun líkamans. Þeim datt í
hug að reyna B3-vítamín. En &tórir
skammtar af því voru líklegir til að taka
verulegan toll af þeim efnum, sem
adrenalín myndast af. Samkvæmt
skýrslu þeirra Hoffers og Qsmonds gáfu
frumtilraunir með B3-vítamín góða
raun. Við samanburðarathugun, sem
náði til nokkur hundruð sjúklinga, kom
í ljós, að um 7S% þeirra, sem fengu B3-
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. marz 1967