Lesbók Morgunblaðsins - 15.02.1970, Side 10

Hannes Pétursson
Sigurðarregistur
Enn um Staðarbræður — Athugasemdir
1
Mér þykir óneitanlega skrýt-
ið að eiga í löngum stælum við
Sigurð Ólason lögfræðing út af
Reynistaðarmólum, tvö hundr-
uð ára gömlum atburðum.
Munu og margir telja, að nær
væri að ígrunda „líkamál“ sam
tíðarinnar: alls konar brall og
dularfullar sjónhverfingar í
þjóðfélaginu. Ég get vel fallizt
á það og hélt satt bezt að segja
að Staðarbræður væru komnir
af dagskrá um sinn, en þá birt-
ist í Lesbók Morgunblaðsins
stutt hugleiðing eftir Hjört
kunningja minn Benediktsson
frá Marbæli á Langholti, er
hann sendi blaðinu eftir lest-
ur frásöguþáttar Sigurðar Óla-
sonar. Með nokkrum hólsyrð-
um kveikti hann í þrætugirni
lögfræðingsins, er hafði hugs-
að sér að láta slag standa, og
hann spratt upp til andsvara
'þeim athugasemdum er ég gerði
í nóvember síðastliðnum við
endurskoðun hans á Reynistað
armálum. Nu er því allt kom-
ið aftur í bál og brand.
Svargrein Sigurðar Ólasonar
í Lesbók Morgunblaðsins 25.
janúar næstliðinn er víst fullt
eins löng, ef ekki lengri en
athugasemdir mínar voru. Þó
sé ég ekki að hann hreki þær
röksemdir er ég tefldi fram.
Þess er á hinn bóginn von að
tognað hafi úr greininni, því
hann sólundar miklu rúmi á
mig persónulega. Hann er marg
orður um það sem kunni að
hafa stýrt pennanum þegar ég
ritaði athugasemdirnar, einnig
um ýmsa vankanta er séu mér
til bölvunar. Nokkuð er um út-
úrdúra og hártoganir, eins og
gerist og gengur, og þvætti-
tuggur. Allt þess konar læt ég
afskiptalaust. Um ástæðuna
fyrir athugasemdunum má
hver halda það sem honum sýn
ist, en ég mun þó útskýra hana
síðar nokkrum orðum, ef ein-
hver kysi að hafa það til hlið-
sjónar. í bili vek ég athygli á
því, að Sigurði Ólasyni virð-
ist ókunnugt að menn geti
hneykslazt á lesefni sem þeim
er boðið og leitar helzt skýr-
ingar á viðbrögðum mínum í
óart sem hann eignar mér, því
þáttur hans birtist, eins og
hann segir, „í sunnudagsblaði
og fyriir það fólk einkum sem
ánægju hefir og áhuga á göml-
um sögulegum fróðleik." Ég
telst bersýnilega ekki til þess
fólks, og því kom þátturinn
mér eiginlega ekkert við. Mér
er afar óljúft að kyngja þessu.
Ég hef lengi haft þjóðlegan
fróðleik í miklum metum og leit
því svo á, að ég mætti lesa
þerenan líkamáls-þátt eins og
aðrir, mynda mér skoðanir _ á
honum og setja þær fram. Ég
vissi ekki heldur um hitt, sem
ráða má af greinarupphafi Sig-
urðar ólasonar, í tengslum við
tilvitnuð orð, að ástæðulaust
hafi verið að gagnrýna þátt-
inn af því hann birtist í
„sunnudagsblaði". Á þetta að
jafngilda því, að lesefni
„sunnudagsblaðanna“ sé fyrir
„neðan alla krítikk", þau séu
skjólshús fyrir lesefni sem lítið
eða ekkert sé að marka? Auð-
vitað ekki, heldur er þama blá
ber fyrirsláttur, kominn til eft-
ir að sýnt hafði verið að þátt-
urinn er meingallaður. Ég veit
reyndar ekki, hvað þeir segja
um þetta á Morgunblaðinu og
Tímanum, en mér hefur sýnzt
þeir leggja mikið upp úr
„sunnudagsblöðunum" og birta
þar gnótt efnis sem einmitt á
að vera gott og gilt og til íhug-
unar í ró og næði hvildardag-
anina. Með fram af þeirri
ástæðu fannst mér ekkert
óhæversklegt við birtingu at-
hugasemdanna og biðst síður
en svo afsökunar á henni. Rit-
smíðin var sprottin af áhuga
mínum á „gömlum sögulegum
fróðleik“ og engu öðra. Ég á
ekkert sökótt við Sigurð Óla-
son og hef aldrei átt. Kynni
okkar hafa verið lítil en vin-
samleg.
2
Áður en ég hverf að megin-
efni þrætunnar er skyldugt að
svana þeim aðfinnslum Sigurð-
ar Ólasonar við grein mína sem
máli skipta, ef þær skyldu
reynast einhvers verðar. Sumu
hefur hann hliðnað sér hjá að
andmæla ellegar skýra á ann-
an veg en þar er gert og kall-
ar sér til hægðarauka „minni
háttar atriði“.
1) Hann nefnir að ég hafi
ekki gefið neifct „heildaryfirlit"
yfir Reynistaðarmál (það
þykist hann hins vegar sjálfur
hafa gert), ég hafi sett út á
einstök afcriði í þætti hans.
Þetta er laukrétt. I undirfyrir-
sögn stóð skýrum stöfum hvers
eðlis greinin væri, þ.e. „athuga
semdir við þáitt Sigurðar Óla-
sonar“ um Reynistaðarbræður.
Það var allt og sumt og yfrið
nóg. Kyndugt er að geta ekki
lesið fyrirsagnir. Það vakti sem
sagt aldrei fyrir mér að semja
einn þáttinn enn af Staðar-
bræðram, nóg komið af því. Ég
hef ekki fundið neina lausn
líkamálsins og gæti því ekki
sett atburðarásina í nýtt heild-
arsamhengi, og það hefur eng-
um tekizt þeirra manna sem
skrifað hafa um efnið. Helztu
tilraun í þá veru virtist mér
Sigurður Ólason gera í þætti
sínum, en hún var að mínum
dómi svo langt frá sanni að ég
gat ekki á mér setið. Greinin
var athugasemdir við þessa til-
raun. Ég reyndi að komast
fyrir efnisrætur þáttarins eft-
ir bezitu getu. Það var seinlegt,
því allt var sem límgrauturúr
„heppilegum" glefsum héðan
og handan: úr vitnaleiðslunum,
þætti Gísla Konráðssonar,
munnmælum, bábiljum o.fl., að
viðbættum margs konar alhæf-
ingum og sleggjudómum höf-
undarins sjálfs.
2) Höfundur finnur að því,
að ég skuli hvergi geta bókar
Guðlaugs Guðmundssonar um
Reynistaðarbræður (Rvík
1968), sem varð tilefni þáttar
hans. Því er fljótsvarað: Sú
bók var alls ekki til umræðu
af minni hálfu, sér í lagi vegna
þess að hún snertif svo til ekk-
ert rannsókn líkamálsins,
henni lýkur áður en eftirmálin
hefjasit, hún snýst aðeins um
sjálfa fjárkaupaferðina. Bókin
gengur að vísu í berhögg við
þingfhöldin í málinu, þótt með
öðru móti sé en þáttur Sig-
urðar, og athugasemdir mínar
beindust að sjálfsögðu óbeint
gegn bókinni, þar eð ég stóð
fast á því, að friamburður Tóm-
asar á Flugumýri og manna
hans yrði ekki vefengdur.
Guðlaugur Guðmundsson er
að því leyti samskipa Sigurði
Ólasyni og fleiri kenningasmið-
um (þeir era innbyrðis hver
upp á móti öðrum), að hann
virðir ekki þann framburð og
býr til „skýringu" sem á að
taka honum fram. í þætti sín-
um gerir Sigurður Ólason
heldur lítið úr henni, og er
hún þó vart óburðugri hans
eigin „skýringú'.
3) Vísuna „TvíllauSt þetta
tel ég stál“, sem Sigurð-
ur Ólason notaði til sanninda-
merkis um lundarfar Bjarna
Reynistaðarbróður, sagði ég
rangfeðnaða og Bjarna óvið-
komandi með öllu. f svargrein-
inni neitar Sigurður því ekki
að svo geti verið, en telur að
sér hafi verið vorkunn, því
vísan sé fengin úr útgáfu
Sögufélags Skagfirðinga á
þætti Gísla Konráðssonar
(Glóðafeykir, 1945j og er rogg-
inn yfir, því sumpart feitletr-
ar hann þetta; úr því enginn
þeirra skagfirzku fræðimanna,
er sáu um útgáfuna, hafi gert
athugasemd við faðermi vís-
unnar, sé skiljanlegt að hann
varaði sig ekki. Og hann spyr,
hví ég hafi ekki leiðrétt mis-
sögnina fyrir löngu, í stað þess
að „ráðast á“ sig „fyrir að
taka þessa ágætu fræðimenn,
félaga hans (þ.e. mína) og
sýslunga, trúanlega." Þessu er
einmig fljótsvarað: Enginn
hinna skagfirzku fræðimanna
né heldur ég hafði tök á að
réttfeðra vísuna í nefndri út-
gáfu, því vísan er þar hreint
ekki, né í útigáfu dr. Jóns Þor-
kelssonar á Söguþáttum Gísla
Konráðssonar (Rvík 1915—20),
enda getur Gísli þess hvergi í
þætti sínum að Bjarni Halldórs-
son hafi kastað fram vísuparti
sunnanlands (S.ó. segir að það
standi í þættinum og því „eng-
in ástæða til að rengja" það!).
Ég læt mér í hug koma að Sig-
urður hafi vísuna úr bók Guð-
laugs Guðmundssonar, en þar
er Bjami látinn dveljast í
Reykjadal hjá sr. Guðmundi
Guðmundssyni, sem þeir vilja
að kveðið hafi seinni partinn,
enda þótt Bjarni væri búinn
að liggja marga mánuði dauð-
ur undir fönn í Kjalhrauni
þegar sá prestur fékk staðinn.
Einnig er viðbúið að Sigurður
hafi vísuna úr Þjóðsögum Jóns
Árnasonar. Þó er bezt að segja
hér sem fæst. Það er einhver
draugagangur í þessu líkt og
ýmsu fleira sem Sigurður Óla-
son hefur lagt til Reynistaðar-
mála.
4) í athugasemdum mínum
fann ég að því, hvernig Sig-
urður las frásögn Gísla Kon-
ráðssonar af viðureign Reyni-
staðarfeðga (Halldórs klaust-
urhaldara og Bjama) og Jóns
prests Gunnlaugssonar í Holts-
múla. Þar skekktist allt á
grunni. Hann lét þá feðga báða
hánreyta og misþyrma prest-
inum, í því skyni að sanna
fautaskap Bjarna, enda þótt
Gísli segi skilmerkilega að
Bjami hafi ekki lagt hendur á
hann, en verið með ertingar og
uppskorið formælingu prests.
Sleit Halldór „mjög hár af
presti“ ritar Gísli, en það
nægði ekki Sigurði og því jók
hann „misþyrmingum" við, þ.e.
verknaði sem hlýtur að hafa
gengið lengra en hiitt, fyrst
þeir bæði hárreyttu og mis-
þyrmdu. Hann bögglaet við að
skýra þefcta i svargreininnd og
er kominn með „hárfflyksur”.
Griðkona á Reynistað, segir
Gísli, „fcók hár það, er sUtnaði
af presti, og fékk homim það,
en hann bað hana fá það
Bjarna; mætti hann hafa það í
þairfaband ...”. Sigurðúr fcekiur
mark á orðlum Gísla Konráðis-
somar þegar það gagnast hon-
um, en vill nú ekkert með þau
hafa og segir, þvert otfan í frá-
sögn hans, að þarna sé kom-
Ln sönniun þess að það haifi
einikum verið Bjarni sem lagði
hendur á sr. Jón, a.m.k. hatfi
prestur ,,álitið“(!) það. Höf-
undi diuigar ekfkd tiil skýringar
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. febrúair 1970