Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1970, Blaðsíða 12

Smásagan
Frh. af bls. 5.
bleik og rauðblá, sem sitja á
kiöppunum þarna niðri. Sjór
inn er svo tasr, að maður sér
þau djúpt, djúpt niðri. Og sums
staðar, þar sem grynnra er, eru
örlitlir fiskar, sem skjótast
fram og aftur og litlir grænir
krabbar og humrar, alveg gagn
sæir, sem blaka litlu fallegu
fálmurunum sínum. Ó, þetta er
svo yndislegur staður. Ég var
vön að vera þarna tímunum
saman og gera ekkert annað en
að horfa í kringum mig og vera
hamingjusöm og hugsa um
hvað þetta væri ólíkt Hudley
og hvað ég var glöð yfir því
að vera hér.
Það var þama, sem ég hitti
hann. Ég hafði klöngrazt út á
eina blökkina og sat þar, horfði
í kringum mig og hugsaði eins
og ég hef sagt þér frá, þegar
ég heyrði allt í einu rödd, sem
sagði: „Afsakið“.
Ég leit í kringum mig og sá
ungan mann á árabát rétt við
klettinn minn. Þetta virtist
snotur og prúður náungi og
ekki einn þeirra, sem krækja í
ókunnar stúlkur. En samt sem
áður leit ég fremur drembilega
á hann, þar sem ég var ein.
„Stökktu upp í,“ sagði hann
og lagði bátnum fast við mig.
Mér fannst þetta frekt, svo
að ég klöngraðist á fætur og
setlaði aftur til lands og skilja
hann eftir, þegar ég sá, að mig
hafði flætt á klettinum. Milli
hans og hins næsta var komið
djúpt sund, fullt af fljótandi
sjávargróðri og hvergi örugg
fótfesta. Og þegar ég stóð
Arild
Haaland
A5 tala
hátt
við sjálfan
sig
þarna og starði för vatnið allt
í einu að hringsnúast.
Mig svimaði svo mikið, og ég
varð svo skrýtin að ég rak upp
óp. Auðvitað rann ég, og hend
ur og fætur fóru sitt í hverja
áttina. Svo kom hræðilegt
augnablik, þegar ég vissi ekki,
hvort ég færi í sjóinn eða ekki.
En allt í einu var ég komin
upp í bátinn, alveg heil á húfi,
nema hvað ég marðist svolitið á
handleggnum, þar sem hann
þreif í mig. Hann horfði á mig
áhyggjufullur og fólk í landi
kallaði og hló. Ég skammaðist
min fyrir að vera svona vitlaus
og valda þessum gauragangi og
vonaði,, að hann setti mig ekki
á land, þar sem allt fólkið var.
Hann skildi mig, án þess ég
segði orð, sneri bátnum mjög
fimlega og reri burt út eftir
miðri víkinni.
Jæja, það hefur enga þýð
ingu að fara að tala um. hvað
hann sagði við mig eða ég við
hann. Ekki svo að skilja, að
hann segði margt, þegar ég
hugsa mig um, sé ég, að það
var ég sem alltaf talaði. Annað
hvort geðjast þér að mann
eskju eða ekki, og þú getur
aldrei komið öðrum í skilning
um, hvers vegna. Hann var
hár, þrekinn, sterkur, dökk
hærður, fremur dreyminn,
rólegur og cdvarlegur. Þú skil
ur, ekki alltaf að segja lélega
brandara eins og strákarnir í
West Riding. Hann gat róið,
synt, gengið og okkur geðjaðist
alltaf að því sama.
Það var á miðvikudaginn í
sumarleyfisvikunni, sem ég
hitti hann, og upp frá því vor
um við saman öllum stundum.
Við rerum umhverfis Brodda
höfða og inn í hellana þetta
Er nokkur maður hlægilegri
en sá, sem talar hátt við sjá}f-
an sig? Er ekki bráðspaugilegt
þetta söngvana muldur, sem
kemur neðan úr koki í orðum,
sem sístreyma af vörum og eru
ekki ætluð annarri manneskju?
Er annað til meira aðhlátuxs-
efni en slíkt mannlegt rekald i
útsogi við Iífsins fjörur, maður-
inn, sem gengur um gólf í fuggu
legri stofu og rökræðir við tim-
ann, sem liðinn er, og rifst við
löngu þagnaðan andstæðing?
En hvað er þá spaugilegt við
þetta?
Grátbroslegast alls þessa er
einveran, þvi að allt tal er
hluti samvistar við annan mann
eða aðra. En hvað er þó ánægju
legra en maðurinn, sem talar án
þess að krefjast þess, að aðrir
hlusti? Hann er sem tengill án
tengikvislar eða varir, sem bær
ast án orða og hljðms. Hann
reikar undir haustmána um
draumskóga, og hann er eins og
hræða meðal trjánna og á að-
eins til einveru og einkaheim,
sem hvort tveggja rennur sam-
an í orð til sjálfs hans og einsk
is annars.
Broslegt, er það ekki?
Nei, það er í rauninni ekki
spaugilegt. 1 hvert sinn og ég
kem auga á slíkt rekald, hugsa
ég hrifinn með sjálfum mér:
Hvilík undur og einsdæmi! En
hve þessi maður hlýtur að vera
hamingjusamur, þvi að hann
hefur klifið hæsta tind hins já-
kvæða. Hér er loks kominn
maður, sem ekki er utan alis,
siðdegi og ég sagði að þetta
væri stórkostlegt og allt ólíkt
Hudley. Hann sagði, að svip
aðir hellar væru í Comwall, og
ég hugsaði, að stórkostlegt væri
að eiga heima í Cornwall.
Næsta morgun var hvasst og
við stóðum á brimbrjótnum og
horfðum á öldurnar. Þær voru
risastórar og grænar og að sjá
hvítt löðrið: Þú sérð ekkert
þvílíkt í Hudley.
Síðdegis var of hvasst til að
róa, og við fórum í gönguferð.
Við sáum lítil hvít hús með fúk
síum við dyrnar, gullna skrjáf
andi byggakra, valmúa, kletta
og gamla kastala. Ég talaði um,
hvað þetta væri ólíkt Hudley
og hvað mér geðjaðist að því.
Næsta dag var kyrrt og gott
veður aftur og við rerum út
að Litlu Mön. Já, við gerðum
það í raun og veru og það var
dásamlegt. Lyngið og klettarn
ir og heiður himininn. Mjög
ólíkt Hudley eins og ég sagði.
Um kvöldið gengum við sam
an niður á brimbrjótinn. Það
var tunglsljðs, allt var ýmist
svart eða silfrað, mjög yndis
legt og rómantiskt, og ég gat
ekki afborið að hugsa til næsta
dags, þegar ég ætti að snúa aft
ur til Hudley og sjá hann
aldrei framar. Hann hafði
aldrei spurt mig um nafn mitt,
og því gat ég ekki hugsað mér
að spyrja um hans.. Með sjálfri
mér hafði ég alltaf kallað hann
Gerald, því að það hefur allt
af verið eftirlætis karlmanns
nafn hjá mér, svo fínlegt
og rómantískt. En ef þú veizt
ekki hið rétta nafn mannsins,
þá sérðu hann aldrei meir, er
það? Ég var því fremur döpur
þegar við gengum til baka, og
ég sagði:
því að hann hefur sloppið inn
þangað, að ekki verður komizt
lengra né ofar. Hann hefur klif
ið tindinn, sem erfíðast er að
klifa. Hann er maður, sem öðl-
azt hefur aðgang að eigin hug
og hjarta.
Látum gott heita, þótt hann
sé einskisvert rekald, og þó að
fætur séu óstyrkir og augun
horfi sljó yfir óbrúað djúp til
einskisverðrar fjarlægðar.
Þessi maður er samt svo sáttur
við sjálfan sig, að hann getur
talað upphátt af trúnaði í eigin
eyru.
Er ekki líkt um aðra farið?
Ég veit lítið um lif annarra, en
um sjálfan mig get ég sagt, að
margt er það, sem ég þori aldrei
að segja sjálfum mér. Sumt kem
ur þö I hugargættina stundum,
en þvi er ekki fagnað og ekki
er heldur hlustað, svo að það
snýst á hæli og hverfur.
Þetta á ekki aðeins við um
snöggar hugdettur, heldur á
þetta við og snertif ekki síður
tilfinningar og hræringar, sem
ég finn, að eru mikils virði.
Það getur varðað þau hugarsvið,
sem ég veit að gilda mest í lífi
mínu. Ég þekki þetta, og það er
ekki utan lífs mins, en ég tala
samt sjaldan um það, og ég
festi það ekki á blað. En undar
legast alls er, að ég þori ekki
að hleypa því inn í rás hugs-
ananna. Jú, ég þori það
kannski, en mig skortir hug-
rekki til þess að segja það upp
hátt við sjálfan mig og þori
varla að koma að því orðum. 1
„Ég fer heim á morgun."
Og hann sagði: ,,Ég líka."
Mér leið þá dálitið betur,
vegna þess, að þó ég vissi ekki
hvar hann ætti heima, fannst
mér mjög liklegt, að hann skipti
um lest i Liverpool og við yrð
um þá alltaf samferða þangað.
Og þannig varð það. Við
tókum bæði fyrstu morgunlest
ina. Þú getur ekki ímyndað þér,
Gladys, hve þessar litlu Man
arlestir fara sér rólega innan
um fúksiurnar. En mér var
sama, hvað hægfara hún var,
þeim mun lengur yrði ég með
honum. 1 Douglas var allt svo
spennandi, allur mannfjöldinn
og gufuskipin með mislitum
reykháfum. Og Gerald var al
veg ágætur. Við vorum mjög
fljót að komast um borð, og
hann náði í góð sæti á þilfar
inu, þeim megin sem reykinn
lagði ekki. Þetta var yndisleg
ferð, sólin skein og himinn og
haf voru heiðblá. Mér fannst
mávarnir byrja alltof snemma
að garga, það sýndi, að land
var í nánd. Það kom brátt í
augsýn og við fórum framhjá
Mersey-vitaskipinu með sinni
dapurlega hljómandi klukku.
Siðan sigldum við upp ána, og
vatnið glataði bláma sínum og
varð gult, og bryggjan kom í
Ijós.
Mig langaði mest til að
skæla. Við áttum að skilja inn
an fárra mínútna, og hann
hafði ekki einu sinni spurt mig
að heiti.
Skipið sneri sér og fór aftur
á bak inn x lægi sitt, og þess
um digru köðlum var fleygt í
land og þeir festir. Gerald
tók tösku mina um leið og sína
og sagði: „Taktu undir hand
legginn á mér.“ Ég gerði það
hvei't sinn og ég kem auga á
slíkt, vindur hugurinn app sin
segl og siglir hraðbyr burt.
Þegar maður hefur uppgötv-
að þessa áráttu og ástand sjálfs
sln, verður maður hugfanginn.
Það er fyrst þá, að maður tek-
ur að horfa af forvitni á þá
menn, sem tala upphátt við
sjálfa sig.
Og skiptir það nokkru máli,
þótt við veigrum okkur sjálfir
við og troðum hálfkyrktum
hugsunum í rúmgóðan poka,
sem við burðumst svo með alla
ævina og segjum aldrei frá?
Á dögum svartsýni hugsa ég
sem svo: Já, þetta er hin eina
stóra ógæfa okkar. Allt það i
lífi okkar, sem miður fer, sprett
ur að einhverju leyti af því, að
það finnast liðnir atburðir æv-
innar, sem við segjum aldrei
upphátt við okkur sjálfa.
Ekki þó svo að skilja, að allt
yrði ugglaust betra, ef við yrð-
um neyddir til að skýra frá.
því og segja — ekki eingöngu
okkur sjálfum, heldur öllum.
Hitler öskraði á torgum, og
ekkert batnaði hann við það.
En það myndi skipta sköpum
fyrir marga, ef hugargeymslan
yrði opnuð og hugsununum
hleypt út.
Tungumál okkar mannanna er
undarlegt. Það er heimur óháð-
ut öðrum. Edmund Burke
komst að þeirri niðurstöðu, að
siðir og stofnanir þjóðfélagsins
væru skynsamari en stjórnmála
mennirnir. Heimspekingarnir í
Oxford hafa uppgötvað, að
og okkur gekk ágætlega I lanð
og náðum strætisvagninum. Það
var í svo miklum flýti, sem ég
náði þessum vagni, að ég hugs
aði ekki um, hvort hann þyrfti
sjálfur á járnbrautarstöðina
eða kæmi mín vegna. En þeg
ar við vorum komin inn á stöð
ina og sáum hvar á einu af
þessum stóru skiltum stóð:
„Manchester, Rochdale, Töd1
morden, Hudley, dofnaði aftur
yfir mér. En hann gekk beint
að stöðvarpallinum og fann
sætí handa mér, þó að lestin
væri troðfull.
„Það þarf ekki að skipta i
Manchester."
„Þú ferð ekki alla leið til
Manchester?" spurði ég kurteis
lega. Hann sagði ekkert, horfði
aðeins á mig og kom síðan sjálf
ur inn í vagninn.
Mér varð dálítið órótt. Hann
skyldi þó ekki halda, að ég ætl
aði að bjóða honum heim með
mér. En, nei, hugsaðr ég, þegar
ég leit aftur á hann. Hann er
ekki þess konar rnaður.
Jæja, við komum til Man
chester og hann hreyfði sig
ekki. í gegnum Summitgöngin
ókum Við og enn hreyfði hann
sig ekki. Síðan komum við til
Yorkshire, og enn var hann
kyrr.
Þegar hér var komið, leið
mér svo illa, að ég gat varla
litið upp. Mér fannst alveg
óbærilegt að hafa hann þaxna
og þö gat ég ekki hugsað mér
að skilja við hann í Hudley.
Sífellt styttist leiðin. Þama
komu í ljós gamalkunnu hæð
irnar, hver innan um aðra,
þessir þröngu krókóttu dalir,
dökkir steinveggir, kræklótt
tré, sem hölluðust öll til sömu
áttar undan vindinum, skítug
tungumálið er fremra hugsuð-
unum að skynsemd og ristir því
dýpra en allir siðameistarar.
Einn þáttur alls þessa er ein-
faldur mjög. Það er ekki hægt
að segja hástöfum frá því sem
við gjörum sjálf án þess að
nota hin venjulegu orð og tals-
hætti. Frásagnir málsins myndu
ekki aðeins Iýsa hinum einstöku
og áþreifanlegu framkvæmdum,
þær myndu einnig með orðaröð
og hljðmí gefa þelm viðurkenn
ingu eða neikvæða gagnrýni
samkvæmt eigin vogarskálum
og mati, sem legðust við festar
á sævi sálardjúps. Þessum dóm
um tungumálsins er þannig far
ið, að við getum margir ekki
gagnrýnt þá með aðstoð orða,
þótt við höfum verið þeim ósam
þykkir langa hrið, og það sætir
furðu.
Af þessu leiðir, að varasamt
er að hætta nokkurn tíma að
tala upphátt við sjálfan sig
skýrum orðum, sem allir skilja.
Leiðum hugann að Suðurríkja
mönnunum hvitu, sem taka af
lífi án dóms og laga. Hvernig
færi, ef þeir tækju að lýsa upp
hátt eigin gerðum ? Hvar myndí
það lenda, ef okkur, sem erum
morðingjar, stjórnmálamenn eða
hershöfðingjár, tækist með skýr
um orðum að lýsa verkum
okkar?
En gerum við þetta ekki?
Nei. Svarið hiýtur að verða
neikvætt. Það, sem við segjum
flestir af sjálfum okkur, er að-
eins það, sem á að standa stór-
um stöfum á forsíðunni okkar.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
18. ofctóbetr 1&78