Lesbók Morgunblaðsins

Dagfesting
  • fyrri mánaðurinapríl 1971næsti mánaðurin
    mifrlesu
    2930311234
    567891011
    12131415161718
    19202122232425
    262728293012
    3456789
Útgáva
Main publication:

Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1971, Síða 12

Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1971, Síða 12
Á g-önguferðum var einn valinn til að ganga sanihliða for- ingjanum og ræða við hann. llér er það Albert Speer, iklaedd- ur einkennisbúningi samkvæmt ákvörðun Hitlers. Undir harðstjórn__ Framh. af bls. 3 ur um Þýzkaland, en tal hans og framkoma virtist hitta nagl ann á höfuðið í vonleysi eftir- stríðsáranna. Þessi maður átti eftir að ná sömu tökum á Albert Speer og dávaldnr nær yfir dáleiddri persónu og af hálfu Speers var það hrifning við fyrstu sýn. Dm það segir hann svo: „Dm þetta leyti hélt Hitler ræðu á samkomu hjá stúdent- um við háskólann í Berlín og tekníska háskólann. Stúdentar lögðu fast að mér að koma og það varð úr. Salurinn var yf- Srfiillur líkt og allir stúdentar Berlínar vildu sjá og heyra þennan mann, sem var svo ákaflega iimdeildur. Þarna voru auk stúdentanna allmarg- ir prófessorar, sem ásamt Speer sátu á góðum stað stutt frá ræðustólnum. Mikil hrifning greip um sig, þegar Hitler birtist. Þessi hrifning hafði strax áhrif á mig. En einnig framkoma Hitl- ers kom mér á óvart. Af plak- ötum og skrípateikningum þekkti ég hann I einskonar einkennisskyrtu með haka- hrossborða um upphand- legginn og óstýrilátan lokk á ská yfir ennið. En hér var hann kominn í bláum jakkaföt- nm, sem fóru vel, allt svo borg- aralega rétt og slétt. Seinna komst ég að raun um, að Hitler kunni meðvitað eða ómeðvitað að laga sig eftir aðstæðunum svo það varð naumast betur gert.“ Um ræðu Hitlers segir Speer eftirfarandi: „Hitler lýsti áhyggjum sin- um af framtíðinni á frjálsleg- an og hreinskilinn hátt að því er virtist. Hann mildaði háðs- glósur sínar með léttu gamni og mér fannst suður-þýzkir persónutöfrar hans hafa góð áhrif á mig. Það var óhugsandi að kaldur Prússi hefði hrifið mig svo. Smám saman jók Hitler raddstyrk sinn og talaði með sannfæringarkrafti dá- valdsins. Þessi áhrif urðu langtum minnisstæðari en sjálf ræðan; af henni mundi ég ekki mikið eftir á.“ Albert Speer var breyttur maður eftir þennan fund. 1 stemningu sem líktist geðshrær ingu, ók hann næturlangt í bíl sínum og rankaði Ioks við sér fótgangandi í furuskógi. Siðar fór hann ásamt nokkr- um vinum sínum á fund í íþróttahöllinni, þar sem „gauleiter" Berlinar talaði. Hann hét Göbbels. Speer minnist mælskunnar, sem flæddi af vörum Göbbels og ástríðuhitans sem fyrst og íremst mótaðist þó af hatri. Þessi ræða hafði þveröfug áhrif á hann og ræða Hitlers. Svo gerðist það einn marz- dag árið 1933 að þessi ungi arkitekt, Albert Speer fékk upphringingu frá Berlín. Einn af flokksleiðtogunum var þar kominn og sagði, að í Berlín væri sannarlega nóg að gera fyrir ungan arkitekt. Þess var vænzt, að hann gæti hjálpað þar til við aðkallandi verkefni. Og þannig atvikað- ist það, að Göbbels fékk Speer það verkefni að breyta ráðuneyti sínu og búa hús- gögnum ýmsa þýðingarmikla sali, þar á meðal skrifstofu Göbbels og íbúð. Þegar að því kom að skreyta ibúðina, fór Speer á listasafnið í Berlín og fékk lánaðar nokkr- ar vatnslitamyndir eftir Emil Nolde. Göbbels og kona hans urðu bæði mjög hrifin, að minnsta kosti þar til sjálfur Adolf Hitler kom í skoðunar- ferð og varð strax ljótur í and litinu við það eitt að sjá þess- ar myndir. Ráðherrann kallaði undir eins í arkitektinn og sagði: „Þessar myndir verða að fara héðan burtu á slaginu; þær eru einfaldlega óþolandi." Þannig birtist hin skilyrðis- lausa undirgefni við Hitler. Haustið 1933 lét Hitler gera miklar breytingar á íbúð ríkis kanslarans í Berlin. Þá mundi Hitler, að ungur arkitekt hafði unnið slíkt verk fyrir Göbb- els á óvenjulega skömmum tíma. Foringinn ákvað því, að Albert Speer sæi um þetta verk. Þannig lágu leiðir þeirra saman. Meðan á verkinu stóð, urðu kynni þeirra nánari og svo kom þar, að foringinn bauð arkitektinum að borða morgunverð með sér. Speer var mjög hamingjusamur; hann var á leiðinni í innsta hringinn. Hann segir í endur- minningabók sinni: „Eftir margra ára árangurs- lausa viðleitni var ég fullur af starfsorku og aðeins 28 ára gamall. Ég var eins og Faust; ég hefði selt sál mína fyrir það eitt að fá að teikna stóra bygg- ingu. Nú hafði ég fundið minn Mefistófeles. Mér virtist hann ekki áhrifaminni en Mefistófel- es Göthes.“ í fangelsinu í Spandau kveðst Speer oft liafa spurt sjálfan sig þeirrar spurningar, hvað hann hefði gert, ef hann hefði í þá daga séð í gegnum Hitler; séð Iivern mann Iiann i rauninni hafði að geyma og liina sönnu náttúru þess ein- ræðis, sem honum hafði áskotn azt. Svarið varð alltaf eins: „Staða mín sem arkitekt Hitlers var mér svo þýðingarmikil, að ég hefði ekki getað verið án Iiennar." Og liann bætir við: „Aftur á móti hlýt ég að liafa haft pata af, að Gyðingar, frí- múrarar, sósíaldemókratar og vitni Jehova voru álitin sem liver önnur öæðri dýr, sem öll- um væri frjálst að drepa. Mér fannst að mér kæmi það ekki við persónulega og að það væri nóg, að ég tók ekki sjálf- ur þátt í því.“ Hitler hafði fasta fylgi- sveina; menn sem honum þótti þægilegt að hafa i kringum sig, en það voru ekki fortaks- laust æðstu menn nazistaflokks ins. Albert Speer varð brátt einn af þeim, sem oftast var boðið að morgunverðarborði Hitlers eða i siðdegiskaffið. Auk hans voru þá með foringj anum bílstjórinn hans, doktor Dietrich eftirlitsmaður blað- anna, tveir aðstoðarmenn, Bruckner og Sehaub og þar að auki ljósmyndari Hitlers, Hoffmann. Gamlir baráttufélag ar frá Miinchen nutu litillar hylli hjá foringjanum á þess- um árum. Likt og Stalin hafði Hitler mikið dálæti á kvikmyndum; þær voru eftirlætis afþreying hans á síðkvöidum. Sama fá- menna klíkan horfði ævinlega á kvikmyndir með foringjan- um. Þrátt fyrir makt Þriðja rikisins, var kvikmyndasýn- ingavélin næsta frumstæð og ýmist stóðu myndirnar á höfði, eða filman slitnaði. Venjulega var það Göbbels sem útveg- aði kvikmyndir í samráði við Hitler. En Hitler vildi ekki sjá góðar myndir. Hann vildi einkum sjá ástarmyndir með Emil Jannings og Heinz Riih- mann og annað eftirlæti hans voru revíumyndir með létt- klæddum stúlkum. Einnig var venja að sjá erlendar kvik- myndir, sem bannað var að sýna almenningi í Þýzkalandi. Fræðslumyndir um önnur lönd mátti hinsvegar ekki sýna; þaðan af síður ýktar gaman- myndir eins og til dæmis Chaplin. Speer segir: „Fljótlega eftir 1933 mynduöust nokkrar klík- ur, sem stóðu hver annarri f jarri; samt sem áður Iiáðu þær samkeppni og fyrirlitu liver aðra. Tilfinningar blandaðar lítilsvirðingu og öfund urðu útbreiddar. Hver stórvesír átti sinn hóp. Hvað Himmler snerti, voru það næstum eingöngu að- dáendiir Iians úr Gestapo. Göring hafði um sig aðdá- endahóp, sem að siimu leyti var úr fjölskyldu hans og að siiinu leyti úr hópi samstarfs- manna og flugher. Göbbels kunni bezt við sig í aðdáenda- hópi rithöfunda og kvikmynda fólks. Hess átti marga forskrúf aða ktinningja; hann dáði kammermúsík og lagði stund á hómópatisk læknavísindi. Póli- tiskt séð, sameinaði Hitler þess ar klíkur; vald hans var aldrei dregið í efa. Það kyndugasta við klíkurn ar í kringum Hitler var fyrir- litning þeirra hverrar á annarri. Göbbels leit niður á smáborg- arana frá Múnchen“ og þeir á hinn bóginn gerðu grin að menningaráhuga doktorsins. Göring fann, að hann átti hvorki samleið með Múnchen- smáborgurunum eða mennta- fölkinu i kringum Göbbels og forðaðist það því allt. Aftur á móti tahli Himmler sig yfir alla hafinn sökum úrvalssveita SS nianna, sem hann liafði í kringum sig. Albert Speer talar um þá stóru drauma, sem Hitler dreymdi á þessum tima; foring- inn sat annars ekki á kontór með mikið starfslið á þönum I kringum sig. Tímanum vax eytt á flandri milli nýbygginga og veitingahúsa. Langtímum sam- an var setið í vinnustofum listamanna eða kaffihúsum og foringinn hélt uppi löngum ein ræðum, en sami áheyrendahóp- urinn hlýddi alltaf á. Langtím- um saman var dvalizt i bjálka- kofa Hitlers á Obersalzberg, sem bauð af sér smáborgaraleg an þokka. En ekki höfðu menn lengi dvalizt þar, þegar lítinn Mercedesbíl bar að garði og út steig friskleg ung stúlka, feimnisleg og ekki beinlínis fal leg. Að hún væri ástmær ein- valds, sýndist næsta ósenni- legt, en það var hún þó: Eva Braun. Opinberlega varð hún að halda sig í hæfilegri fjar- lægð og bffl henrfor mátti ekki sjást með bílalest Hitlers á op- inberum leiðangri. Albert Speer var hissa á þvi að þau Eva Braun og Hitler sýndu yfirleitt aldrei merki um náið vinfengi, fyrr en seint á kvöld- in, að þau hurfu saman til svefns. Á árunum 1934—1936, dvald ist Hitler oft í Obersalzberg og þá var farið í langa göngutúra eftir skógarstígum en gestim- ir fylgdu með og lífverðir bæði á undan og eftir. Eva Braun fékk að ganga með á þessum ferðum. Hitler gekk sjálfur á undan og einhver einn naut þeirrar náðar í einu, að vera kallaður til að ganga við hlið foringjans. En samtölin við hann þóttu ganga svona og svona. Svo var það skömmu eftir að Hindenburg dó, að Hitler til- kynnti meðhjálpara sinum Bormann, að Albert Speer skyldi í framtiðinni ganga í einkennisbúningi flokksins. Þeir gerðu það allir nú orðið, mennirnir, sem höfðu daglegt samneyti við Hitler: læknirinn, ljósmyndarinn, og jafnvel for- stjórinn fyrir Daimler-Benz; allir höfðu fengið einkennis- búning. Það var þó einungis opinberlega og á ferðalögum, að einkennisbúningamir voru notaðir. Á flokksþingunum í Niim- berg hélt Hitler alltaf sérstak- ar „kúltúrræður", sem hann nefndi svo og Aibert Speer minnist á, hversu mjög hann dáðist að þessum menningarræð um Hitlers, einkum vegna þess, hve þær voru á háu plani og þrauthugsaðar. Hann kveðst hafa lesið þessar ræður löngu síðar í fangelsinu og þá virt- ust þessar sömu ræður inni- haldslausar, flatar og geldar. Þá skildi hann ekki lengur, hvað það hafði verið, sem hafði svo sterk áhrif. Annars telur Speer, að ef eitthvað var til, sem nazistabroddarnir höfðu verulega lítinn áhuga á, þá voru það listræn málefni. En Hitler liafði mikinn áhuga á byggingarlist og batt miklar vonir við Speer. Hann sagði eitt sinn við konu hans: „Maðtirinn yðar á eftir að teikna byggingar, sem ekki eiga sinn lika og munu standa iim áraþúsundir.“ Og síðar á góðri stund við Speer: „Við nmniim skapa stórt ríki. Það nuin spanna allar germanskar þjóðir. Það á að byrja í Noregi og teygjast allt suður á Norð- iir-ítalíu. Ég verð sjálfur að koma þessu í kring. Bara að ég haldi áfram að vera liraust- ur.“ Síðar þegar kom til uni- ræðu, að íþróttaleikvangurinn í Berlín liafði eltki liin réttu, olympísku mál, svaraði Hitler eins og um sjálfsagðan hlut væri að ræða: „Það skiptir engu máli. 1940 eiga Olympíu- leikarnir að vísu að verða í Tókíó, en þar á eftir verða þeir um alla framtíð í Þýzkalandi, á þessum leikvangi. Og þá ákveðum við, livaða mál íþróttavöllurinn eigi að hafa.“ Tillitsleysi Hitlers var frægt, en að nokkru leyti er þó hægt 12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. apríi 1971

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar: 15. tölublað (18.04.1971)
https://timarit.is/issue/241579

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

15. tölublað (18.04.1971)

Gongd: