Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1971, Page 8

Madrid 1970. Ósköp venju-
legt herbergi í ósköp venju-
legu húsi, nema gluggarnir eru
myrkvaðir svo að mjög rokkið
er í herberginu. Eir.a týran lif-
ir á lampa úti i horni; hún lýsir
upp geðslegt andlit ungs
manns, sem taiar hljómfagurri,
skýrri spænsku yfir nemendun-
um, sem sitja frammi fyrir hon-
um. — Það er skylda ykkar
að vera verkfæri. Bragð
hins myrkvaða herbergis er
fornt: líkamlaus röddin er
áhrifamikið afl, sem tekur hug-
ann, knýr til einbeitingar. Sam
koma þessi stendur aðeins yfir
i eina klukkustund, en alls tek
ur menntunin og þjálfunin fyr-
ir hina leyndardómsfullu en
óumdeilanlega voldugu ka-
þólsku leikmannareglú: Hin
prestlegu samtök hins heilaga
kross, sem betur er þekkt und
ir nafninu Opus Dei, sjö ár.
Opus Dei hefur verið nefnt
ýmsum nöfnum: „hin rómversk-
kaþólska Mafia," „fimmta her-
4eild guðs." Leiðtogar samtak-
anna frábiðja sér ákveðið slíka
stimpla. Þeir halda því statt og
stöðugt fram, að þátttaka í Op-
ur Dei sé algérlega andlegs eðl
is. Sannleikurinn í málinu er
líkast til miðja vegu miili þess-
ara staðhæfinga.
Áhrifum Opus Dei verður
ekki neitað. Þau ná tii næstum
allra sviða daglegs lífs á Spáni.
Félagar Opus Dei koma úr öli-
um stéttum. Þetta er vitað. Ann
ars verður ekki sagt, að stað-
reyndir um Opus Dei liggi á
lausu. Félagaskrá er engin til
opinber, utan örstuttur listi
yfir leiðtoga reglunnar. Enn-
fremur liggur ekkert frammi
sem gefur til kynna, hvað fé-
lagar reglunnar geri í raun og
veru. Það er þessi þögn, „orð-
varni,“ eins og Opus Dei kýs
að nefna það, sem hefur leitt
til þeirra ásakana á hendur
reglunni, að hú.n sé í raun og
veru leynisamtök, svo öflug og
mikil um sig, að hún haldi i
raun réttri st jórnartaumum
Spánar í hendi sér.
Opus Dei starfar nú að
menntun, uppfræðslu og góð-
gerðum í sextíu Iöndum og ræð
ur fyrir nokkrum hundruðum
háskóla, stofnana og menning-
armiðstöðva af öllu tagi.
Spænskir félagar þess telja ein
tuttugu þúsund og það hefur
yfir að ráða geysilegu fé.
Samtökin eru rúmt fertug að
árum. Lengi framan af sýndust
þau lítt líkleg til stórræða,
hópur fáeinna stúdenta í Mad-
rid. Létu samtökin i rauninni
fátt markvert frá sér fara allt
fram að borgarastyrjöldinni
spænsku, nema merkilegan
ieiðarvísi stofnanda reglunnar,
Josémaria Eseriva de Balaguer;
bælclingur þessi heitir E1 Can-
ino Vegurinn. Félegar regl-
unnar taka leiðbeiningar bæld
ings þessa jafnvel fram yfir
leiðbeiningar Biblíunnar.
Orðið breiddist út þótt hægt
færi, og hinn litli flokkur Es-
crivas væri sífellt á hrakhól-
um og flakki, illa séðui' af
mörgum og litinn grunsemdar-
augum. En smám saman tóku
honum að safnast félagar;
kenningar hans og reglur höfð
uðu til ungra kaþólikka þessa
tíma, sem trúðu þvi að gagn-
ger og einlæg andleg endur-
nýjung ein gæti lagt grunninn
að þjóðlegri viðreisn.
Sem fyrr er sagt jókst félaga
talan hægt; var það m.a. því að
kenna hversu háar kröfur voru
gerðar til vitrænna hæfileika
félaga. Árið 1944 færðust út
kvíarnar, er þrír ungir verk-
fræðingar gengu í samtökin.
Þeir urðu fyrstir hinna svo-
nefndu ókirkjulegu presta eða
leikpresta. Opinber viðurkenn
ing barst reglunni 1947 frá Pí-
usi páfa tólfta. Þvi skammrifi
fyllgdi þó sá böggull, að í dags-
ljós komu hin miklu ítök Opus
Dei í röðum menntamanna og
uppalenda spænskra. Svo og
kom í ljós, að samtökin höfðu
gagnger ítök i Consejo Supéri-
or de fuvestigaciones Cientifi-
cas, samtök ætluð yfirumsjón
og rekstri vísindalegra rann-
sókna í þágu iðnaðar. Á þess-
um árum komu fram fyrstu
tæknikratarnir. Það átti fyrir
þeim að liggja að ná stjórn á
Spáni fyri' en tveir áratugir
voru liðnir.
Hin mikla útþensla Opus Dei
á fjórða og fimmta tugi aldar-
innar er að miklu hulin þagn-
armúr reglunnar sjálfrar og
liðnum tíma. Vera má að út-
þensla þessi hafi ekki verið með
ráðum gerð; engu að síður átti
hún sér stað. Hin andlega úr-
valsstefna reglunnar öðlaðist
þá þann grundvallarsess og
þýðingu, sem haldizt hefur
æ síðan. Opus Dei-félagar
tóku að skjóta upp kollin-
um bak við valdatjöldin. Ár-
ið 1954 var grunurinn um áhrif
Opus Dei orðinn svo sterk-
ur og útbreiddur að franskur
jesúíti, faðir Hayen, sem fyrr
hafði borið lof á Opus Dei fyr-
ir hin „þöglu andlegheit" þess,
lét frá sér fara á opinberum
vettvangi þessi varnaöarorð:
„Hættan af Opus Dei er sú, að
þeir taki sér kommúnista til
fyrirmyndar, undir yfirskini
fráhvarfs, komi sér upp sellum
innan stjórnmálanna, í þeirri
hyggju að yfirtaka vogarsteng
ur ríkisstjórnarinnar og áhrifa-
stöður . . . Þetta verður ekki
nýting nútíma meðala eða að-
ferða, eins og þeir halda fram,
heldur spilling þeirra."
Árið 1954 hafði innri niður-
skipan Opus Dei einnig tekið á
sig fast form. Forsprakkar sam
takanna svara þeirri staðhæf-
ingu með brosi á vör þeim orð-
um að Opus Dei sé algerlega
„óskipulögð sarntök". En fregn-
ir hafa borizt af burtreknum
félögum, lekið hefur með saum-
um hér og þar og benda þær
fregnir eindregið til þess, að
leiðtogarnir fari með alrangt
mál. Samtökin eru undir sterkri
klerkastjórn og ekkert er
svo smálegt, að fari fram hjá
hinum vísu feðrum. Tilnefning
af hendi yfirboðara er eina
Fimmta súla guðs
leynifélagið
sem hefur töglin og
hagldirnar í stjórn-
málum og atvinnu-
lífi Spánverja
framaleiðin innan samtakanna.
Og margt er að varast. Ósam-
mennska eða sundurmennska,
hið minnsta merki sjálfstæðis-
hyggju, samningavilji og
hneigð ti'l þess að mæta öðrum
á miðri leið, koma til móts, allt
eru þetta visir vegir til brott-
rekstrar úr reglunni og geta
jafnvel haft í för með sér
hreina og beina útlegð frá
Spáni. Raimondo Paniker var
meðal fyrstu félaga samtak-
anna og e.t.v. einn af sköpuð-
um þeirra. Hann neyddist til
að hverfa úr reglunni fyrir fá-
um árum fyrir þá sök að vera
of „frjálslegur og óþvingaður"
í dómum sínum. Þessi „glæpur"
vó meira á metaskálum regl-
unnar en öll sambönd og vin-
áttutengsl Panikers, sem þó
voru mjög sterk. Paniker hefur
búið utan Spánar allt frá brott
rekstri sínum úr reglunni.
Úthverfa samtakanna er all-
skýr og ekki falin almenningi.
Æðstir koma forsetinn, ritar-
inn, þá saksóknari og ráðgjaf-
ar. Þessir menn eru ábyrgir
gagnvart miðráðinu. Síðan
koma foi'menn deilda á hverj-
um stað. Svo er tjaldið dreg-
ið fyrir og brosið sett upp. En
í tjöldum geta leynzt rifur.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. maí 1971